Munduko janariak ELIKADURA

1. Arizmendi San Viator D.B.H. 2.T gela Munduko janariak ELIKADURA

2. Munduko elikagaiak

3. Babarrunak piperminarekin Sashimia Hanburgesa Txerri solomoa soja saltsan Kanguru xerra Gazta Espagetiak Foka haragia eta gantza Cous-cousa Arroz horia mahaspasekin

4. Informazio gehiago jakiteko marrazkietan klikatu. Oinarrizko elikagaiak Kokatu oinarrizko elikagai hauek mapan Jarraitu

5. Kanguru xerra Bere zapore goxoena edukitzeko, kanguru xerra zu bizian eta gutxi egina sukaldatu behar da. Kanguru xerra jatetxeen janari preziatuenetakoa da. Bueltatu

6. Patata egosiak Patata urez betetako lapiko batean sartzen da eta egosten uzten da, beraz, patata Peruko goi lautadako oinarrizko elikagaia da. Bueltatu

7. Hanburgesa Azterketan ateratako ondorio nagusiak ez dira produktu honen aldeko: haragiaren kalitatea kaskarra da eta kalitate sanitarioa hobetzeko modukoa da (lautan atzeman dira freskotasun-alorreko akatsak). Etiketa ere osatu gabe dator lau laginetan eta hauetako hiruren dastaketak oso emaitza eskasak erakutsi ditu. Bueltatu

8. Sashimi Sashimia beti egin behar da ur gaziko arrainarekin, ur gezako arrainek parasitoak eduki ditzake sukaldatzean. Arroza, pepinoa, aguakatea, espinakak, surimi, izokina, gazta… Bueltatu

9. Gazta Gazta egiteko, gatzagia nahitaezko osagaia da. Esneaz egiten da eta denbora bat utzi behar da gogortzeko Bueltatu

10. oilaskoa curryarekin Bangladeshian, Indian, Indonesian, Malasian, Pakistanian, Thaian,eta beste hego eta hegoekialdeko Asiako tokietan jaten da baina Indiatik dator. Bueltatu

11. Foka -haragia eta -gantza Foka haragia oso gutxi erabiltzen da. Kantitate hori animalientzako janaria egiteko erabiltzen da,baina pertsonentzat haragia eta gantza irakite ostean eta siku dagoenean jaten da. Bueltatu

12. Babarrunak piperminekin Babarrunak piperminarekin mexikoko janari gustokoenetariko eta goxoenetarikoa da. Errezeta hau bertako plater tipiko bat da, eta besteekiko desberdintasuna espezieak eta bertan botatako pipermina da, horrek ematen dio gustu berezia. Bueltatu

13. Txerri solomoa soja saltsan Txerri haragi kilo bat olioan frijitzen da, hori egin eta gero lapiko batean ordu erdi uzti behar da gatza eta olioarekin. Batzuek soja saltsan egiten dute. Horrela egiten da: Soja alea eta garia ur eta gatzasko salda hotz batean hainbat aldiz sartu eta atera egin behar da. Bueltatu

14. Arroz horia mahaspasekin Arroza garbitu. Osagaiak guztiak gehitu mahaspasak, gurona eta azukarra ezik. Arroza ura irikiten dagoenean jarri eta 20 minututan utzi. Ura kendu eta mahatsak eta kanela jarri eta ordu batean utzi.Ondoren kanela atera eta gurina eta azukarra nahastu. Bueltatu

15. Espagetiak Jarri lapiko handi bat sutan gatz pitin batez. Egin espagetiak egon arte. Estali espagetiak uretatik aterata, beroa gal ez dezaten. Wok batean erregosi oliotan barazki guztiak eta piperminak. Gehitu segidan espagetiak eta eragin ondo osagai guztiak ongi nahastu arte. Espagetiek marroxka kolorea hartu behar dute. Bukatzeko, frijitu bat eman eta gaineratu espagetiei. Bueltatu

