Ynlieding

1. Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen&It Europeesk perspektyfAlex Riemersma 23 oktober 2008

2. Ynlieding • Posysje Frysk yn Europa • Trijetalich ûnderwiis • Mercator Education / Fryske Akademy • Europeesk Hânfest foar Regionale en Minderheidstalen

4. Posysje Frysk yn Europa • Middenmoater yn:- getal: 350.000 memmetaalsprekkers- taalhâlding: “Frysk is fan ús allegearre”- posysje: unike autochtoane minderheidstaal yn homogeen gebiet- status: erkend as twadde rykstaal- ambysje: útbou sterke kultuertaal

5. Europa en Fryslân • Fersterking EU-belied yn Fryslân:- taalferskaat / linguistic diversity- memmetaal + 2 oare talen • Frysk en Fryslân as foarbyld yn Europa:- meartaligens fan yndividu èn fan maatskippij- thús fertroud en rûnom thús- deeglik, feilich en fleurich

6. Taalplenning Frysk • Frysk is gjin “endangered language”, mar taaloerdracht stiet wol ûnder druk. • Taalplenning is bewust belied • Trije kearnbegripen:- Kapasiteit / Ynfrastruktuer- Mooglikheid / Gelegenheid- Taalwil / Taalhâlding

7. Taaloerdracht Frysk • Skoalle:fan pjutten & beukers oant learlingen & studinten • Kursussen foar folwoeksenen: Afûk-lessen yn winterskoft;Edufrysk: ôfstân en digi-learen;Literatuer (ek: toaniel, lieten)Skiednis

8. Taaloerdracht poppen, pjutten & beukers • 1989: Stifting pjutteboartersplakken - 9 • 2007: Sertifisearring fanFrysk- en twatalige berne-opfang – 60 • 2010: Frysk- en twatalige berne-opfang – 100 • Tomke-projekt -150 plakken (= 50%)

9. Frysk op basisskoalle • Frysk as fak en fiertaal • Kearndoelen: 4 feardichheden • Studio F – differinsjaasje yn doelen • Skoalleradio en skoalletelevyzje

11. Trijetalige Skoalle - 1 • Groep 1-6: 50% Nederlânsk; 50%Frysk • Groep 7-8:40% Nederlânsk; 40% Frysk; 20% Ingelsk • Resultaten: - Nederlânsk like goed as oaren - Frysk gâns better- Ingelsk aardich flot

12. Trijetalige Skoalle - 2 • Untjouwings:- 2008: 20 basisskoallen- 2012: 50 basisskoallen (= 10%)- 2030: 250 basisskoallen (= 50%) • “Early English” (groep 5) • Trijetalich fuortset ûnderwiis • Fersterking relaasje mei de Pabo’s & learaarsopliedings f.û.

13. Trijetalige skoallen yn Europa • Vaasa – Finlân • Baskelân – Spanje • Noard-Fryslân – Dútslân • Lúksemboarch • Ladinië – Itaalje • Kataloanje - Spanje • Karintië - Eastenryk

14. Trijetalich perspektyf • Trochgeande learline: • Fan pjutten nei basisûnderwiis • Fan basis- nei fuortset ûnderwiis • Fan f.û. ûnderbou nei eksamenklasse • Fersterking pabo + learaarsoplieding

15. Network of Schools

16. Mercator: profyl • Meartaligens en Taallearen • Expertise- en dokumintaasjesintrum • Wittenskiplik ûndersyk • Platformfunksje en fasilitearring • Taakstelling: • Kennis ferwerving • Kennis sirkulaasje • Kennis tapassing

17. Mercator: Aktiviteiten • Dokumintaasje en ynformaasje • Undersyk en publikaasjes • Databases en netwurken • Network of Schools • Webstek (Q&A-tsjinst) • Kongressen en seminars

18. Undersyksrapporten Newsletters Regional Dossiers 40 talen beskreaun Update elke 5 jier Online beskikber Mercator publikaasjes

19. Mercator netwurk • Mercator Kenniscentrum “lead partner”. De fjouwer partnerinstituten: • Aberystwyth – Universiteit fan Wales • Barcelona – Ciemen • Boedapest – Hongaarske Akademy fan Wittenskippen • Eskilstuna (Sweden) – Mälardalen Universiteit

20. Gearwurking mei Baskelân

21. Undersyksagenda • Evaluaasje meartalich ûnderwiis • Underwiismodellen • Tapassing CEFR (Common European Framework of Reference) • Trochgeande learline • Mearwearde fan Meartaligens

22. Kongressen yn 2008 • Septimber, FEL-kongres yn Ljouwert: “Endangered Languages and Language Learning” • Novimber, Basque seminar yn Ljouwert: “Teaching methods & materials” • Desimber, Frysk Filologenkongres: “Balâns en Perspektyf” Kennisatelier: “trochgeande learline”

23. It tiim

24. Europeeske Uny (1957) • 27 lidsteaten (2007); 23 offisjele talen; 60 RMLs • Europeesk Parlemint: inisjatyf ta EBLUL (1982) & Mercator (1987) • Europeeske Kommisje (2007): “mainstreaming” /“all languages are equal”

25. Ried fan Europa (1949) • 47 lidsteaten (2008) • Europeesk Hânfest foar Regionale of Minderheidstalen (1998): Frysk erkend yn diel III – 48 konkrete maatregels • Kaderferdrach Beskerming Nasjonale Minderheden (2005):Friezen erkend as nasjonale minderheid

26. Europeesk Hânfest • 1998 yn wurking • Key words: to protect & to promote • Periodike Rapportaazjes fan Nederlân oan Ried fan Europa • Konsultatyf Orgaan: needs & wishes • Committee of Experts:- evaluaasje & on the spot visits

27. Europeesk Hânfest – diel III • Underwiis • Justysje • Oerheid en publike tsjinsten • Media • Kultuer • Sosjaal en Ekonomysk Libben • Kontakten oer de grins

28. Europeesk Hânfest - comex • Comex urges the Dutch government strongly • Kêst 8b – basisûnderwiis:“substantial part of lessons” • Kêst 8c – fuortset ûnderwiis:“integral part of curriculum”

29. Europeesk Hânfest • Oanbefellings Frysk (diel III): • Underwiis en Media • Oanbefelling (diel II): • Nasjonaal belied foar Nedersaksysk,Limboarchsk, Jiddysk en Roma

30. Docht Fryske taalplenning derta? • 2007: Wat sûnder dy taalwil & ynfrastruktuer? • Taalhâlding – taalbesef • Taaloerdracht – taallearen • Taalgebrûk - taalgedrach • 2107: Posysje yn Euromosaïc: fan middenmoater ta top-10

31. Foto fan bern • Leafst bern yn de klasse

32. Tankewol Alex Riemersma ariemersma@fa.knaw.nl Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning / Fryske Akademy www.mercator-research.eu