چشم‌انداز مديريت ريسك و بحران سيلاب در منابع آب ايران

1. چشم‌انداز مديريت ريسك و بحران سيلاب در منابع آب ايران داودرضا عرب davoodrezaarab@yahoo.com

3. به نام خداوند آفريننده زيبائي ها

4. در آغاز قرن 21 ميلادي بشر با چهار مشكل بنيادين روبرو است كه بنحو پيچيده اي با يكديگر روابط متقابل دارند:‌ بحران جمعيت بحران آب تضمين توسعه پايدار بحران محيط‌زيست

5. آينده جمعيت جهان جمعيت جهان از 5/2ميلياردنفر درسال 1950 به 6 ميلياردنفر درسال 2000 رسيده است. پيش‏بيني مي‏شود كه به 8 ميليارد نفر درسال 2025، 3/9 ميليارد نفر درسال 2050‌و سرانجام بين 5/10 تا 11 ميليارد نفر به تعادل برسد.

6. بنابر اعلام سازمان ملل متحد(2002) نزدﻳﻚ به ﻧﻴﻤﻲ از مردم جهان تا سال 2025 – تقريباً 5/3 ميلياردنفر - كمبود آب را تجربه خواهند كرد.

7. <1 2-1 5-2 10-5 20-10 >20 1000 مترمکعب سرانه آب تجديد شونده در مناطق مختلف جهان سال 1950 سال 1995 سال 2025

8. در حال حاضر: • 5/2ميلياردنفر از بهداشت اوليه محرومند. • 4/1 ميليارد نفر به آب آشاميدني سالم دسترسي ندارند. آب متأسفانه همه 2% آب ﺷﻴﺮﻳﻦ روی کره زﻣﻴﻦ در دسترس نبوده و از نظر مکانی و زمانی بطور ﻳﻜﺴﺎن توزﻳﻊﻧﻤﻲشود.

9. نقش آب در امنيت و صلح جهاني طلوع يك قرن تشنه معادله نياز و منابع آب در جهان برقرار نمي‌شود نياز آبي بشر در دو دهه آينده تقريبا 40 درصد افزايش مي‌يابد كه اين مقدار 17 درصد بيشتر از آبي است كه در حال حاضر در دسترس مي باشد.

10. جنگهاي محتمل بر سر آب در آفريقا جمعيت سودان، اتيوپي و مصر تا سال 2050 از 150 به 340 ميليون نفر افزايش مي يابد و رقابت بسيار شديدي بر سر منابع آب محدودوجود خواهد داشت.

11. وضعيت منابع آب در ايران

13. بخش آب مصرف آب بخشهاي مختلف سال 2001 مهار آب در ايران کل منابع آب تجديدپذير کشور 130 ميليارد مترمکعب در سال است. • تأمين آب کشور: • 95 مخزن سد با ظرفيت تنظيمی 32 ميليارد مترمکعب • 110000 چاه عميق و 300000 چاه نيمه عميق با ظرفيت کل 44 ميليارد مترمکعب

14. سرانه آب براي هر نفر در سال در ايران • در حدود 50 سال پيش جمعيت كشور معادل 19 ميليون نفر بوده و سرانه آب 7000مترمكعب براي هر نفر در سال بوده است. • با روند افزايش جمعيت در 20 سال آينده اين مقدار به 810مترمكعب براي هر نفر در سال كاهش پيدا مي‌نمايد. • سرانه آب در مدت 75 سال حدود 9 برابر كاهش پيدا خواهد نمود.

15. Distribution of Rainfall in Iran As you can see the percentage covering the range between 100-250mm is the highest In the country

16. ميانگين سی ساله بارندگی در کشور 271 ميليمتر است. متوسط بارندگي سی ساله (79-1349) در سطح حوضه هاي آبريز اصلي ايران

17. مطالعات مبنايي پيرامون ريسك، بحران، مديريت ريسك و بحران

18. تعاريف ريسك به مجموع شرايطي گفته مي‌شود كه رخدادي غيرمطلوب به طور محتمل و نه قطعي رخ خواهد داد. ريسك=خطر* آسيب‌پذيري

