İLK İSLAMİ ESERLER VE ÖZELLİKLERİ

1. İLK İSLAMİ ESERLER VE ÖZELLİKLERİ KUTADGU BİLİG İslami Dönem‘in bilinen ilk eseridir. Yusuf Has Hacip tarafından 1069-1070 yıllarında yazılmış, Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Karahan’a sunulmuştur. Hakaniye (Doğu) Türkçesiyle yazılmıştır. Dili sadedir. Türkçe olmayan sözcük sayısı azdır. Aruz ölçüsüyle ve beyit nazım birimiyle yazılmıştır. İçerisinde dörtlüklerde vardır. Mesnevi nazım biçimindedir. Alegorik (simgesel-sembolik) bir kurguyla oluşturulmuştur. Kişilere ve topluma ahlak öğütleri verir. Yazarın asıl amacı devlet ve toplum yönetiminin nasıl olması gerektiğini anlatmaktır. (Adının Türkçe anlamı: Saadet-Kut-Veren-Bilgi) Tür yönünden bir siyasetname örneği sayılır. Türk kültürünün ana kitaplarındandır.

2. Özellikleri • a. Eserin adı “Mutluluk Veren Bilgi” anlamındadır. • b. Dönemin ilk edebî eseridir. • c. İlk siyasetname. • d. İlk mesnevîdir. • e. Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserimiz kabul edilir. • f. 1070 yılında Balasagunlu Yusuf tarafından Karahanlılar devrinde yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. (Eseri beğenen hükümdar bunun üzerine Yusuf’a Has Haciplik unvanı vermiştir.) • g. Daha çok yarım kafiye kullanılmıştır. • h. Dörtlüklerin kafiye düzeni aaba’dır. • j. 6645 beyittir. Ayrıca 173 tane de dörtlük vardır. • k. Beyit nazım birimiyle yazılmıştır; ancak dörtlük nazım birimi de kullanılmıştır. • l. Didaktik (öğretici) bir nitelik taşır. Bir ahlâk ve öğüt kitabıdır

3. m. Eser, ideal insandan hareketle ideal bir toplumu anlatır. • n. Hükümdara siyası öğütlerde bulunur. • o. Eserde allegorik (sembolik) bir anlatım vardır. • Hükümdar Kün Toğdı: Adaleti • Vezir Ay Toldı: İyi yönetimi • Vezirin Oğlu Ögdilmiş: Aklı • Vezirin Kardeşi Odgurmış(zahid): Akıbeti temsil eder. • p. Eser Hakaniye (Çağatay) Türkçesiyle kaleme alınmıştır. • t. Teşbih, tenasüp ve teşhis sanatları sık kullanılmıştır.

4. DİVÂN Ü LUGATİ’T-TÜRK • Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. 1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış ve Bağdat’ta Abbası Halifesine sunulmuştur. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazıldığından, açıklamaları Arapçadır. Ancak Türkçenin söz varlığını göstermesi dolayısıyla edebiyatımız açısından da önemlidir. Koşuk, sagu, sav, bilmece gibi folklor-edebiyat ürünlerinden örnekler içerir. Türk yurtları, Türk tarihi ve toplum yapısı hakkında bilgiler verir. Hatta kitaba bir “Türk yurtları haritası” eklenmiştir. Bu özellikleriyle ansiklopedik sözlük sayılabilir. Türk dili ve kültürü açısından olduğu kadar “dilbilgisi yöntemleri” yönünden de önemlidir. “Türk kültürü ve uygarlığının temel kitabı” olarak nitelenebilir.

5. Özellikler • a. “Türk Dilleri Sözlüğü” anlamına gelir. • b. Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 tarihleri arasında yazılmıştır. • c. Eser bir sözlük olarak hazırlanmasına rağmen, Türk sosyolojisi, psikolojisi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi veren önemli bir eserdir. • d. Türkçenin önemini anlatmak ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. • e. Mensur (düzyazı) bir eserdir. • f. Türkçenin ilk sözlüğü kabul edilir. Kelimeleri göçebe boylar arasında gezerek bizzat kendisi derlemiştir. (Diğer önemli sözlükler: Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lugeteyn, Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki) • g. İslamiyet öncesi edebiyatın sagu, koşuk ve sav örneklerini içerir. • h. Eserde 7500 kelime ve Arapça karşılıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler, dilbilgisi kuralları ve bir harita (o devirdeki Türk boylarının yerleşim alanını gösteren) bulunmaktadır.

