Mövzu 19. Dolağın hopdurulması və bişirilməsi. Dolağın kompaundlaşdırılması.

1. Mövzu 19. Dolağın hopdurulması və bişirilməsi. Dolağın kompaundlaşdırılması. Plan Hopdurulmanın təyinatı Qurutma, hopdurma və laklama prosesləri Dolaqların hopdurulmsı və bişirilməsi Hopdurma və qurutma üçün avadanlıq Dolaqların kompaundlaşdırılması Ədəbiyyat 1.Пястолов А. А. и др. Монтаж, эксплуатация и ремонт электрооборудования. – М.: Колос, 1981. 2.Перельмутер Н.М. Электромонтер – обмотчик и изолировщик по ремонту электрических машин. М.: Высшая школа, 1980.

2. Hopdurulmanın təyinatı Dolaqların izolyasiyasının etibarlılığı yalnız izolyasiyamateriallarının xüsusiyyətləri ilə deyil, həm də onların hopdurulmasının keyfiyyəti ilə təyin edilir. Elektrikmaşınqayırmasının inkişafprosesində hopdurmatexnologiyası müasirsəviyyəyə çatanakimiböyükyolkeçmişdir. Keçmişelektrikmaşınqayırma zavodlarında yalnız lifliizolyasiyamateriallarının deyil, həm də ПБО və ПБД markalı dolaqnaqillərinin lakvə bəzən də kətan yağı doldurulmuşvannalardankeçirilməsi ilə hopdurmaaparılırdı. Bundansonranaqilləri təbəqə əmələ gəlməsi üçünqurudurdularvə dolamayagöndərirdilər.Belə prosesinmürəkkəb və uzunmüddətli olduğuüçünsonralarsarınmış makaraları hopdurmağabaşladılar, nəmliyə qarşı izolyasiyalı maşınlar üçünisə, bundanbaşqa, sarınmış nüvələri fırçanın köməyi ilə laklaörtürdülər.Dolaqnüvələrini xaricdən örtmək üçünyalnız şellaklakı istifadə edirdilər.Birqədər qatı konsentrasiyadabulakpambıq-parça lentdən olanizolyasiyanı yapışdırmağa xidmət etmişdir.

3. Hopdurulduqdansonraelektrikizolyasiyamateriallarının istiyə davamlılığının yüksəlməsi onunlatəsdiqlənir ki, eyniizolyasiyamaterialları hopdurulanaqədər Y istiliyə davamlılıq sinfinə aidolurlar, hopdurulduqdansonra A sinfinə, eynizamandaburaxıla bilən işçitemperatur 900S-dən 1050S-ə qədər yüksəlir.Buonunlaizaholunurki, hopdurulmamış sellülozmateriallarda 900S-dən yuxarı temperaturda, oksidləşmə prosesləri ilə bağlı olan, sürətli dağılma başverir. Emalizolyasiyalı naqillimakaraların hopdurulması onların xidmət müddətini 3...4 dəfə artırır.Bütünliflimateriallar, xüsusən də sellülozmateriallar, ətraf mühitdən nəmliyi udmaqxüsusiyyətinə malikdirlər.Nəmlənən zamanizolyasiyanın dielektrikxüsusiyyəti kəskin aşağı düşür. Elektrikmaşınlarının izolyasiyasının nəmliyə davamlılığını yüksəltmək üçünhopdurmaqvacibdir. Laktəbəqəsi nəmliyin izolyasiyanın məsamələrinə daxilolmasına maneçiliktörədir.Nəmliyə davamlılığı yüksəltmək üçünyalnız liflimaterialları deyil, həm də emalizolyasiyalı naqilləri hopdurmaqlazımdır.

4. Hopdurulmamış liflimaterialların elektrikimöhkəmliyi aşağıdır, belə ki, onların məsamələri havailə doludur. Hopdurmazamanı məsamələr hopdurucutərkiblərlə dolurvə izolyasiyanın elektrikimöhkəmliyi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir.Yüksək gərginlikli maşınların dolaqlarında havaaralıqlarında havanın ionlaşması başverirvə ayrılan ozonüzviizolyasiyanı dağıdır.Slüdaizolyasiyasında havaaralıqları izolyasiyanın şişməsinə və hətta onunyuvadançıxma yerlərində və ventilyasiyakanallarında kəsilməsinə gətirib çıxarır.Bunagörə də bütünhavaaralıqlarını doldurmaqüçünbitumlakompaundlaşdırma çoxvacibdir.Dolaqların hopdurulması yalnız izolyasiyamateriallarının özlərinin mexanikimöhkəmliyini artırmır, həm də dolaqların sarğılarını bir-birinə bərkidir ki, budaonların titrəmə, elektrodinamikiqüvvələr və istilikdən naqillərin genişlənməsi nəticəsində onların yeyilməsinin qarşısını alır.Bunaziknaqillərdən ibarət çoxsarğılı dolaqlarüçünxüsusiəhəmiyyətə malikdir.

