Download
1 / 23
E N D
Hayvonlar psixologiyasi Yo’ldoshev Sirojiddin
Zoopsixologiya Zoopsixologiya, hayvonlar psixologiyasi — psixologiyanint hayvonlar psixikasi, uning namoyon boʻlishi hamda ontogenez va filogenezdagi taraqqiyotini oʻrganadigan boʻlimi.
Zoopsixologiyaning tadqiqot predmeti • Hayvonlarda psixik jarayonlarning kelib chiqishi va rivojlanishi (filo- va ontogenez) ochib berilgan; • Shuningdek, inson ongining kelib chiqishi va tarixdan oldingi davri.
Qiyosiy psixologiya Qiyosiy psixologiya — psixologiya sohasi. Psixikaning filogenetik (kelib chiqish), ontogenetik (inson umriga oid) holatlar va ularning shakllarini tadqiq qiladi. Qiyosiy psixologiyada hayvonlar psixologiyasi odamlarniki bilan qiyoslanadi, ularning xulq-atvoridagi oʻxshashliklar va tafovutlarning sabablari tekshiriladi, harakatlantiruvchi biologik va tabiiy kuchlar, ijtimoiy muhitdagi taʼsir oʻtkazuvchi vositalar, omillar aniqlanadi. Zoopsixologiya Qiyosiy psixologiyaning asosiy boʻlimi (tarkibiy qismi)dan iborat boʻlib, u turli guruhlarga, turlarga mansub hayvonlar, jonivorlar psixikasini, ularning xattiharakatlarini oʻrganadi.
Bixeviorizm (John Broadus Watson ) • Bixeviorizm - bu odamlar va hayvonlarning xatti-harakatlarini o'rganishga tizimli yondashuv. Barcha xatti-harakatlar reflekslardan, atrof-muhitdagi ma'lum stimullarga javoblardan, shuningdek, shaxsning hozirgi motivatsion holati va nazorat qiluvchi stimullar bilan bir qatorda kuchaytirish va jazolash kabi individual tarixning oqibatlaridan iborat. Bixevioristlar irsiyatning atrof-muhitning turli omillariga ta'sir qilish darajasini aniqlashda ular birinchi navbatda atrof-muhit omillariga e'tibor berishadi. • Hayvonlarning barcha xatti-harakatlari tananing tashqi ogohlantirishlarga sekretor va mushak reaktsiyalari majmuasi.
Etologiya (K. Lorenz, N. Tinbergen) • Etologiya (yun. — urf-odat, xulq-atvor, xatti-harakat) — biologiyaning bir boʻlimi. Hayvonlar xattiharakatini tabiiy yashash sharoitida oʻrganadi. • Ma'lum bir tur uchun tabiiy yashash muhitida individning xatti-harakati haqidagi fan; • Filogenizdagi xatti-harakatlar tahlilini o'z ichiga oladi.
ZOOSIXOLOGIYADAN FOYDALANISH • Tibbiyotda • Kosmetologiyada • Himoyalashda • Qutqarishda • Xizmatda
Kanisterapiyasi (lotincha sanis - it + yunoncha thétradia - davolash) - hayvonlar bilan davolashning bir turi, maxsus tanlangan va o'qitilgan itlar yordamida davolash va reabilitatsiya qilish usuli. Kanistoterapiya tibbiy va ijtimoiy reabilitatsiyada qo'llaniladi.
Kanistoterapiya yangi usul emas! • Rossiyada u qayta kashf etilgan. O'tgan asrning 60-yillaridan boshlab G'arb shifokorlari it bilan o'zaro munosabat aqliy va hissiy qobiliyatlarning rivojlanishiga, shuningdek, motor funktsiyalarining yaxshilanishiga yordam beradi, deb ta'kidlaydilar. Hayvonlarni davolash g'oyasi amerikalik psixiatr Boris Levinsondan kelib chiqqan bo'lib, u empirik ravishda bemorlar mashg'ulotlarga kelganlarida va uning iti bilan uchrashganda ijobiy his-tuyg'ularga ega bo'lishlarini kuzatgan. O'shandan beri bu usul ommalasha boshladi va bugungi kunda u miya yarim palsi, autizm, giperaktivlik, ko'rish yoki eshitish muammolari, yurak-qon tomir kasalliklari bilan og'rigan bolalarga yordam berish uchun qo'llaniladi.
FELINOTERAPIYA - mushuk terapiyasi - mushuklar orqali turli kasalliklarning oldini olish va davolash usuli.