6. i. Etnografik bir eser olarak kabul edilir. • j. Zamanında konuşulan ve yazılan Türk lehçelerindeki 7500 Türkçe kelimeye Arapça karşılıklar veren ve harf sırasına göre düzenlenmiş bir sözlük durumundadır. • k. Ayrıca manzum-mensur parçalar (sav, sagu, koşuk), örnekler ve bazı olaylarla donatılmış bir ansiklopedidir. • l. Zamanın Türk tarih ve efsanelerine, coğrafya, halk edebiyatı ve folkloruna dair geniş bilgiler vererek Türkoloji'nin temellerini atmıştır. • m. Türkçenin bilinen ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı, ilk edebiyat güldestesi, hatta Türk dünyası kitabıdır. • n. Eserde Türk şiveleri edebî oluş bakımından Hakaniye ve Oğuz şiveleri olarak ikiye ayrılır.

7. ATABETÜ'L HAKAYIK • XII. yüzyılda Edip Ahmet tarafından yazılıp bir Türk beyine sunulmuştur, öğretici nitelikte bir eserdir. Dini, ahlaki öğütler verir. Dilinde yabancı (Arapça-Farsça) sözcük Kutadgu Bilig’e göre daha fazladır. Asıl metin; (aaba düzeninde) 101 dörtlükten oluşur. Başta gazel biçiminde, birbirine bağlı birkaç şiir daha vardır. Tamamı aruz ölçüsüyle ve Doğu (Hakaniye) Türkçesiyle yazılmıştır. • Özellikleri: • • Gerçeklerin eşiği anlamına gelir. • • Konusu din ve ahlaktır. • • Didaktik (öğretici) bir eserdir. • • Mesnevi tarzında yazılmıştır. • • Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük kullanılmıştır. • • Aruz ölçüsüyle yazılmıştır. • • Arapça ve Farsça kelimeler vardır. • • Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.

8. DİVAN-I HİKMET • 12. yüzyılda Türk tasavvufunun kurucularından Hoca Ahmet Yesevi’nin “Hikmet” adını verdiği tasavvuf şiirlerinden oluşur. Hikmetler, ilahilere de kaynaklık eden, ilk Türkçe tasavvuf şiirleridir. 12’li (bazıları 7’li) hece kalıbıyla yazılmışlardır. İlahi aşkı ve tasavvufun diğer bazı temalarını işleyen canlı ve didaktik bir üslupla yazılmış şiirlerdir. Kitap, tasavvufun olduğu kadar 12. yüzyıl Türkçesinin de temel eserlerindendir. • Özellikleri: • *Kitapta Allah aşkı Peygamber sevgisi işlenmiştir. • *Hikmet: Hoş, hayırlı anlamlarına gelir • *Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır. • *Aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır. • *Dörtlük ve beyitle yazılmıştır. • *144 hikmet ve 1 münacaat 'tan oluşur. • *Eser karahanlı türkçesinin hakaniye lehçesiyle yazılmıştır

9. *İstifham (soru sorma) ve Tecahul-i Arif (bilmezlikten gelme) sanatları kullanılmıştır. • *Ahmet Yesevi’nin hikmetlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. • *Ahmet Yesevi hikmetleri Karahanlı Türkçesiyle söylemiştir. • *Hikmetler dini tasavvufi şiirlerdir. • *Allah'a yakın olma isteği vardır. • *Şiirlerde ulusal ögeler (ölçü, nazım biçimi, yarım uyak) ile İslamlıktan gelme yabancı ögeler (din ve tasavvuf konuları, yabancı sözcükler) bir arada kullanılmıştır. • *Eserin uyaklanışı abcd dddb eeeb şeklindedir.Dördüncü dizelerin birbiriyle uyaklı oluşu hatta zaman zaman aynen tekrarlanışı bu şiirlerin musiki ile okunmak için söylendiğini gösterir. • *Divan-ı Hikmet'i Ahmet Yesevi yazmamıştır. Ahmet Yesevi'nin kurduğu tarikattaki Şaban Durmuş, Ahmet Yesevi'nin görüşlerini ve düşüncelerini kitap haline getirmişlerdir. • *Didaktiktir ve manzum bir eserdir.

10. ADI : YUNUS EMRE • SOYAD : ÖZKAYA • NO : 612 • SINIF : 10 - A