16. Cous-cousa Cous -cousa Maghreb-eko elikagaia da. Semola aleak 1mmtakoak dira gutxi gora-behera Bueltatu

17. Proteinak Karbohidratoak ELIKAGAIEN SAILKAPENA Lipidoak Jarraitu

18. LIPIDOAK Hona hemen Lipidoak dituzten elikagaien sailkapena: • Gluzidoekin gertatzen den antzera, lipidoak ere karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatuta daude. Hauek dira bizidunetan betetzen dituzten funtzio nagusiak: • Koipeak(esate baterako, gantza eta seboa) energia erreserbak dira eta bizidun askori isolamendu termikoa ematen diete. • Fruituak eta uretako hegaztien lumak estaltzen dituen argizariak haiek isolatu eta iragazkaitz bihurtzen ditu. • Kolesterolak funtzio estrukturala du, mintz zelularren zati baita eta elastikotasuna ematen baitie. • Zenbait hormonak eta bitamina lipidikok erreakzio kimiko garrantzitsuetan hartzen dute parte. Kaixo lagunok! Atal honetan Lipidoei buruzko azalpen txiki bat jasoko duzue eta gero elikagaiak sailkatuko ditugu. SAILKAPENA AMAIERA Bueltatu

19. PROTEINAK Hona hemen Proteinak dituzten elikagaien sailkapena: • Proteinak molekula handiak dira, eta molekula handi horiek aminoazido izeneko bakunagoen elkartzetik sortuak dira. Karbonoz, oxigenoz, hidrogenoz eta nitrogenoz osatuta daude, baina haien konposizioan beste elementu batzuek ere hartzen dute parte: fosforoak, sufreak… • Molekula horiek hainbat funtzio betetzen dituzte, besteak beste: • Funtzio entzimatikoa. Zeluletan gertatzen diren erreakzio kimiko guztiak (horien mende dago bizia) entzima izeneko beste proteina batzuek erregulatzen dituzte. • Funtzio estrukturala. Proteinak ezinbesteko molekulak dira zelula berriak sortzeko (hazkuntza) edo lehendik daudenak konpontzeko. • Garraio funtzioa. Esate baterako, ornodunen globulu gorrietan dagoen hemoglobinak oxigenoa garraiatzen du odolean zehar. • Hormona funtzioa.Proteina ugari hormonak dira; esate baterako, intsulinak odol plasman dagoen glukosa kopurua kontrolatzen du. • Babes funtzioa.Organismoek mikrobien erasoetatik babesteko sortzen dituzten antigorputzak ere proteinak dira. • Nutrizio funtzioa. Zenbait proteinak elikagai erreserba gisa jokatzen du. Hori gertatzen da, esaterako, hegaztien arrautzen albuminarekin. AMAIERA Aupa! Hemen naiz proteinen funtzionamendua azaltzeko prest. SAILKAPENA Bueltatu

20. KARBOHIDRATOAK Hona hemen Karbohidratoak dituzten elikagaien sailkapena: Karbohidratoak (karbono-hidrato, sakarido, gluzido edo azukre ere deitzen zaie).Karbohidrato gehienak gozoak dira. Haien egiteko nagusia zelulei behar duten energia ematea da. Funtsean, zelulen erreserba energetikoak dira. Karbohidratoak karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatuta daude, eta glukosa, laktosa eta almidoia dira gluzido azpimarragarrienak. Karbohidratoen errekuntza prosezuan, gluzidoek bero kantitate handia sortu eta ura eta karbono dioxidoa askatzen dituzte. Izaki bizidunetan, karbohidratoek duten energia ez da berehala askatzen, poliki-poliki baizik, pixkanakako oxidazioen bidez. Epa lagunok! Entzun al duzue noizbait karbohidratoei buruzko zerbait? Hemen azalduko dizuet nik jakin beharrekoa. AMAIERA SAILKAPENA Bueltatu

