Merkez Bankacılığı ve TCMB

1. Merkez Bankacılığı ve TCMB R. Hakan ÖZYILDIZ hakanozyildiz@gmail.com

2. 1668- 1873 Dönemi • Savaş dönemlerinde kamu açıklarını finanse etmek öne çıksa da merkez bankalarının asli görevi paranın iç ve dış değerinin korunması olmuştur. • Banknot ihraç den ilk banka 17. YY da 1661 yılında Stockholm Bankası olmuştur. • Bu yetki kısa süre sonra 1668 yılında İsveç Devlet Bankası (Riskbank)’a devredilmiştir. • Gerçek anlamda merekz bankacılığı 18. YY da üç önemli fonksiyonu içerecek şekilde ortaya çıkmıştır: • Devletin bankası olmak • Banknot ihraç tekeline sahip olmak • Likiditenin son mercii fonksiyonuna sahip olmak • Bu bağlamda ilk MB İngiltere MB sıdır. www.hozyildiz.com

3. İskontoculuk !? • Bu dönem MB ları para basmakla ve bazılarının ticari işlemlerde doğrudan ıskonto işlemleri yapmakla uğraştıkları yıllardır. www.hozyildiz.com

4. www.hozyildiz.com

5. 1873-1914 dönemi: Altın standardı • 1983 yılında Almanya, Danimarka, Norveç ve İsveç sonra diğer ülkeler altın standardı uygulamaya başladılar. • MB sadece altın rezervleri karşılığında para basabiliyorlardı. www.hozyildiz.com

6. 1914-1945 dönemi • Savaşlar ve krizler dönemi merkez bankacılığı • Altın ödemeler dengesi açıklarını finanse etmek için kullanıldı • MB ları hükümetlerin savaş harcamalarını finanse ettiler • MB ları konvertibl olmayan ya da MB nın yükümlülüğünde olan kanuni mübadele aracı olan kağıt para (legal-tender) basmaya başladılar. www.hozyildiz.com

7. 1945-1971: BrettonWoods Dönemi • Keynesyen görüşler öne çıkıyor • ABD savaştan altın stoklarıyla çıkıyor • IMF - Dünya Bankası – GATT (sonra DTÖ) kuruluyor • Uluslararası para sistemi döviz kurlarının değişiminin sabitlenmesi üzerine kuruluyor. Fakat bu sabitleme oranlarına düzeltebilme (yeniden sabitleme - örn. devalüasyon) imkanı verilmiştir. • Teoride tüm paralar altına bağlanmakla birlikte, altın stoklarının önemli bir kısmı ABD’nin elinde olduğu için, tüm paralar $ a sabitlenmiş ve ABD $ da altına endekslenmiştir. Böylece $ temel para birimi olmuştur. www.hozyildiz.com

8. 1971 den günümüze • Petrol şokları, enflasyonda hızlı yükseliş, parasal kontrolü zorlaştırmıştır. BrettonWoods sistemi yıkılmıştır • Dalgalı kur sistemine geçilmiştir. • Fiyat istikrarı öne çıkmıştır. • Kur mu faiz mi tartışması başlamış, • Finansal enstrümanlar çeşitlenmiş, • MB ları için de yeni APİ, döviz piyasaları gibi yeni politika araçları gündeme gelmiştir. • Önce parasal hedefleme ardından enflasyon hedeflemesi etkin bir politika aracı olmuş www.hozyildiz.com

9. TCMB • Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yılları • 1970 -2001 dönemi • 2001 sonrası Para basma ve para politikasından sorumlu kuruluş ve faizin ekonomideki yeri? www.hozyildiz.com

10. Osmanlı dönemi • Hazine, darphane, sarraflar, vakıflar vs • İlk senyoraj hakkı 1839 da «kaime-i nakdiye-i mutebere» basılarak kullanılmıştır. www.hozyildiz.com