Uy hayvonlarining inson kasalliklarini davolash qobiliyatiga ega ekanligi qadim zamonlardan beri ma'lum bo'lgan va zamonaviy dunyoda ilmiy tasdiqni topgan. • Mushuklar orqali qanday davolanadi? • Energiya.Insondagi "Salbiy energiya" ni tortish hususiyatiga ega. Kasal tanadagi patologik jarayonlar sekinlashadi yoki butunlay o'tadi. Bu da'vo soxta tuyulsada, ilmiy jihatdan Minnesota universiteti tadqiqotchilari mushuk egalari 25% kamroq tushkunlikka tushishini va hayratlanarli darajada yurak-qon tomir kasalliklaridan kamroq azob chekishlarini isbotladilar. Olimlarning fikricha, bu inson psixologiyasi bilan bog'liq. Egasi uy hayvoni uni kutayotganiga, uni yaxshi ko‘rishiga ishonishi insonga zavq bag‘ishlaydi, bundan tashqari, insonlar mushuklarning "shifobaxsh" xususiyatlari haqida ko'p eshitgan va biladilar. • Xuurrr. Mushukning xurr tovush tebranishlarining chastotasi 25-45 gts terapevtik diapazonda bo‘ladi. Quloq tomonidan eshitiladigan tovush ong ostiga ham ta'sir qiladiva sizni tinchlantiradi. Bundan tashqari, xurringlash paytida engil tebranish paydo bo'ladi, bu esa engil massajga olib keladi va bu ham odamga dam olishga va og'riqni yo'qotishga yordam beradi.
Issiqlik ta'siri. Ma'lumki, mushuklar doimo insondagi og'riqli joylarga yotishadi. Va buning ilmiy izohi bor. Mushuklarda tana harorati taxminan +39 daraja, odamlarda esa +36,6. Ammo tanada qandaydir yallig'lanish jarayoni boshlangan bo'lsa, unda alohida hududdagi harorat ko'tariladi. Inson hali ham buni sezmaydi, lekin hayvon uchun hamma narsa aniq. Mushuk terapiyasining ba'zi tanqidchilari mushuklar isinish uchun og'riqli joylarga yotishadi, deb ta'kidlashadi. Shunga qaramay, inson uchun terapevtik ta'sir etishi aniq. • Statik elektr energiyasiga ta'sir qilish. Jun statik elektrning ajoyib manbaidir. Siz uy hayvoningizni silay boshlaganingizdan so'ng, "oqim" sizning kaftingizdan o'ta boshlaydi. Uning teginishi sezilmaydi (ko'pincha), lekin uning teriga ta'siri ijobiy ta'sir ko'rsatadi, kuchlanishni yengillashtiradi. Bundan tashqari, mikroto'lqinlar teri ostidagi nerv uchlarida harakat qiladi va shu bilan og'riqni kamaytiradi.
GIPPOTERAPIYA - ot minish va otlar bilan muloqot qilish orqali turli kasalliklarni davolash usuli.
Otlar orqali davolashning 4 ta asosiy usuli mavjud: • Otning harakati bilan passiv davolash. Odatda og'ir harakat buzilishlari bo'lgan bemorlarda qo'llaniladi. Bemor hayvonning orqa tomoniga egarsiz o'tiradi va instruktor otni sekin sur'atda jilovdan olib boradi. Bemor vaqti-vaqti bilan yordamchining yordami bilan otning orqa tomonidagi holatini o'zgartirishi mumkin: orqaga qarab o'tirish, old yoki orqa tomon bilan yotish. • Terapevtik ot minish. Bu otni mustaqil boshqarish (egarda o'tirish) va uning orqa tomonida belgilangan mashqlarni bajarish (egarsiz) bo'lishi mumkin. • Tibbiy sakrash. Bu hayvonning orqa tomonida murakkab gimnastika elementlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. U faqat reabilitatsiya jarayonining oxirgi bosqichlarida qo'llaniladi. • Ot bilan psixologik aloqa. Psixiatrik kasalliklarni davolashda hayvon bilan o'zaro ta'sir qilish (g'amxo'rlik, ovqatlanish, gapirish) keng qo'llaniladi. Bunday holda, jismoniy tarbiya, maxsus mashqlar harakatlar foniga tushadi.
DELFIN TERAPIYASI- delfin yordami bilan insonlarni davolashning bir turi. Psixoterapiyaning noan'anaviy usuli; samaradorligi tasdiqlanmagan. Suvda o'yin yoki maxsus mashqlarni bajarish shaklida odam va delfin o'rtasidagi ma'lum bir tovushlarni, harakatni nazarda tutadi. Insonning ruhiy ahvoli va jismoniy farovonligini yaxshilashga qaratilgan usul.