21. Dieta orekatua Frogaketa Dieta orekatua

22. Taula hau betetzeko datu hauek erabili ditugu: 1g proteina ---------------- 4kcal 1g karbohidrato----------- 4kcal 1g lipido edo koipe-------9kcal ITZULI • Ondoren bi kasutan frogatu dugu: • Yogurt baten informazioan hau topatu dugu: • 63 kcal= 6g proteina, 9,5g karbohidratoak , 0,12g lipidoak edo grasak. • -Auzolaguneko taulan informazio hau topatu dugu (otsailaren 12): • 899 kcal= 45g proteina, 101g karbohidrato eta 35g lipido Yogurtaren frogaketa: -Proteinak 6g x 4= 24 kcal -Karbohidratoak 9,5g x 4= 38 kcal -Lipidoak 0,12 x 9= 1,08 kcal -Denak batu 24+38+1,08= 63 kcal Auzolaguneko taularen frogaketa: (otsailaren 12) -Proteinak 45x4=180 kcal -Karbohidratoak 101x4=404 kcal -Lipidoak 35x9=315 kcal -Denak batu 180+404+315=899 kcal adibidea adibidea

23. Taula hau betetzeko datu hauek erabili ditugu: 1g proteina ---------------- 4kcal 1g karbohidrato----------- 4kcal 1g lipido edo koipe-------9kcal ITZULI Ondoren bi kasutan frogatu dugu: 2. 1. Gure ikastolan otsailaren 12an bazkaldutakoa, Auzolagun enpresak ekarrita. Informazio taulan hau topatu dugu: 899 kcal, 45g proteina, 101g karbohidrato eta 35g lipido Yogurt baten informazioan hau topatu dugu: 63 kcal, 6g proteina, 9,5g karbohidratoak , 0,12g lipidoak edo grasak. Yogurtaren frogaketa: -Proteinak 6g x 4= 24 kcal -Karbohidratoak 9,5g x 4= 38 kcal -Lipidoak 0,12 x 9= 1,08 kcal -Denak batu 24+38+1,08= 63 kcal Auzolaguneko taularen frogaketa: (otsailaren 12) -Proteinak 45x4=180 kcal -Karbohidratoak 101x4=404 kcal -Lipidoak 35x9=315 kcal -Denak batu 180+404+315=899 kcal adibidea adibidea

24. ITZULI

25. ITZULI

26. Dieta orekatua Aurkibidera

27. 1 Gosari orekatua 2 Dieta orekatubat Aurkibidea 3 Denetik ezin denean jan WARNING!!Irudiei sakatu mesedez!

28. OGIA ETA TXURROAK Txurroak edo ogia? Gosariko taularen azterketaren ondorioak Aurkibidera

29. Ikusten duzue mutil lodi hau? Badakizue zer gertatu zaion? Mutil honi txurroakasko gustatzen zaizkio, eta horren ondorioz, orain oso arrunta den gaixotasun batdauka,obesitatea. Atzera

30. Txurroak edo ogia? Jarraitu

31. Osagaiak:Litro erdi ur,Arraultza bat, 500g irin,10g gatza eta 10g legamia royal. 1.Ontzi batean irina eta gatza nahastu, eta lekutxo bat utzi legamiarentzat. 2. Urarekin busti, eta nahasketa pixkanaka-pixkanaka orea bihurtu arte itxaron. 3. Taula batean irina jarri eta orea landu 4. Orea ongi egina dagoenean ogi forma eman eta mozketak egin. 5. Ontzi bat hartu eta zilar papera jarri; ogiak ipini eta gaineko aldea busti,aurretik irabiatu dugun arrautzarekin. 6. Labean sartu 200 gradutara 15 minutuz. 7.Mahaira eta bazkaltzera!! Ogirik ez jateagatik Txurro gehiegi jateagatik TXURROENERREZETA OGIAREN ERREZETA Bueltatu Osagaiak: litro erdi bat ur, gatz pixka bat, 250 g irin bahetu eta oliba olioa. Ura sutan jarri gatzarekin. Irakin eta pixkanaka isuri irina dagoen ontzi batean, poliki-poliki, txurro-ore mehe leun baten itxura hartu arte. Prest eduki orduko, aho kizkurra duen txurro-maukan sartu. Olio ugari jarri berotzen eta kea hasi orduko txurroak ateratzen hasi txurro-mauka ertzetik estututa. Ez bota txurro asko batera, zabal-zabal eta ongi frijitu behar baitira. Gainera, olioak tenperatura berean egon behar du beti. Guztia frijitu ondoren, azukrez hautseztatu eta hoztu baino lehen jan, txokolate beroaz lagunduta, adibidez.