5. Turşuvə qələvilərin təsiri altında üzviizolyasiyaçoxtezdağılır.Dolaqların kimyavidavamlı laklarlahopdurulması izolyasiyanın səthini kimyəvi aktivhissəciklərin təsirindən qoruyurki, budaonunetibarlılığını əhəmiyyətli yüksəldir.Elektrikmaşınlarının gücüonların dolaqlarının qızması nəticəsində məhtudlaşdırılmışdır.Maşın işləyən zamanəsas istilikonunaktivhissələrində və əsasən də dolaqlardaayrılır.Maşının verilmişişrejimizamanı dolaqların qızması ondanasılı olurki, soyuducuhavavasitəsi ilə istilikdolaqlardannə qədər tezkənarlaşdırılır.Onagörə də izolyasiyanın istilikkeçiriciliyiçoxvacibxüsusiyyətdir.Hopdurulmamış dolaqlardahavaqatları izolyasiyanın istilikkeçiriciliyiniəhəmiyyətli dərəcədə azaldır ki, budanaqilinhədsiz qızmasına gətirib çıxarır.Hopdurmadansonradolağın misindən istilikverimiyaxşılaşır.Bunaqillərdə cərəyan sıxlığını artırmağa, dolaqmisinə qənaət etməyə və maşının xidmət müddətini artırmağa imkanyaradır.Hopdurmadansonraizolyasiyanın üzərinə örtüklaklarının və yaemalının təbəqəsini çəkirlər, hansılar ki, izolyasiyanı yağlamayağlarının təsirindən qoruyurvə onunüzərinə tozunvə çirkinçökməsinə maneolur, buçöküntülər keçiricikörpücüklər yaradır və dolağın soyumasını pisləşdirirlər.

6. Qurutma, hopdurma və laklama prosesləri İzolyasiyamaterialları uzunmüddət normal, hər şeydən əvvəl də yüksək nəmlikli binalardasaxlanılarkən nəmliyi udur, hansı ki, izolyasiyanın elektrikimöhkəmliyini azaldır və onahopdurmalakının daxilolmasına maneçiliktörədir.Bunagörə də hopdurmadanəvvəl izolyasiyamateriallarını və dolaqları qurudurlar. Suluemulsiyalakları ilə hopdurulandolaqlaristisnatəşkil edir, belə ki, onların həll edicisi (su) izolyasiyanın nəmliyi ilə yaxşı qarışır və hopdurmadansonrakı qurutmaprosesində xaricedilir. Qurutmatemperaturunə qədər yüksək olarsa, nəmlik dolaqdanbiroqədər tezxaricolunar, lakintemperaturuizolyasiyanın istiliyə dözümlülüyüilə müəyyən olunanhüduddanyuxarı qaldırmaq olmazki, izolyasiyanın köhnəlməsi sürətlənməsin.Vakuumdaqurutmaprosesiəhəmiyyətli sürətləndirir.Vakuumda qurutmadanəvvəl dolaqları atmosfertəzyiqi altında qızdırırlar.

7. Hopdurmanın əsas üsuluqızdırılmış dolağın lakabatırılması ilə hopdurmadır.Lakin, dolağadaxilolması lakın çəkisinin göstərdiyi kapilyarqüvvələrinin və təzyiqin təsiri altında başverir. Hopdurmaların sayını maşının istismarşəraitindən, həmçinin də tətbiq olunanizolyasiyamateriallarından asılı olaraqseçirlər.Hopdurmayaizolyasiyamateriallarını, dolaqmakaralarını və maşının dolaqlanmış hissələrini məruz qoyurlar. Vakuumvə təzyiq altında hopdurmazamanı belə adlandırılan məşq prosesixüsusən səmərəlidir, hansında ki, laknövbə ilə 3...5 dəq müddətində gahatmosfertəzyiqi və gahda 7...8 kqq/sm2təzyiq altında olur.Hopdurmadanvə lakın artığının sürülübaxmasından sonrahəllediciləri kənarlaşdırmaq üçündolağı yenidən qurudurlar. Qurutmaprosesiikimərhələyə bölünür: həlledicilərin xaricedilməsi ilə dolaqların qızdırılması və laktəbəqələrinin bişirilməsi (qovrulması). Qurumadərəcəsini izolyasiyamüqaviməti ilə təyin edirlər.Qurutmamüddətini azaltmaqüçüntemperaturuqısa müddətdə yüksəldirlər.