19. ريسك حداقل باقيمانده و مسووليت مهندسين • ريسك حداقل باقيمانده • ريسك را مي‌توان جزء لاينفك هر كار و يا پديده طبيعي دانست. • حذف و اجتناب كامل از ريسك‌هاي طبيعي ناشدني است. • حتي در بهترين حالت اجتناب از ريسك، ريسك حداقل باقيمانده وجود خواهد داشت. • مي‌توان با مجموعه‌اي از استراتژي‌ها و اقدامات آن را كاهش و يا به غير منتقل گردد. • محافظه كاري مهندسي • محافظه‌كاري در طراحي مهندسي اتلاف فعاليت‌ها و مواد نيست، بلكه حاصل تجربه مي‌باشد و نشان مي‌دهدكه شرايط دنياي واقعي هميشه قابل پيش‌بيني نيست. • در هر پروژه بزرگ، اشتباه‌هايي ظهور خواهد نمود. • مهندسان از تجارب خود مي‌آموزند كارهاي خود را با محافظه‌كاري كافي انجام دهند بگونه‌اي كه اطمينان يابند كه تعداد دفعات رويداد حادثه بسيار اندك است و كفايت ايمني، بر اساس رضايت مشترك تعيين مي‌گردد.

20. ريسك همسنگ • فلسفه كاربرد ريسك همسنگ : «زنجير از ضعيف‌ترين حلقه خود پاره مي‌شود» • اول آنكه محكم‌تر كردن حلقه‌هاي قوي هدر دادن وقت و هزينه است. • دوم آنكه براي بالا بردن ايمني، حلقه ضعيف را بايد تقويت نمود. • در حقيقت تحليل ريسك شناسايي همين حلقه‌هاي ضعيف و ميزان ضعف آنها است. • كاربرد ريسك همسنگ را مي‌توان در دو دسته كلي بررسي نمود. • دسته اول رويكرد جلوگيري از اتلاف وقت و هزينه، حلقه‌هاي محكم را پيگيري مي‌كند. • رويكرد دوم براساس عدالت اجتماعي، حلقه ضعيف را بايد تقويت نمود، مي‌باشد. • تحليل ريسك به‌عنوان تلفيقي از قضاوت مهندسي و علم، امكان ارزيابي همسنگ شرايط نامطلوب را فراهم مي‌كند. • ريسك همسنگ به اين معنا است كه ريسك مكانيزم‌هاي مختلف تخريب، اختلاف فاحشي نداشته باشند. • براي مثال زماني كه 5 مكانيزم مختلف تخريب با يك احتمال وجود داشته باشد، افزايش ايمني يكي از مكانيزم‌ها به ميزان 1000 برابر وضعيت موجود، موجب كاهش ريسك كلي به ميزان 20 درصد مي‌گردد.

21. رويکردهاي مديريتي مديريت ريسک مديريت بحران

22. دسته‌بندي مديريت ريسك

23. كاهش احتمال يا تلفات وقايع با مديريت ريسك

24. مديريت ريسك • مديريت ريسك باعث: • حداقل‌رساندن بحران‌ها • حداقل‌رساندن مسايل غيرمترقبه و مشكلات درپي • افزايش ميزان موفقيت و يا كاهش شكست‌ها • انجام هزينه‌ها و برنامه زماني كار مطابق برآوردها و پيش‌بيني‌هاي صورت‌گرفته

25. مديريت ريسك كنترل ريسك اشتراك ريسك • اقدامات جهت كاهش مستقيم ريسك بلايا • زيرساخت‌هاي فيزيكي • پراكنش خسارات ناشي از بلايا • بيمه كاربرد مديريت ريسك در كاهش اثرات بلاياي طبيعي

26. سياست مديريت ريسك معيارها و اهداف مشخص و شفاف شناسايي ريسك • تحليل ريسك • تحليل آسيب‌پذيري • كمي‌سازي ريسك ارزيابي ريسك تصميم‌سازي بر روي اقدامات ممكن كنارگذاشتن اجتناب كاهش انتقال اتخاذ اقدامات جريان مديريت ريسك

27. سياست مديريت ريسك بهبود سازي تصور ريسك شناسايي ريسك ارزيابي ريسك تحليل ريسك ايجاد سناريو حقيقي سيلاب ارزيابي ريسك (تصميم‌سازي بر روي اقدامات) طرح كاربري اراضي اتخاذ اقدامات بيمه اختياري تسكين براي كاربري اراضي نقش و اهميت نقشه خطر در مديريت ريسك • يك نقشه خطر در بالابردن درك و آگاهي شهروندان از ريسك نقش بسزايي دارد. اگر شهروندان از امكان‌پذيري سيلاب آگاه باشند، سعي مي‌كنند اطلاعات لازم را در مواقع بارش‌هاي شديد جمع‌آوري سازند و به سرعت محل را تخليه نمايند.