32. ondorioak Zein nekatuta nagoen!Eta badakizue zergatik?Gizena ikusten naiz horregatik dieta egiten hasi naiz, eta okerreko bidea aukeratu dut, zeren, ogia jateari utzi diot.Orain esfortzu minimo bat egiten dudanean, oso nekatuta sentitzen naiz, ez ditudalako karbohidratorik jaten eta horregatik ez dut erregairik. Atzera

33. Egun bateko dieta orekatua Sano eta indartsu egoteko, eta ogia aurreko marrazkietan bezala ez geratzeko, kasu egin aurkezten dizuegun egun bateko dieta orekatu honi: Aurkibidera

34. Dieta orekatua a) Bai. Beharrezko Lipido eta proteinak emateaz gain, kilokaloria guztien ia % 60a, lanerako energia emango diguten karbohidratoak direlako. Horrez gain, gure adineko ikasle batentzako dieta orekatua izateko, egunero 2500-3000 kilokaloria inguru kontsumitu behar ditugu, honela banatuta: 100 g proteina (400 Kcal), 80 g Koipe edo Lipido (720 Kcal) eta 400 g karbohidrato (1600 Kcal) b) Ogirik gabe, karbohidratoen kopurua ia erdira jeitsiko litzateke, erregai gabe gelditzeko arriskua izango genuke eta ondorioz nekatuta sentituko ginateke. c) Txurroak,irinaz eginda daudenez karbohidrato kopuru bat ere emango ziguten, baina oliotan frijituta egoteagatik lipido edo koipe kopurua gehiegizkoa litzateke. • Gosari orekatua al da? • Zer gertatutako litzateke ogirik jango ez bagenu? • Eta ogiaren ordez 75 g txurro jango bagenitu? Atzera

35. DIABETESA LAKTOSARI INTOLERANTZIA DENETIK EZIN DENEAN JAN ALERGIA OBOALBUMINARI ZELIAKOA AMAIERA

36. DIABETESA! JARRAITU

37. gaiaren laburpena ZER DA DIABETESA? Intsulina falta dela eta, Karbohidratoak gaizki erabiltzearen ondorioz sortutako gaixotasuna da. Hormona bat da pankreasak sortzen duena, pankreasak ez badu ondo funtzionatzen ez du intsulinarik sortzen. ZER EGITEN DU INTSULINAK? Gure gorputzak energia behar du eta energia hau janarietatik lortzen dugu orokorrean erdia karbohidratoak ( azukreak) izaten dira. Azukre hau zeluletara pasatu behar da eta, zeluletara pasatzeko intsulinaren laguntza behar du. Gaixotasun hau dutenek intsulinarik ez dutenez odolean dagoen azukre kopurua ezin dute erregulatu, eta zelulak azukre gabe geratu daitezke. ZERGATIK EMATEN DA DIABETESA? Gaur egun oraindik ez dakigu zehazki, hala ere batzuk aukera gehiago dute genetikagatik gaixotasun hau hartzeko. NOLA JAKIN UME BAT DIABETIKOA DEN? Asko jan eta argaldu Gosea galdu Pixa asko egin Umore aldaketa handiak GEHIAGO JAKIN NAHI BADUZU …

38. diabetesarai buruz gehiago jakin nahi ez gero.... JARRAITU

39. NOLA HOBETU DIABETESAREN KONTROLA Azken urte hauetako aurrerakuntza teknologikoei esker errazagoa da gure odoleko azukre kopurua hobetzea. Lehenengo motako diabetesa dutenek beraien kontrola hobetu ahal izan dute terapia asko eta askoren bitartez. Jende askok ere erabiltzen ditu intsulinazko bonbak, terapia eta txertoak sartu ordez. La The Food and Drug Administrazioak hugmalog izeneko metodo berria probatu du. Intsulina mota berri bat da prozesu azkarra duena, eta honek bazkal ondore daukazun azukre kopurua kontrolatzen du. Zientzialariak modu berri eta modernoago bat bilatzen ari dira intsulinazko bonba bizkorrak erabiltzeko, egunean txerto askoren ordez. Medikamendu berri baten entzute daude bigarren motako diabetesa duten pertsonak. Glucophasgo izena du,onek gorputzeko sentsibilitatea handitzen laguntzen du ,intsulinaren onerako. Beste pastilla eta medikamendu batzuk zure gorputzeko pisua gehitzen dizute baina Glucóphagosek ordea,kontrakoa egiten d, hau da pisua jaisten laguntzen dizu. Bigarren motako pertsona askok intsulina hartu dutenak, hau hartzeari utzi diezaiokete beraien eguneroko medikamentuan Glucóphago gehituz gero. Honen segidan beste aparatu batzuk daude bezeroentzako, beraien kabuz etxe edo bizilekuetan bakoitzak bere glukosa kopurua neurtu dezan. Teknologia berriak geroz eta hobeagoak eta azkarragoak dira. JARRAITU

