Leven is ook doodgaan. Denk erover, praat erover.

1. Leven is ook doodgaan. Denk erover, praat erover. Woudrichem 28 november 2013

2. Opzet Opstarten Toelichting op STEM Introductie in ‘leefstijlen bij sterven’ + casuïstiek-bespreking Verschillen in omgaan met verdriet Afsluiting

3. Wat vindt U belangrijk? • Als u nú nadenkt over de laatste dagen – weken van uw leven? • Contact houden met mijn naasten (kinderen, man) – samen dingen willen doen (naar zee, bv.) • Met iedereen op de foto – iets tastbaars een herinnering • Moeder / ik wil met iedereen aan tafel zitten – net als vroeger • Pijnloos & Alert • Eigen regie voeren en besproken met anderen (pijn, plaats) met als doel het is goed zo. • Natuurlijk sterven – geen sedatie – geen euth. • Iedereen wil het op zijn eigen manier – maar niemand weet het.

4. Wat vindt men belangrijk

5. Opvallende aspecten • Praten en denken over de dood • Gericht, actief, bewust, uiten, confrontatie, etc. • Sociaal sterven • Verbondenheid, hele systeem, zorgzaamheid, stervende centraal, empathie, etc. • Regie in de laatste levensfase • Regie, autonomie, geen last, (medische) maakbaarheid, etc • Taboe • Weerstand op het onderwerp, vermijding, vooruitschuiven, onzekerheid etc.

6. Sterfstijl: vertrouwenden (12%) + + vertrouwenden Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

7. Sterfstijl: vertrouwenden (12%)leven na de dood • Mensen in deze groep zijn: • minder bang en hebben al een bepaald beeld van de laatste levensfase. • sterk gericht op het gezin • de dood al een deel van het leven. • Als patiënt: • gevoelig voor autoriteit, • niet veeleisend en tevreden met het standaardaanbod, • volgzaam , R-R-R • Wat helpt: • informatie in hapklare brokken, • niet teveel alternatieven, • aandacht voor de spiritualiteit, uitnodigend zijn want men is niet zo initiatiefrijk.

8. Vertrouwenden • Regie – behoefte: betrekkelijk • Praten en denken: laag • Sociaal sterven: helder • Taboe: geen taboe

9. Casus

10. Case – Vertrouwende Hoe kom/blijf je in contact? Stoel erbij en op ooghoogte erbij gaan zitten Ziet u er tegenop? Wat verwacht u ervan? Het is niet erg als u het niet doet. Waarom bent u van mening veranderd? Hoe voelt het voor u om nog een keer zo’n onderzoek te doen (terug brengen naar ‘vanochtend’ – onderzoeken wat haar beweegredenen Zou u willen weten wat de arts beweegt om dit te doen? Vanuit bescheidenheid of is er iets anders

11. Case – Vertrouwende Wat valt u op in de communicatie? • Zitten – ooghoogte • Verdieping • Stiltes laten vallen • Afwachtend – ze nodigt uit om te vertellen • Stem: • Zachter • Toon is lager • Langzamer • Ze spiegelt: serieus • Ze stelt zich ook kwetsbaar op • Anders perspectief of de arts – zij gaat spreken • Gevolg is dat ze onspannerer is

12. Sterfstijl: rationelen (15%) + + vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

13. Sterfstijl: rationelen (15%)control over de dood • Mensen in deze groep: • zoeken een balans tussen werken en genieten. • Ziek zijn en dood passen niet goed in het levensbeeld bij deze groep mensen. • Ze hebben moeite met het tonen van hun kwetsbaarheid. • Als patiënt: • gevoelig voor autoriteit, • leunen op professionele kennis • ze zijn op zoek naar zekerheden. • Ondersteunend: • heldere feitelijke informatie • Niet te veel over gevoelens, • praktisch en ondersteunend • duidelijkheid over de rolverdeling

14. Rationelen • Regie: hoog -hier en nu • Praten en denken: beperkt • Sociaal sterven: niet helder • Taboe: taboe

15. Sterfstijl: socialen (33%) + + socialen vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

16. Sterfstijl: socialen (33%)bang voor de dood • Mensen in deze groep: • Gekenmerkt als volks en eigentijds, zorgeloos, • Niet al te opvallend, doe maar gewoon …… • Zij vinden het vooral belangrijk om te sterven tussen familie en vrienden. Daarbij verwachten zij dat zaken te zijner tijd voor hen geregeld worden. • Als patiënt: • vasthoudend aan het leven, • behoefte aan troost, verlichting, • uitstellen tot het niet meer kan (medicatie), doen niet zoveel uit zichzelf, • mogelijk eenzaam (omdat het zo ‘gek’ is voor anderen om er over in contact te zijn.) • Ondersteunend: • Informatie in kleine delen, regelmatig herhalen • benoem emoties, • geef ruimte voor ondersteuning