28. مديريت ريسك برنامه‌ريزي ريسك ارزيابي ريسك اداره‌كردن ريسك پايش ريسك نظارت، كنترل و بازبيني ريسك برنامه مستند مديريت ريسك شناسايي ريسك تحليل ريسك تعريف اهداف شناسايي ريسك كمي‌كردن ريسك بسط و توسعه پاسخ‌ها مستندسازي ريسك مدل‌هاي مختلف برنامه كاري مديريت ريسك • الگوي وزارت دفاع آمريکا • الگوي پيشنهادي روري بورك • مدلPMBOK • برنامه‌ريزي مديريت ريسك • شناسايي ريسك • تجزيه و تحليل كيفي ريسك • تجزيه و تحليل كمي ريسكبرنامه‌ريزي و پاسخ به ريسك • پيگيري كنترل ريسك

29. ريسک‌هاي متوسط اقدامات ويژه مديريتي اثرزياد ريسک‌هاي بزرگ توسعه برنامه عمل ريسک ريسک‌هاي کوچک پذيرش ريسک‌هاي متوسط اقدامات ويژه مديريتي اثرکم احتمالزياد احتمال کم روش‌هاي مطرح پاسخ به ريسك • حذف و از بين بردن ريسك: دوري كامل از ريسك از طريق حذفعلت يا بكارگيري گزينه‌هاي جايگزين امكانپذير ديگر • تخفيف و تسكين ريسك: كاهش احتمال وقوع رخداد و اثرات آن • انتقال ريسك: انحراف وانتقال ريسك به يك سيستم ديگر(بيمه‌كردن، ضمانت‌نامه و ...) • پذيرش ريسك استراتژي‌هاي اتخاذ شده سعي بر اين دارد كه ريسك موجود را حذف نمايد و يا حداقل، آن را تسكين دهد ولي با اين وجود يك ريسك حداقل باقي مي‌ماند. براي ريسك باقيمانده سعي بر اين است كه آن را به يك سيستم ديگر انتقال داد و در نهايت در صورت باقي ماندن ريسك ، اجبار در پذيرش آن مي‌باشد. نكته قابل توجه اين مي‌باشد كه هركدام از اين روش‌ها منافع و هزينه‌هايي را در بر خواهند داشت. اخذ هريك از اين روش‌ها مبتني بر تحليل منافع و هزينه مي‌باشد. براي مقايسه و رتبه بندي ريسكها مي‌توان از مكانيسم ماتريس رتبه بندي ريسك بهره جست

30. تجارب جهاني کاربرد مديريت ريسک • بهسازيخطوط آب، برق و گاز در مقابل زلزله شهر ممفيس: اقدامات بهسازي لرزه‌اي ايستگاه پمپاژ، شامل گسترش سازه‌هاي پشتيبان و اتصال اجزاء به يكديگر مي گردد، بنابراين آنها بصورت يكپارچه به‌عنوان يك واحد در مقابل زلزله عمل خواهند كرد. • تحيكم پل‌هاي بزرگراه‌ها: پروژه كالترانس • جابجايي سازه‌هاي مسكوني شهر آرنولد در ميسوري براي دوري از سيلاب • مديريت ريسک در سد خاكي پايكز كريك: منجر به افزايش ديواره سرريز براي محافظت در مقابل فرسايش بدنه خاكي • مديريت ريسك زلزله در ايتاليا :جبران، بازسازي و بيمه • بكارگيري نقشه خطر سيلاب در منطقه Yamaghuchi

31. مديريت ريسك در تصميم گيري مديران ريسك در شرايط عدم اطمينان تصميم گيري ميكنند

32. رويكردهاي مديريت ريسك و بحران (منبع: دونالد ويلهايت، دانشگاه نبراسكا)

33. مديريت بحران ميزان حمايت‌هاي مالي و معنوي در طول چرخه مديريت بحران نياز به حمايت مالي و معنوي ميزان حمايت‌هاي مالي و معنوي شروع چرخه مديريت بحران فاز ارزيابي خسارات فاز واكنش فاز توانمندسازي بازسازي زمان

34. مديريت بحران نگرش مديريت بحران سبب: 1- كاهش خود اتكايي و افزايش اتكال و وابستگي به منابع مالي و معنوي محدود سايرين. 2- هدر رفت منابع مالي و معنوي بدليل فقدان برنامه و هماهنگي لازم ميان سازمان‌هاي مختلف داخلي و خارجي دولتي و غيردولتي. 3- وارد شدن سليقه‌هاي مختلف در روند تصميم‌گيري. 4- انجام نشدن وظايف محوله بدليل فقدان زمان كافي، منابع انساني متخصص، نبود انسجام كاري و فكري ميان افراد تيم‌هاي مختلف. 5- تصميم‌سازي و تصميم‌گيري‌هاي شتاب زده بدليل نبود زمان.

