SЁMUNDJET KARDIO-VASKULARE

1. SЁMUNDJET KARDIO-VASKULARE SHENDETI PUBLIK

2. T e dhenatepergjithshme • Ngashuma e pёrgjithshme e vdekjevenёbotёnёvitin 2002 qёishte 57 milion, sёmundjetkardio-vaskularepёrbёninnumrinmёtёmadhtёvdekjev me 17 milion. • Megjithekёtёsasi, mendohetqёnumriёshtё duke u rriturdhefokusiёshtёvendosurnёkuptimin se sishoqёritё e zhvilluarakanёnjёnumёrkaqtёlartёtёsёmundjevekardiakedhe se simundtёinterpretohenkёtoshifra. • Sёmundjetkardivaskulare, sidomossёmundjetkardiovaskulareatherothrombotike, konsiderohensiindikiminivelitekonomiktёshoqёrisё. • Zhvillimiekonomik ka çuarnёurbanizimin e gjёrёqёshoqёrohet me rritjetёzakonevesedentare, perdorimin e duhanitdhedietёtёpasur me yndyrnaqё ka rezultuar me rritjen e tёsёmurёve me problemekardio-vaskulare. • Kёtondryshimenёsjelljet e popullatёs ka kontribuarnёlёvizjensёmundjevedheshkaqevetёmortalitetit. • Vendetnёzhvillimpokalojnёurbanizimindhetanipopёrballenmёfenomenin e tranzicionitepidemiologjik, qёrezulton me sёmundjekardiovaskularesishkakukryesorimortaliettit ne kёtovende.

3. Faktoretrrezikuestёinfarktittёmyokardit • Moshate treta • Meshkujt • Duhani • Tensioni i lartё i gjakut • Nivli i lartё t kolesterolit LDL • Niveli i ulur i serumit kolesterol HDL • Diabeti • Obeziteti • Inaktiviteti fizik • Histori familjare te CHD • Karakteristikat etnike • Pozicioni social

4. Fakte • Vdekjet nga sёmundjet koronare tё zemrёs u rritёn nga 1.17 milion nё 1990 nё 1.59 milion nё 2000 dhe nё 2.03 milion nё vitin 2010. • Numri i vdekjeve pёr 100,000 nё Indi ishte pёrafёrsisht 428 nё 2003 krahasuar me 187 nё Amerikё, ndersa prevalenca e tipit 2 tё diabetit mendohet se do tё rritet nga 19.3 milion nё 1995 nё 57.2 milion nё vitin 2025

5. Rusia dhe Europa Lindore • Mortaliteti nga sёmundjet kardiovaskulare nё Europё dhe Rusi u rrit me shpejtёsi nga viti i 1990, nё kontrast me numrin gjithnje nё ulje nё Europёn Perёndimore. • Studimet epidemiologjike treguan rritje tё vdekshmёrisё nga sёmundjet kardiovaskulare po ashtu dhe nga aksidentet dhe violenca. • Ndryshimet ekonomike dhe sociale pas rёnies sё komunizmit kanё shaktuar njё situatё qё nuk shkonte me ndryshimet origjinale tё tranzicionit epidemiologjik. • Situata e shёndetit publik nё Rusi i atribohet stresit social qё ka qёnё i shoqёruar me rritjen e konsumit tё alkolit. Mendohet qё kardiomyopathia e induktuar nga alkoli dhe arritmitё mё shumё se sёmundje ishemike kardiovaskulare vinё si rezultat i tё pirёs binge tё alkolit qё ёshtё e zakonshme nё Rusi. • Ndёrmjet 1994 – 1998 nё Rusi u pa njё pёrmirёsim i jetёgjatёsisё, qё ktheu rёnien qё u pa nё fillimet e viteve 1900, dhe kjo koinçidoi dhe uljen e pёrdorimit tё alkolit.

6. Rusia dhe Europa Lindore • Po tё njёjtat shёmbuj tё lidhur me motalitetin u panё dhe nё Europёn Lindore dhe Qёndrore. • Megjithatё, kjo rritje e menjёhershme e observuar nё Rusi dhe nё vendet post komuniste mund t’i atribohet ndryshimeve nё shtresat sociale, ka njё rritje tё lehtё nё faktorёt rrezikues tё sёmundjeve kardiovaskulare, faktorё qё rezultojnё nё sёmundje kronike kardio-vaskulare. • Prevalenca e rritjes sё presionit sistolik tё gjakut ёshtё mё e lartё nё Europёn Lindore sic ёshtё dhe prevalenca e duhanit, po ashtu nivelet e kolesterorit janё tё ulta sepse energjia qё vjen nga dieta yndyrore e pёrdorur ёshtё mё e ulur nё Europёn Lindore. • Ndryshime epidemiologjike priten me zhvillimin ekonomik nё tё ardhmen e kёtyre vendeve

7. Gjinia • Sёmundjet kardiovaskulare janё shkaku mё i shpeshtё qё shkakton vdekjen nё gra dhe burra. • Incidenca e Infarktit Akut tё Myokardit tregon numrin mё tё madh tё meshkujve nё tё gjithё vendet me njё diferencё absolute te vdekshmёrisё nga MI. • E njёjta gjё nuk shihet nё angina pectoris. Sexi mashkull nuk ёshtё i lidhur me angina e matur kjo nё njёpopullatё tё shёndetshme dhe me numёr tё vogёl ose nё njё popullatё me numёr tё madh. • Nё njё meta analizё qё bazohet nё rreth 25,000 raste me angina nё gratё dhe burrat e 24 shteteve, gratё kishin njё diferencё tё vogёl dhe prevalencё pak mё tё madhe se burrat tё anginave tё stabilizuara tё pectoris krahasuar me burra. • Kёto gjetje sygjerojnё se globalisht simptomat e sёmundjeve tё zemrёs shihen si problem dhe nё burrat dhe nё gratё.

8. Etiologjia dhe Faktorёt Prognostikё • Determinantёt Social dhe Ambiental • Pozicionidhestrukturasociale • Ambienti nёvendet e jetesёs • AmbientiFizik • Faktorёt Psikologjikё • Pabarazia ne tё ardhura • SjelljadheTreguesitBiologjikё • YndyrnatdheUshqyerja

9. Etiologjia dhe Faktorёt Prognostikё • Duhani • Tension iGjakut • Diabeti • Influencat e CiklittёJetёs • Determinuesitgenetikё • Ndryshimetgenetikenёpёrkufijtё e sotёmpolitikё • Problemet me njё gen tёthjeshtё. • Variacionet e shpeshta genetike dhe ndёrveprimi me ambientin • Pёrdorimi i geneve pёr tё kuptuar determinantёt ambientale

10. Parandalimi • Detyrimetpёrpersonat me rreziktёlartёdheKujdesiShendetsor • Parandalimi nё bazё popullate nё bazё shtetesh • Ndёrhyrjet nё popullatё • Parandalimi nё bazё popullate nё bazё shtetesh • Ndёrhyrjet nё popullatё

11. Parandalimi • Globalizimi dhe Faktorёt e rrezikut • Ushqimi • Duhani • KonkluzioniTё ndryshosh ambientin kёrkon njё kuptim tё shkaqeve sociale dhe ekonomike tё sёmundjes. Duke ndryshuar ambinetin qё shkakton sёmundje kardiovaskulare ke trajtuar dhe shkaqet e shkakut.