Bu go'zal jonzotlar bilan suzish sizga ijobiy energiya zavqini va juda ko'p ijobiy taassurotlarni olishga yordam beradi. • Delfin terapiyasi odatda nima uchun ishlatiladi: • Bolalarda nutqni rivojlantirish uchun;Psixonevrologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar o'zlarining kognitiv faolligini rivojlantirish uchun ushbu usulga murojaat qilishadi; • Xotiraning buzilishi va o‘zlashtirishning buzilishlarida. • Zo'ravonlik yoki boshqa og'ir stressli vaziyatlarga duchor bo'lgan odamlarni reabilitatsiya qilishda; • Delfin terapiyasi - bu professional yondashuvni talab qiladigan maxsus usul. Reabilitatsiya va davolanishga qaratilgan mashg'ulotlarda delfin terapevt va psixolog mavjud. Har bir bemor uchun alohida tanlanadigan ma'lum bir kompleks amalga oshiriladi, bundan maqsad ma'lum natijalarga erishishdir. • Delfinlar bilan suzish - dam olishning ajoyib usuli, kundalik hayotdagi stressdan xalos bo'lish va faqat tana uchun foyda bilan vaqt o'tkazishdir. Delfinlar qadim zamonlardan beri odamlarda zavq, quvonch va ishtiyoqni keltirib chiqargan.
QUSHLAR TERAPIYASI- bu qushlarni kuylashi orqali insondagi turli kasalliklarnidavolash. Qush terapiyasi hatto sog'lom odamlar uchun ham foydalidir, u stressdan xalos bo'lishga va ijobiy his-tuyg'ular bilan zavqolishga yordam beradi. Qushlarning sayrashini tinglash sog'liq uchun foydalidir. Qushlar bilan davolash bo'yicha mutaxassislar bemorning kasalligiga qarab turli xil qushlarning tovushlarini tanlaydilar.
Tasavvur qiling, siz o'rmondasiz va to'liq sukunat fonida siz faqat qushlarning chiroyli qo'shiqlarini eshitishingiz mumkin. Bu inson psixikasi uchun eng yaxshi dam olish deb ataladigan usuldir. • Qushlarning tasalli beruvchi va tinchlantiruvchi xususiyatlari bizning uzoq ajdodlarimiz tomonidan qayd etilgan. Qushlarning tovushining inson tanasiga ta'siri birinchi marta amerikalik ekolog va ornitolog Piter Brush tomonidan rasman qayd etilgan. Uning fikricha, qushlarning sayrashi har bir inson hayotida har kuni bo'lishi kerak, chunki u ruhga ham, aqlga ham eng ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Hozirgi kunda ornitoterapiya atrofida qizg'in bahs-munozaralar mavjud. Ba'zi mutaxassislar bu yo'nalishni umuman tan olmaydilar, boshqalari esa turli kasalliklarni davolashda faol foydalaniladi. Qushlarning sayrashi bilan davolash Gollandiya va Avstraliya kabi mamlakatlarda rasman tan olingan texnikadir. Buyuk Britaniya Milliy jamg'armasi tadqiqotchilarining fikriga ko'ra, qushlarning sayrashini tinglashning atigi besh daqiqasi odamni, depressiv holatdan qutqarishi mumkin.
IXTIOTERAPIYA- kichik suv jonzotlari orqali insonlarni davolash usuli
Salyangoz terapiyasi - quruq salyangozlar yordamida kosmetik protsedura. Uzunligi 20 sm gacha bo'lgan afrikalik shilliqurtlar bir turdagi massajni amalga oshiradilar va terini foydali iz elementlari bilan oziqlantiradilar. Kosmetologiyada salyangozlarning paydo bo'lishi tarixi yaqinda boshlanadi. Salyangoz terapiyasi nafaqat turli yoshdagi ayollarga, balki erkaklarga ham ko'rsatiladi. Erkaklar ham ko'pincha turli xil teri muammolariga duch kelishadi. O'smirlik davrida protsedura 14 yoshdan boshlab amalga oshirilishi mumkin.
Shifobaxsh zuluklar bilan davolash. Zuluk terapiyasi (girudoterapiya) eng qadimgi usullardan biridir. Ushbu usul haqida birinchi eslatmalardan biri Gippokratda uchraydi.Ajablanarlisi shundaki, girudoterapiya ko'p asrlar o'tib ham o'z ahamiyatini saqlab qoldi!
Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, zulukning shifobaxsh ta'siri asosan uning tupurigining noyob kimyoviy tarkibiga bog'liq. • Maxsus bezlarning siri bo'lgan bu tupurikda gormonlar, fermentlar, vitaminlar va aminokislotalar kabi yuzdan ortiq foydali komponentlar mavjud. Uning tarkibida girudin deb ataladigan modda ham mavjud.Hatto zamonaviy ilm-fan ham o'zining barcha texnologiyalari bilan bu ajoyib “usul" dan nusxa ko'chira olmaydi va uni zamonaviy uskunalar yoki barcha dori vositalari bu usulni qayta tiklay olmaydi. Shuning uchun, orzu qilingan "dori" ni olishning yagona yo'li zuluk bilan bevosita davolashdir.
