HAK TÜRLERİ

1. HAK TÜRLERİ Doç. Dr. Mustafa ÇEKER

2. KONULARINA GÖRE HAKLAR • MALVARLIĞI HAKLARI (Mali haklar): Kişinin para ile ölçülebilen, yani malvarlığı içinde yer alan haklardır. Örn. • Alacak hakları • Ayni haklar

3. KONULARINA GÖRE HAKLAR • ŞAHISVARLIĞI HAKLARI: Kişilerin para ile ölçülemeyen haklardır. Kural olarak devredilemez, haczedilemez ve miras yoluyla geçmezler. Örn. • Kişilik hakları • Aile hukukundan doğan haklar (aile hakları)

4. DEVREDİLMELERİ BAKIMINDAN HAKLAR • KİŞİYE BAĞLI OLAN HAKLAR (MÜNHASIRAN ŞAHSA BAĞLI HAKLAR) Kişiye sıkı surette bağlı olan haklardır. Mutlaka hak sahibi kişi tarafından kullanılması gerekir, temsilci tarafından kullanılamaz, başkalarına devredilemez, miras yoluyla geçmezler. • Kişilik hakları • İsim hakkı • Şöhret ve nam • Beden ve ruh bütünlüğü • Manevi tazminat davası açma hakkı • Aile hukukundan doğan haklar • Nişanlanma ve evlenme • Nişanı bozma ve boşanma hakkı

5. DEVREDİLMELERİ BAKIMINDAN HAKLAR • KİŞİYE BAĞLI OLMAYAN HAKLAR Kişinin şahsı dışında malvarlığını ilgilendiren haklardır. Bu haklar, başkalarına devredilebilme özelliğine sahiptir. • Mülkiyet hakkı • Alacak hakkı • Fikri haklar

6. HUKUKİ ETKİSİNE GÖRE HAKLAR • YENİLİK DOĞURAN HAKLAR: Bu haklar, kullanılmakla birlikte taraflar arasında yeni bir hukuki ilişki kurmak veya mevcut ilişkide bir değişiklik doğuran ya da bu ilişkiyi sona erdiren bir etkiye sahiptir. • Özellikleri: • Kullanılması şarta bağlanamaz • Zamanaşımına uğramazlar • Bir kez kullanılmakla birlikte sona ererler • Kullanıldıkta sonra geri dönülmez

7. YENİLİK DOĞURAN HAKLAR • Kurucu yenilik doğuran haklar • Değiştirici yenilik doğuran haklar • Bozucu yenilik doğurucu haklar

8. KURUCU YENİLİK DOĞURAN HAKLAR • Önalım (Şufa) hakkı • Gerialım (Vefa) hakkı • Alım (İştira) hakkı

9. ÖNALIM HAKKI Bir taşınmaz malın üçüncü bir kişiye satılması halinde hak sahibine, tek yanlı irade beyanı ile, o eşyanın alıcısı olabilme yetkisi veren bir nisbi haktır. Önalım hakkı, ya sözleşmeden veya kanundan doğar.

10. SÖZLEŞMEDEN DOĞANÖNALIM HAKKI • Bir taşınmaz malın maliki ile yapılan sözleşme uyarınca, şufa hakkı tanınması halinde, söz konusu taşınmaz bir üçüncü kişiye satılırsa, önalım hakkı sahibi, bu hakkını kullanarak taşınmazı aynı şartlarla satın alma yetkisini elde eder. • Sözleşmeden doğan şufa hakkı, satım işleminin yapılmasına ve tapuda devrin gerçekleştirilmesi anına kadar sadece malike karşı ileri sürülebilir. • Ancak tapuya şerh verilmesi halinde bu hakkın etkisi kuvvetlendirilmiş olur ve taşınmazı devralan herkese karşı ileri sürülebilme özelliğine sahiptir. • En fazla 10 yıl süreyle verilebilir.

11. KANUNDAN DOĞAN ÖNALIM HAKKI Bir taşınmaz mal üzerinde birden fazla kişinin müşterek mülkiyet hakkını haiz olması durumunda, paydaşlardan her biri kendi payı üzerinde tasarruf etme yetkisine sahiptir. Bu durumda her bir paydaşın diğerlerine karşı önalım hakkı mevcuttur.