8. Ağır şəraitdə işləmək üçünnəzərdə tutulmuşdolaqlar, misalüçünnəmli şəraitdə və yaionlaşmış havada, bitumkompaunduilə kompaundlaşdırılır.Kompaundlaşdırma prosesiatmosfertəzyiqində və vakuumaltında qurutmadanvə 7...8 kqq/sm2təzyiq altında hopdurmadanibarətdir. Buzamnizolyasiyadakı havaaralıqları presləmə yoluilə aradanqaldırılır və onlarkompaundladoldurulur. Kompaundlaşdırma izolyasiyanın elektrikimöhkəmliyini xeyliyüksəldir, onagörə də onuyüksək gərginlikli bütünmaşınlar üçüntətbiq edirlər.Son illər qütb dolaqlarının hopdurulma texnologiyası xeyli mükəmməlləşdirilmişdir. Mövcud olmuş texnologiya üzrə qütb makaralarını sarıdıqdan sonra bir neçə qat lentlə izolə edirdilər. İzolə edici dəzgahların olmasına baxmayaraq, bu proses texnoloji çatışmazlıqlara malik idi, xüsusən də ensiz daxili deşiyə malik olan əlavə qütbün makaraları üçün. Izolə etdikdən sonra makaraları kompaundlayırdılar və sonra qütblərin nüvələrinə yığırdılar, titrəmədən qaçmaq üçün onları bərkidirdilər. Bu zaman qütbün nüvəsi və makaranın daxili pəncərəsi arasında hər tərəfdə 4,5mm-ə qədər ara məsafəsi qalırdı ki, bu da makaradan maqnit dövrəsinə istilik verilməsini çox azaldırdı.

9. Qütbləbirlikdəhopdurulanmakara Yeni texnologiya üzrə sarıdıqdan sonra makaraları şüşə lentlə sarğıları çəkmək üçün ilgəkləyirlər, sonra qütblə birlikdə xüsusi formaya yerləşdirirlər və epoksid qətranlı müxtəlif tərkiblərlə hopdururlar. İstilik keçirməni yüksəltmək üçün doldurucu kimi kvars qumundan istifadə edirlər. Yeni texnologiya ilə hazırlanmış makaraları sınaqdan keçirilməsi yaxşı nəticələr vermişdir. Makaraların nəmliyə davamlılığı və titrəyişə davamlılığı xeyli yüksəlmişdir, qızma temperaturu azalmışdır. Sınaqların nəticələrinin analizi makaraların ölçülərini azaldaraq onların konstruksiyalarının dəyişdirilməsinin mümkünlüyünü təsdiq etdi ki, bu da izolyasiya materiallarının, aktiv və konstruktiv materialların böyük qənaətini verir.

10. Yağlıtransformatorlarındolaqlarınınhopdurulmasıvəbişirilməsi. YağlıtransformatorlarındolaqlarınıhərşeydənçoxbatırılmametoduiləМЛ-92 lakıylahopdururlar. İşçiözülülüyüəldəetməküçünlakıksilolvəyauayt-spirtləqarışdırırlar. Hopdurulmaüçünhazırlanmışdolaqlarlakdoldurulmuşçənəeləbatırılırki, lakınsəviyyəsidolaqdan 50...100 mm yuxarıolsunvəonuoradahavaqabarcıqlarınınçıxmasıdayananaqədərsaxlayırlar, 10 dəqiqədənazmüddətolmayaraq. Dolağılakdançıxardıb, altlığaqoyurlarvəlakınartığı tam axanaqədər, 1 saatdanazolmayaraq, havadasaxlayırlar, bundansonradolağıxüsusiarabacıqdabişirilməsiüçüniçərisindəhavamütləqdövredənşkafa (kameraya) yerləşdirirlər. Təmiz-tərhavanındaxilolmasıvəhəlledicilərinbuxarıqarışmışhavanınxaricedilməsisiyirtmələrlənizamlanır. Dolaqlaryükləndikdənsonrahavanınqızdırılmasıvədövretdirilməsisisteminivururlar. Kameradatemperaturu (115±5)0S-ə qədərqaldırırlar. Bu temperaturdadolağıyapışqanlıqyoxolanaqədər, lakin 9 saatdanazolmayaraq, bişirirlər.

11. Qurutransformatordolaqlarınınhopdurulmasıvəbişirilməsi. Nəmliyinbirbaşadüşməsindənmühafizəolunmuş, nisbinəmliyi 65%-ə qədərhavasıolanbinalardaişləyənqurutransformatorlarındolaqlarınıБТ-987 lakıiləyağlıtransformatorlarındolaqlarınınhopdurulmametoduiləhopdururlar. Hopdurulmuşdolaqları (115±5)0S temperaturdayapışqanlıqitənəqədər, lakın 12 saatdanazolmayanmüddətdəbişirirlər.Yüksəknəmliklibinalardaişləyənquruvəxüsusitransformatorlarındolaqlarınıikidəfəhopdururvəbişirirlər: МЛ-92 lakıiləvəГФ-92ГС emalıilə. МЛ-92 lakıiləhopdurulmuşvəbişirilmişdolaqlarıГФ-92ГСemalıdoldurulmuşçənəbatırırvə 2 dəqmüddətindəoradasaxlayırlar. Bundansonraonuçıxarıbaltlığaqoyurlarvə 20 dəqmüddətindəartıqemalınaxmasınıgözləyirlər. Dahasonradolağıkamerada 6 saatdanazolmayanmüddətərzində (115±5)0S temperaturluhavaşırnağındayapışqanlıqitənəqədərbişirirlər.