De resultaten van het onderzoek ter voorbereiding van het Kaderbesluit Sociale huur

1. Studiedagen ‘Wonen in Vlaanderen’ Vlaams Parlement, 21 juni 2007 De toekomst van de sociale huisvesting in Vlaanderen De resultaten van het onderzoek ter voorbereiding van het Kaderbesluit Sociale huur Sien Winters, Kristof Heylen, Marja Elsinga 1

2. Studiedagen ‘Wonen in Vlaanderen’ Vlaams Parlement, 21 juni 2007 3. Een gewijzigd toewijzingsbeleidals middel om leefbaarheidsproblemenin de sociale huisvesting aan te pakken? Kristof Heylen 2

3. Inhoud • Situering onderzoek • Onderzoeksopzet • Leefbaarheid en sociale mix: literatuur • Definitie en meten van leefbaarheid • Leefbaarheid/sociale mix in Vlaams Woonbeleid • Definitie sociale mix en verband met leefbaarheid • Casestudy in drie sociale woonwijken • Screening bronnen voor meten van leefbaarheid • Besluit en beleidsaanbevelingen

4. 1. Situering onderzoek • Beleidsgerichte studie • Beleidsoptie: wijziging toewijzingsbeleid sociale woningen • Meer autonomie op lokaal vlak • Aangepast toewijzingssysteem in functie van leefbaarheid • Wijken met bedreigde/verstoorde leefbaarheid • Leefbaarheid herstellen via toewijzing, sociale mix • Hoe leefbaarheid definiëren, objectiveren? • Gebrek aan inzicht in concept leefbaarheid

5. 2. Onderzoeksopzet Literatuurstudie: leefbaarheid en sociale mix, en relatie tussen beide Casestudy in drie sociale woonwijken: Inzicht in leefbaarheidsproblematiek Inzicht in aard van de maatregelen om aan leefbaarheid te werken Informatie mogelijke indicatoren van leefbaarheid Screening van bronnen om leefbaarheid te objectiveren

6. 3. Literatuur leefbaarheid Definitie leefbaarheid Per definitie subjectief Perceptie/evaluatie van de woonomgeving (in brede zin) Vier dimensies (in Vlaams/Nederlands onderzoek) Kwaliteit van de woning Kwaliteit van de woonomgeving (incl. voorzieningen) Kwaliteit van de sociale omgeving (relaties tussen bewoners) Veiligheid in de buurt Complexe samenhang tussen deze vier dimensies Één leefbaarheidsprobleem: verschillende oorzaken

7. 3. Literatuur leefbaarheid Leefbaarheid meten Idealiter met representatieve survey bij bewoners Indicatoren leefbaarheid: zowel subjectief als objectief Verschil indicatoren – determinanten

8. 3. Literatuur leefbaarheid Oplossen van leefbaarheidsproblemen Integrale benadering Verscheidene instrumenten Samenwerking van alle betrokken actoren Twee manieren van aanpak Gedrag/attitude/welbevinden van bewoners beïnvloeden Rechtstreeks en/of onrechtstreeks Wijzigen van bewonerssamenstelling Sociaal gemengde/homogene buurten creëren Variatie in woningtype/ toewijzing/ verbetering woonomgeving

9. 3. Literatuur leefbaarheid Leefbaarheid in Vlaams Woonbeleid Meestal niet gedefinieerd Veronderstelde samenhang met ‘sociale mix’ O.a. de Vlaamse Wooncode, Sociaal huurbesluit en Vlaamse beleidsnota’s wonen 2004-2009 Vlaamse Wooncode Oorspronkelijk: ‘sociale mix’ als doelstelling Huidige beleidsoptie Aangepast toewijzingssysteem, overleg met gemeente, voor wijken met verstoorde/bedreigde leefbaarheid

10. 3. Literatuur sociale mix Sociale mix en verband met leefbaarheid Sociaal vermengen, definitie: “vermengen van personen, naar: - sociale klasse of socio-economische status - sociale categorieën bv. op basis van etnische afkomst - levensfase (jong/oud) - huishoudens - of gezinstypes (Johnston, 2002)” Invulling Vlaamse beleidscontext vaak inkomensmix, geen klaarheid Twee doeleinden: sociale mobiliteit en integratie achtergestelde groepen/ spreiden van de ‘overlast’ literatuur: weinig of geen evidentie voor effect op sociale mobiliteit/integratie

11. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Onderzoeksopzet Onderzoeksmethode: casestudy Leefbaarheid= complex fenomeen Inzicht in verschillende zienswijzen Multiple case design: drie cases Selectie cases ‘informatierijke’ cases + variatie m.b.t relevante wijkkenmerken ‘Rabotwijk’ in Gent: twee woontorens, middelhoogbouw ‘Den Dam’ in Antwerpen: twee woonblokken, middelhoogbouw ‘Klaverweide’ in Beringen: woonwijk met verspreide woningbouw, laagbouw

12. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Onderzoeksopzet Dataverzameling: Interviews met bevoorrechte getuigen en bewoners Topiclijst adhv dimensies leefbaarheid Alle mogelijke bronnen (cijfers SHM, vroeger onderzoek) Terugkoppeling resultaten: focusgroep (werkgroep sociale huur en sleutelinformanten)

13. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Resultaten: conceptueel model Uiteenlopende leefbaarheidsproblemen Verschillende oorzaken Problemen en oorzaken onderling verweven => opstelling van conceptueel model Inzichtelijk maken van complex verschijnsel Invulling model verschillend per wijk

14. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Conceptueel modelleefbaarheid • Kenmerken van de bewoners Kwaliteit sociale omgeving Kwaliteit woonomgeving Kwaliteit woning/ gebouw Veiligheids gevoel Externe factoren - SHM, Welzijn, politie, vrederechter

15. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Welke leefbaarheidsproblemen? Kwaliteit sociale omgeving Samenlevingsconflicten probleemhuurder/lawaaihinder/kuisafspraken culturele verschillen/ ruimtegebruik jong-oud Gebrek sociale samenhang/ sociale isolatie Kwaliteit van de woonomgeving Zwerfvuil/sluikstort Verkeerssituatie Kwaliteit woning/complex Akoestische isolatie Onderhoud gemeenschappelijke delen Verloedering Onveiligheidsgevoelens

16. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Maatregelen om aan leefbaarheid te werken Beïnvloeden van gedrag/attitude/welbevinden Renovatie gebouwen/woonomgeving Woonbegeleiding (welzijn) Mensen samen brengen Huisbezoeken Activiteiten voor jongeren Aanspreekfiguur Krachtig onthaalbeleid Wijzigen bewonerssamenstelling/ aangepast toewijzingsbeleid Streefcijfers/’inplaatsing’/weigeren potentiële probleemhuurders

17. 4. Casestudy in drie sociale woonwijken Objectiveren/meten van leefbaarheid Inzichten uit de casestudies: Mogelijke determinanten Niveau akoestische isolatie Dichtheid bevolking Sociale draagkracht van de bewoners (abstract) Verhouding jong/oud Samenstelling naar afkomst (nationaliteit geen geschikt criterium) Mogelijke indicatoren Aantal probleemhuurders (criteria?) Verloop in kaart brengen

18. 5. Screening bronnen voor meten van leefbaarheid Objectiveren/meten van leefbaarheid Resultaten van screening bronnen voor indicatoren leefbaarheid Weinig mogelijkheden op wijkniveau Lokale registratie: klachten door SHM, politieregistratie vandalisme/sluikstort Info op niveau statistische sectoren: SEE 2001

19. 6. Besluit en beleidsaanbevelingen Maatregelen inzake leefbaarheid Lokaal integraal leefbaarheidsplan, op maat van de wijk (literatuur en casestudy) Alle leefbaarheidsdimensies / meerdere instrumenten / / alle relevante actoren Leefbaarheid = complex, problematiek verschilt per wijk ‘Sociale mix’ als maatregel Literatuur: impact onduidelijk Casestudy: meest ‘gemengde woonblokken’ -> meeste samenlevingproblemen Eenduidige invulling van begrip ‘sociale mix’ Praktisch uitvoerbaar binnen Vlaamse context?

20. 6. Besluit en beleidsaanbevelingen Haalbaarheid van de maatregelen Casestudy: prioriteit van leefbaarheidsproblematiek bij lokale bestuur -> inzet bepaalde maatregelen Drie cases: belang goede samenwerking van SHM met lokaal bestuur en welzijn Weinig mogelijkheden toewijzingsbeleid als maatregel Komt verandering in met herziening sociaal huurbesluit Aantonen van bedreigde/verstoorde leefbaarheid Probleemanalyse met betrokken actoren, cijfermatig onderbouwd