67. Aðalfundur LÍÚ október 2006

1. 67. Aðalfundur LÍÚ október 2006 Vistkerfisnálgun við stjórn fiskveiða Dr. Kristján Þórarinsson Stofnvistfræðingur LÍÚ

2. Vistkerfisnálgun: Mikilvægt hugtak sem verið er að þróa • Almennur skilningur á að huga þarf betur að vistkerfisþáttum við stjórnun fiskveiða. Þetta mun hafa marga kosti í för með sér. • Ákvarðanir verða að byggja á vísindalegri þekkingu. • Mikilvægt er að úr verði hagnýt aðferðafræði sem hægt er að vinna eftir. • Í erindi þessu mun ég reyna að gefa yfirsýn yfir alþjóðlega umræðu.

3. Uppbygging erindis • I. Sögulegur aðdragandi • II. Mikilvægir þættir vistkerfisnálgunar • III. Frekari þróun

4. I. Sögulegur aðdragandi

5. Vinna KÞ á þessu sviði • Í dagskrárstjórn alþjóðlegrar ráðstefnu um málið frá okt. 2005. Ráðstefnan var haldin í Bergen í lok sept. 2006. • Flutti erindi á Bergen-ráðstefnunni. • Formaður norræns starfshóps um hugtakið vistkerfisnálgun. • Verkefnin eru hluti af undirbúningi Norðurlanda undir fund Fiskveiðinefndar FAO í mars 2007.

6. Hvað felst í hugtakinu vistkerfisnálgun?Óútfyllt ávísun í upphafi • Í ályktun Reykjavíkurráðstefnu FAO um ábyrgar fiskveiðar í vistkerfi sjávar (október 2001) var lögð áhersla á að taka skyldi aukið tillit til vistkerfisþátta. • Hvað fólst í þessu? Ég spurði marga þátttakenda. • Sérhver sem ég spurði hafði skýra hugmynd um hvað þetta þýddi. • Hugmyndir manna voru mjög ólíkar! • Ljóst var að skýra þyrfti hugtök á þessu sviði. • Síðan hefur mikið verið ritað um málið og átök orðið um hugmyndir.

7. Þróun hugmynda:Fyllt út í myndina • Samningur um verndun líffræðilegar fjölbreytni: Vistkerfisnálgun almennt. • Ályktun Reykjavíkurráðstefnu FAO 2001. • Leiðtogafundur um sjálfbæra þróun í Jóhannesarborg 2002.

8. Skuldbindingar • Úr framkvæmdaáætlun fundar um sjálfbæra þróun í Jóhannesarborg 2002: • “Hvetur til beitingar vistkerfisnálgunar eigi síðar en 2010, með hliðsjón af Reykjavíkuryfirlýsingunni um ábyrgar fiskveiðar í vistkerfinu og ákvörðunar V/6 á fundi aðildarríkja samnings um vernd líffræðilegra fjölbreytni.” • Einnig samþykkt að endurreisa skuli ofveidda stofna svo fljótt sem verða má og ekki síðar en 2015.

9. Næstu skref • Álit sérfræðingahóps FAO 2003 -- nálgunin fer að taka á sig mynd. • Samráðsfundur Sþ 2006: myndin tekur að skýrast. • Bergen-ráðstefnan 26.-28. sept. 2006: Skýr mynd. • ► Fiskveiðinefnd FAO, mars 2007.

10. II.Mikilvægir þættir vistkerfisnálgunar við stjórn fiskveiða, eins og það hugtak er að mótast

11. Hvað er vistkerfisnálgun? • Skipulagshugmynd í grunninn. • Samræming milli atvinnugreina (lárétt): fiskveiðar, ferðamennska, áhrif þéttrar byggðar á strandsvæði, olíuvinnsla, námavinnsla á hafsbotni, megnunarmál o.s.frv. • Málefni hverrar atvinnugreinar fyrir sig (lóðrétt) • viðurkennt að hver grein hafi forræði sinna mála (samráðsfundur Sþ 2006); • hér á eftir fjallað um sjávarútveginn.

12. Tveir þræðir hafa tekist á um vægi • Áhersla á stjórnun mannlegra athafna. • Áhersla á vísindi: • víðfeðm vistkerfi (LME), stjórnun vistkerfa (ecosystem management), auknar rannsóknir og kostnaður. • Fyrrnefndi þráðurinn eflist.