11. Devam • Kaime el yazısıyla yazılan mühürlü bir borç belgesi. Bugünkü anlamda para değil. • 1854 Kırım savaşı sırasında yurt dışından ilk borçlanma yapılıyor. • 1856 da Londra merkezli Ottoman Bank (Bank-ı Osmani) kuruluyor. • Sonra hisse yapısı değiştiriliyor İng – Fransız ortaklığı olan «Bank-ı Osmani-ı Şahane» kuruluyor. • Bankaya 30 yıllık süre için banknot basma yetkisi veriliyor. • II. Meşrutiyet döneminde İttihatçılar ulusal bir merkez bankası kurulması fikrine uygun olarak 1917’de Osmanlı İtibar-ı Milli Bankasını kuruyorlar. www.hozyildiz.com

12. Cumhuriyet dönemi • 1923 İzmir İktisat Kongresi «tedavül bankası» fikri • Uzmanlar çağrılıyor • 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı TCMB kanunu kabul ediliyor. • Hisse yapısı bugünkünden faklı: • A sınıfı hisseler Hazine’ye (% 15 ten fazla olamaz ilkesi yasayla getirilmiş) • B sınıfı hisseler milli bankalara • C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere • D sınıfı hisseler Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilere • Halk, özellikle memurlar hisse alması için teşvik edilmiş. www.hozyildiz.com

13. www.hozyildiz.com

14. O yıllarda • Kuruluş kanununa göre TCMB’nin amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemek, • Temel politika aracı reeskont oranları, www.hozyildiz.com

15. 1940 -70 arası • 1940 larda; II. Dünya Savaşı ortamı, devleti finanse etme görevi, enflasyon yüksek, • 1950 lerde; Ekonomik büyümenin finansmanı için TCMB kaynakları yoğun olarak kullanılıyor. Kamu açıkları ve reeskont imkanları vb. • 1960 larda; sanayinin gelişimine paralel olarak genişlemeci para politikası izliyor. www.hozyildiz.com

16. 1970-2001 dönemi • 14 Ocak 1970 yeni Kanun • Bankanın % 51’i Hazine’nin, • Yapı değişiyor, modernleşiyor • Hazine’ye kısa vadeli avans vermeye üst sınır getiriliyor (bütçe ödeneklerinin % 15). • 24 Ocak 1980 Kararlarıyla finansal piyasalara liberalizasyon geliyor. • Mevduat faizlerini piyasalar belirlemeye başlıyor. (Soru: MB belirlerse ne olur?) • 1989’da ekonominin alt yapısı hazırlanmadan Kambiyo Rejimi değişiyor. «İmkansız üçlü» nün bir ayağı serbest kalıyor. • Kur politikası da gündeme geliyor. www.hozyildiz.com

17. Ekonomiye dinamit konuyor • İthalat, sıcak para, rekabet, kamu açıkları, işsizlik, özelleştirme vb. • 1994 Nisan Kararları • 1998 Uzak Doğu Asya Krizi • 1999 Rusya Krizi ve Büyük Marmara depremi • Kasım 2000 Küçük Kriz • ve 2001 Krizi www.hozyildiz.com

18. 2001 reformları • TCMB nin kamuya kredi açması yasaklanıyor. • Mali disipline yönelik reformlar: • Kamu İhale Kanunu • Kamu Mali Yönetimi ve Harcama Kanunu, • Kamu Borç Yönetimi Kanunu, • Bankacılık reformu • Kamu Bankalarının yeniden yapılandırılması • BDDK nın kurulması www.hozyildiz.com

19. Para basma www.hozyildiz.com

20. Para basma tarihçe www.hozyildiz.com

21. 1. Emisyon Grubu www.hozyildiz.com

22. 2. Emisyon grubu www.hozyildiz.com

23. 3.,4. ve 5. emisyon grupları www.hozyildiz.com

24. Son grup • Banknot matbaası ilk yerli parayı 1958 yılında basmıştır. www.hozyildiz.com