35. مديريتبحران اين نوع مديريت دو اشكال عمده دارد: 1. تلفات و خسارات زياد 2. صرف منابع مالي زياد براي جبران خسارات مديريت كلان كشور معمولاً براي كاهش خسارت در زمان وقوع بلاياي طبيعي با اعمال مديريت بحران درصدد نشان دادن واكنش و متعاقب آن جبران خسارات و بازسازي آنهاست.

36. مديريت بحران؟ يا مديريت ريسك؟ مقايسه مديريت بحران هيچ آگاهي از زمان وقوع بحران و ابعاد بحران ندارد؛ در حالي كه : در مديريت ريسك دو عنصر پيش آگاهي از وقوع خطر و طرق مقابله با آن، قبل از وقوع بحران مورد توجه قرار مي‌گيرد.

37. مديريتريسك • مديريت ريسك يعني: • استفاده از مهارت‌هاي افراد يا گروه‌ها به منظور حصول اطمينان از شناسايي تمام ريسك‌ها و بكارگيري كليه امكانات براي اندازه‌گيري و اجراي آن‌ها در سيستم. • مديريت ريسك سعي دارد با يك تلاش جامع، رويدادهاي ريسك، قبل از وقوع آنها شناسايي و كنترل گردند يا برنامه‌اي تهيه شود كه در زمان وقوع اين رويدادها با آنها مقابله شود.

38. ارزيابي و كنترل ريسك ارزيابي ريسك: پس از برآورد ريسك بايستي با توجه به كليه شرايط منطقه‌اي با ريسك قابل قبول اجتماعي مقايسه گردد. كنترل ريسك: در صورت اختلاف بيش از حد ريسك مورد نظر با ريسك قابل قبول اجتماعي، بايد به كنترل يا مهار ريسك به كمك روشهاي سازه‌اي و يا غيرسازه‌اي،اقدام نمود. مقادير پايين ريسك نيز كه به معني هزينه‌هاي اضافي است، بايستي شناسائي وتا حد ممكن حذف يا تخفيف يابد.

39. مديريت ريسك درسيل عوامل موثر در تحليل و مديريت ريسك سيلاب: • شرايط موجود • تاريخچه سيلاب • ميزان اراضي، امكانات و تاسيسات تحت تاثير سيلاب • وضعيت حفاظت و مقابله در برابر سيلاب (DefenceFlood) • نوع حفاظت و يا مقابله • طراحي استانداردها • موقعيت حفاظ ‌ها و ...

40. مديريت ريسك درسيل • عوامل محيطي • تغييرات آب و هوايي • نواحي محيطي حساس • اثرات كوتاه مدت و بلند مدت سيلاب بر محيط زيست • عوامل اجتماعي • آگاهي عمومي راجع به خطرات سيلاب • خاصيت ارتجاعي جمعيت از نظر زماني • نوع ساخت و ساز از نظر استفاده از مصالح محلي • پيامدهاي منفي اجتماعي

41. مديريت ريسك درسيل • عوامل اقتصادي • تخريب تاسيسات زيربنايي موجود در منطقه ريسك پذير • فروپاشي تجاري • از بين رفتن سرويسها و خدمات عمومي • خسارات كشاورزي • پيش بيني سيلاب • منبع سيلاب (بارش سنگين، باد شديد و...) • درجه اطمينان پيش بيني • زمان هشدار

42. مديريت ريسك درسيل • نوع سيلاب • عمق سيلاب • سرعت سيلاب • روند افزايش و فروكش كردن سيلاب • اثرات امواج

43. نتيجه گيري مديريت بحران به تواناييهاي فردي مديران وابسته است. امّـا مديريت ريسك بدليل پيش آگاهي از وقوع خطر و مطالعات و برنامه ريزي هاي قبلي براي كنترل و مواجهه با آن، مستقل از توان و تجربه شخصي مديران است.

44. نتيجه گيري مديريت ريسك بايد به عنوان يكضرورت در دستور كار مديريت سيل قرار گيرد: • ريسك‌هاي سيل حيطه كاري خود را شناسايي و تحليل نمايند. • دائما در حال كنترل و پايش ريسك‌هاي سيل باشند. • برنامه‌هاي جامع عمل (Action Plan) براي مقابله و كاهش اثرات سيل در زمان وقوع آن تدوين نمايند.

46. متشكرم

47. In some villages whose water is supplied by Qanats. At the time of drought and for the increase in the Qanat water, they marry the Qanat to an old widow or even a virgin girl.