12. ÖNALIM HAKKININ KULLANILMA ŞARTLARI • Sadece üçüncü bir kişiye satış halinde kullanılabilir. • Paydaşlardan birine satışta kullanılamaz • Bağışlama, trampa ve cebri icra yoluyla satışta kullanılamaz • Geçerli bir satım sözleşmesi yapılmış olmalıdır. • Satışın yapıldığının öğrenildiği tarihten itibaren 3 AY ve sicile kayıt tarihinden itibaren en geç 3 YIL içerisinde kullanılmalıdır. • Önalım hakkı sahibi, satım sözleşmesinde öngörülen bedeli ödeyerek malın (payın) sahibi olur.

13. GERİ ALIM ve ALIM HAKKI Vefa (Geri Alım) Hakkı: Taşınmazı bir başkasına satmış ve temlik etmiş olan kişiye, tek yanlı bir irade beyanıyla o taşınmazı geri alabilme yetki ve hakkını sağlar. Bu hakkın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için tapu kütüğüne kaydedilmesi gerekir. İştira (Alım) Hakkı: Hak sahibine tek yanlı bir irade beyanıyla bir taşınmazın alıcısı olabilme yetkisi verir.

14. DEĞİŞTİRİCİ YENİLİK DOĞURAN HAKLAR • Seçimlik borçlarda alacaklının seçim hakkı • Borçlunun temerrüdü halinde alacaklının yetkileri • Gecikmiş ifa + tazminat • Sözleşmeyi fesih + tazminat • Satın alınan malın ayıplı (defolu) çıkmasında alıcının yetkileri • Tazminat • Değiştirme • Bedelin indirilmesi • Malın iadesi

15. BOZUCU YENİLİK DOĞURAN HAKLAR • Temsilcinin azli • Hizmet sözleşmesinin feshi • Boşanma davası açma

16. ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI • Özhan Yanaydın bir spor derneğinin başkanıdır. • Derneğe bir stadyum yapmak amacıyla araştırmalara girişmiş ve Aziz Kaldırım’a ait arazinin bu iş için uygun olduğunu öğrenmiştir. • Belediyeden imar izni alındığı takdirde bir yıl içinde bu araziyi satın almak istemektedir. • Bu amaçla aralarında 10.02.2006 tarihinde yazılı bir sözleşme yaparak tapuya tescil ettirmişlerdir. • Ancak anlaşma süresi dolmadan Aziz, 10.04.2006 tarihinde bu araziyi Yıldırım Demirdöven’e satıp devretmiştir.

17. SORULAR • Aziz ile Özhan arasındaki sözleşme sonucunda hangi hak tanınmıştır? • Bu hak tapuya en fazla ne kadar süreyle tescil edilebilir? • Satış işlemini aynı gün öğrenen Özhan, bu hakka dayanarak neler yapabilir? • Özhan bu hakkını tapuya tescil ettirmemiş olsaydı hangi durum ortaya çıkardı? • Özhan’ın hakkını kullanmasından önce Yıldırım’ın bu araziyi başka birine satması nasıl bir sonuç doğurur?

18. ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI • Ahmet Aslanlı, Belgin Kurt ve Hakan Martı bir tarlaya müştereken maliktir. • Ahmet Aslanlı bir trafik kazası sonucu vefat etmiş ve mirasçı olarak yeğenleri Yunus Kaplan ile Emre Akcan’ı bırakmıştır. • Belgin Kurt’un payını Alperen Şafak’a sattığını öğrenen Emre Akcan bu payı kendisi almak istemiş, Alperen ise, bu hakkın Emre tarafından yalnız başına kullanılamayacağını beyan ederek bu talebi reddetmiştir.

19. ÖRNEK OLAY SORULARI • Olayda kaç tür mülkiyet söz konusudur? Ana hatları ile açıklayınız. • Belgin payını Alperen’e satabilir mi? Neden? • Emre payını Alperen’e satabilir mi? Neden? • Emre’nin kullanmak istediği hak nasıl bir haktır? Süresi nedir? • Emre’nin bu hakkı tek başına kullanamayacağı iddiası yerinde midir? Neden?