40. DIABETES • Diabetesa metabolismoko desegoera bat da, jakiak jaterakoan, jaten duguna energia bihurtzen duena. Intsulina izango litzateke prozesu honen faktorerik garrantzitsuena. • Digestioaren denboran jakiak deskonposatu egiten dira, gorputzeko glukosa kopurua sortzen. Glukosa hau bera odolera pasatzen da, bertan intsulinak zeluletara sartzen uzten dio. • Diabetesa duten pertsonek, beraien gorputz sistemako atal batzuk,ez daude parekatuak, egoera honetan, bi atal : • *Pankreasak ez du intsulinarik sortzen edo oso gutxi sortzen du eta gorputzeko zelulak ez dute onartzen sortzen duen intsulina kopurua. Bi mota diabetes garrantzitsu daude: • 1. Lehenengo motari intsulinaren arabera diabetes jubenila deitzen zaio, normalena den moduan haurtxo txikia zarenetik izaten duzulako, (nagusietan gerta daitekeen arren). Gorputzak ez duenez intsulinarik sortzen lehenengo taldeko diabetesa duten pertsonek beraien gorputz eremuetan intsulina kantitateak sartu beharko dituzte bizirik jarrai nahi ez gero. Diabetesa duten pertsonetatik % 10 baino gutxiago izaten du lehenengo taldeko diabetesa edukitzeko arazoa. • 2.Bigarren taldekoa, pertsona nagusien artean antzematen da.Gorputzak intsulina sortzen du, baina ez noski beharrezkoa den beste edo aldi berean ezin du erabili sortzen duena. Intsulinak, ezin du, glukosa ,zelula barnera eraman. Bigarren motako arazo hau 40 urte baino gehiago duten pertsonetan ematen da. JARRAITU

41. GARRANTZIA DIABETESEAN Intsulinaren defekto honek sortzen du glukosaren sarrera odolean, horren ondorioz, izaki bizidunon gorputza ez da gai beraren energia erabiltzeko. Gainera glukosa kopuru asko odolean egon ez gero, gorputzeko zenbait ataletan minbizia sortuko luke, adibidez,nerbioetan eta giltzurrunetan. Ez dago edo ez dute aurkitu diabetesaren aurkako zaintzarik. Beraz , gaixotasun hau duten pertsonek, erremedio bakarra beraien gorputza ondo zaintzea da. Gorputzeko zaintza on batek, diabetesaren zailtasunak kontrolatzen laguntzeko balio du,adibidez bihotzean, begietan, giltzurrunetan eta nerbioetan. JARRAITU

42. DIABETES MOTAK Diabetesa duten pertsonek glukosa kopuru handian daukate, beraien pankreasak ez dietelako behar duten intsulina kopurua sortzen. LEHENENGO MOTAKO DIABETESA:gehienbat haurtzaroan antzematen da. gorputzak ez du intsulinarik sortzen edo oso gutxi sortzen du eta bizi irauteko egunean txerto asko sartu behar dira gorputzean eta prozesu hau ez bada ondo egiten larrialdi medikoak sortu daitezke. BIGARREN MOTAKO DIABETESA:bigarren motako diabetesa duten pertsona kopuru gehiago daude, lehenengo motakoa baino. Diabetesa duten pertsonetatik% 90 izango zen bigarren motakoa eta gehienetan heldu izatean antzematen da. Pankreasak ez du intsulina kopuru beharrezkoa sortzen gorputzeko glukosa kopurua odolean manten dadin, gehienetan gorputzak ez duelako intsulina ondo eramaten. Badaude pertsona asko munduan ez dakitenak diabetesa dutenik, arazo larria izan arren. Diabetes mota hau zabaltzen ari da,estatu batuetako pertsonek handien zabalkuntzarengatik, obesitatea handitzeagatik eta kirol falta gehiegizkoagatik BIDEOA GRABAZIOA