17. Casus

18. Case 1 – Sociale Hoe kom/blijf je in contact? Benoemen wat je ziet: Ik denk te zien dat je pijn hebt Gezellig bij gaan zitten Wat kan ik voor betekenen Even aanraken – Stil zijn - tijd nemen ……..valt niet mee Begrip tonen: ik ben er voor u – u mag het aangeven dat u pijn heeft Voordeel van het werken aan de pijn, dan bent u er straks weer voor kinderen

19. Case 1 – Sociale Wat valt u op in de communicatie? • Gezellig: • Humor en er wordt gelachen • Er wordt iets dertrouwds gedeeld: ik ken u wel – herkenning • We hebben hier pillen (je geeft toestemming) • Bevestigen van de keuzen • Ga meteen halen

20. Socialen • Regie – behoefte: zeer laag • Praten en denken: beperkt • Sociaal sterven: helder • Taboe: liever niet

21. Sterfstijl: pro-actieven (18%) + + socialen pro-actieven vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

22. Sterfstijl: pro-actieven (18%)leven met de dood • Mensen uit deze groep: • kenmerken zich door een kritische houding als het gaat om de zorg in hun laatste levensfase. • Voor hen is de dood geen taboe, er wordt over nagedacht en gesproken om zo de regie ook in deze fase in de hand te houden. • Als patiënt: • wil alles weten, mondig, goed geïnformeerd, • Veeleisend en zelfredzaam en afkerig van zinloos handelen • Ondersteunend: • inzicht geven in de alle opties, • geef regie, • geef kaders • verwijs naar andere informatie

23. Pro actieven • Regie – behoefte: zeer hoog • Praten en denken: makkelijk • Sociaal sterven: helder • Taboe: geen taboe

24. Casus

25. Case 2 – Proactieve Hoe kom/blijf je in contact? Uw wens is in ieder geval duidelijk Ik schrik ervan – komt best heftig aan (dan denkt ze tenminste een beetje na) Vertelt u eens – ik schrik – neem me eens mee Hoe komt u erbij Wat zijn uw Beweegredenen Waarom – waarom nu Hoe denkt uw dochter er over? Arts raadplegen Hoe kom/blijf je in contact? • Wat kan ik voor u betekenen? • Hoe ziet u de volgende stappen?

26. Case 2 – Proactieve Watvalt u op in de communicatie? • Serieusnemen – erkennen – • Als u dat wilt …. danbenikervoor u • Zebiedtkeuzenaan: • VPL vraagt en krijgttoestemmingomtespreken • Betekenisvoor de naasten

27. Prikkel Antwoord

28. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord

29. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord Wat is goedvoormij Wat is goedvoorbewoner Wathebben we afgesproken Watvindenmijncollega’shiervan

30. veel contact met bewoners collegiaal contact jezelf kennen oefenen STEMEtc. Prikkel Prikkel Antwoord

31. Sterfstijl: onbevangenen (22%) + + socialen pro-actieven vertrouwenden rationelen onbevangenen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

32. Sterfstijl: onbevangenen (22%)leven zonder de dood • Mensen uit deze groep: • Voor hen is de dood niet direct een onderwerp. Zij houden van genieten en leven hun leven op een eigenzinnige manier. • Als patiënt: • dwarsig, grenzen zoekend, onrustig, • veel vrienden willen zien, • ongevoelig voor autoriteit, • afstand van zorgverleners • Ondersteunend: • korte, concrete informatie, in het hier en nu zijn, • check naar emoties (ipv er al in te duiken), recht voor zijn raap

33. Onbevangenen • Regie: gericht op hier en nu • Praten en denken: beperkt • Sociaal sterven: onduidelijk • Taboe: geen flauwekul

34. Oefenen met ander gedrag • Haalbaar doel : 15 minuten • Delen dat je aan het oefenen bent met elkaar • Beloning (bloemetje – biertje) • Symbooltje

36. Coping is de manier waarop iemand zowel gedragsmatig, verstandelijk als emotioneel op aanpassing vereisende omstandigheden reageert.

37. Mogelijkheden • Verdiepingsavonden op 16 januari en 6 februari a.s. van 18.30 tot 21.30 uur • Hier in de buurt • € 99,00 p/p • 6 accreditatiepunten • Bij de uitgang een waaier te verkrijgen • Kaartspel over voor jou belangrijke zaken in de laatste levensfase nu te koop € 5,00: • Met instructie en koppeling aan de leefstijlen bij sterven • Om alleen te onderzoeken • Om samen te spelen • Om bij iemand achter te laten • Vragen??? Je bent welkom!!!

38. Voor vragen - opmerkingen Bert Buizert Telefoon 06-51924150 Mail bert.buizert@stichtingstem.info Website: www.doodgewoonbespreekbaar.nl Website: www.stichtingstem.info