13. Ný vísindi? • Snýst um stjórnun mannlegra athafna með tilliti til vistkerfa, byggt á þekkingu hvers tíma. • Snýst einungis að litlu leyti um ný vísindi, en þó er ávallt þörf á bættri þekkingu á vistkerfum. • Aðlaga þarf rannsóknir og þekkingu að nýrri nálgun. • “Ekki láta vísindamennina stýra þessu – málið snýst um stjórnun.” (Fyrirlesari frá áströlskum stjórnvöldum á ráðstefnunni í Bergen.)

14. Nýjar kröfur? • Heildstæð sýn með áherslu á mannlega þáttinn, hagræna og félagslega hvata o.þ.h. Mikið verk óunnið á þessu sviði. • “Maðurinn er hluti af vistkerfinu.” Skilgreiningaratriði. Jákvætt. • Ekki nýjar kröfur skilgreindar í einstökum atriðum heldur krafa um samræmda framkvæmd skuldbindinga.

15. Kjarni málsins:Snýst um framkvæmd • Taka saman í eina heildarmynd það sem þegar hefur verið samþykkt í hafréttarsáttmálanum, úthafsveiðisamningnum, siðareglum FAO um ábyrgð í fiskimálum og fleiri alþjóðlegum samþykktum og hrinda því í framkvæmd. • Þessar samþykktir hafa að geyma ítarleg ákvæði um stjórn fiskveiða. • Gerð er krafa um framkvæmd þess sem hefur verið lofað þannig að sjálfbær þróun og nýting gangi upp. • Byggir á því sem þegar er gert í fiskveiðistjórnun. • Jákvæð umræða um tryggan nýtingarrétt á náttúruauðlindum.

16. Lykilþættir • Góð umgengni um vistkerfi og vernd líffræðilegs fjölbreytileika. • Áhersla á stjórnun auðlindanýtingar. • Sjálfbærar veiðar. • Takmörkun sóknargetu – víðast aðal aðgerðin. • Vernd viðkvæmra vistkerfa. Svæðalokanir. • Samspil stofna og tegunda. • Varúðarnálgun. Áhættustýring. • Hagrænir og félagslegir þættir og hvatar. • Koma í veg fyrir ólöglegar og stjórnlausar veiðar. • Minnka neikvæð áhrif annarra greina. • Aðkoma fleiri aðila að umræðu og ákvörðunum.

17. Hvað er í húfi?Sjónarmið í alþjóðlegri umræðu • Í húfi er réttur sjávarútvegsins til að stjórna fiskveiðum á eigin forsendum. (sbr. ummæli ráðstefnuþátttakanda frá kanadískum stjórnvöldum.) • Reynir á pólitískan vilja: Mun sjávarútvegurinn framkvæma skuldbindingar sínar, eða mun hann missa tökin til stofnana á sviði umhverfismála? • Alþjóðlegt samhengi. Mikið í húfi fyrir sjávarútveginn, tími takmarkaður.

18. III.Frekari þróun: Nokkrir þættir sem huga þarf að

19. Þarf að forgangsraða á hverjum stað. • Aðstæður og vandamál eru mismunandi í mismunandi heimshlutum. • Fagleg hæfni og efnahagslegir burðir eru breytilegir. • Alls staðar þarf að forgangsraða. • Forgangsröð og aðgerðir verða mismunandi á mismunandi svæðum.

20. Umfang vistkerfa og hafréttarsáttmálinn • Lagarammi fiskveiðistjórnunar er hafréttarsáttmálinn og úthafsveiðisamningurinn. • Hafréttarsáttmálinn felur strandríkjum réttindi og skyldur. • Vistkerfi þekja afar misstór svæði. Áhersla á stór vistkerfi (LME). • Þróa þarf vistkerfisnálgun innan þess ramma sem þjóðaréttur skapar: • Strandríki, samningar milli ríkja, svæðisbundnar fiskveiðistjórnunarstofnarir (t.d. NEAFC og NAFO).

21. Vistsvæði ICES

22. Umræða og upplýsing:Hvað veit fólk og skilur og samþykkir? • Stjórnvöld þurfa að skilja skuldbindingar sínar. • Stjórnendur fiskveiða þurfa að vita og skilja hvað í hugtakinu felst. • Hagsmunaaðilar þurfa að vita hvers er vænst. Þörf er á víðtækari umræðu. Þetta er mikilvægt fyrir jákvæða þróun leiðbeinandi hugtaks.

23. Vinnan heldur áfram • Enn er mikil þróun og gerjun hugmynda. • Næsti áfangi verður fundur fiskveiðinefndar FAO í mars 2007.

24. “Leitið einfaldleikans og vantreystið honum!” • A.N. Whitehead, heimspekingur Takk fyrir!