43. DIABETESA DAUKAN LAGUN BATI EGIN GENION ELKARRIZKETA Itzuli

44. LAKTOSAREKIKO INTOLERANTZIA JARRAITU

45. Abereak etxekotu aurretik, duela 9.000 urte edo gehiago, umeak titia hartzeari uzten zionean, ez zuen beste esnerik hartzen; ondorioz, heldu ahala laktosa digeritzeko behar den entzima (laktasa) ekoizteko gaitasuna galtzen zuen. Gaur egungo populazioa garai hartakoaren ondorengoa da, eta, beraz, ez da arraroa laktosa digeritzeko ahalmenik ezduten pertsona helduak topatzea. Esnea hartzen badute, laktosa digeritu ezinik geratzen dira, ondoezik. Sintoma arruntenak sabeleko mina, haizeak, botagura eta diarrea dira, besteak beste. Baina duela 9.000-8.000 urte, gizakiak abereak etxekotu zituen. Orduan, gizon-emakumeek eskura zuten esnea eta abantaila bihurtu zen elikagai hori digeritzeko gai izatea. Hortaz, mutazioren bati esker esnea digeritzeko ahalmena zutenen alde egin zuen eboluzioak. Baina pertsona batek nahikoa laktasa eduki arren, gerta liteke behi-esneak kalte egitea. Arrazoi ohikoena behi-esnearen proteinekiko alergiara. Alergikoen immunologia-sistemak kaltegarritzat hartzen ditu behi-esnearen proteinak, eta horien aurka eraso egiten du. Horren ondorioz sortzen diren sintomak laktosarekiko intolerantziak eragiten dituenaren antzekoak dira; horregatik, ez da arraroa bi arazoak nahastea. Dena den, esnerik hartu ezin duten gehienek ez dute esnekiak hartzeko arazorik, eta, hala, elikagai aberats horren onurak aprobetxatzeko aukera dute. JARRAITU

46. Laktosa eta sabeleko mina Esnea asimilatzeko heste meharrak zatitu egin behar du laktosa, glukosa eta laktosa banatzeko. Bi konposatu horiek erraz metabolizatzen dira. Laktosa ez bada zatitzen, ordea, heste lodiraino jarraitzen du bidea eta bertako bakterioek hartzitu egiten dute. Horrek sabeleko mina eta hesteetako beste hainbat gaitz sortzen ditu. Laktasa proteinak zatitzen du laktosa. Ugaztun jaioberriaren berezko proteina da; haztean, pixkanaka galdu egiten da. Zenbat eta helduagoa izan, orduan eta laktasa gutxiago ekoizten da. Helduak, beraz, laktasa ia erabat galduta, ezin du esnea asimilatu eta dietatik baztertu egin behar du. Gizakiak, hala ere, proteina hori helduaroan ere ekoizteko ahalmena garatu du eta elikaduraren oinarritzat hartu du esnea. Salbuespen batzuk badira; Afrikako zenbait herritan, adibidez, ez diote esnea edateko ohiturari heldu eta, gaur egun ere, helduek sabeleko mina izaten dute esnea edanez gero. jarraitu

47. ESNEARENKONPOSIZIOA Esneak dituen gluzidoen proportzio handiena laktosa da. Azukre horren molekulak beste bi txikiagoen lotura da: glukosa eta galaktosa. Sukaldean erabiltzen den azukrea, sakarosa, antzekoa da, baina galaktosaren ordez fruktosa-molekula bat du konposizioan. Martsupialio batzuek izan ezik, ugaztun guztiek dute laktosa esnean; espezie batetik bestera laktosarena da gutxien aldatzen den proportzioa esnearen konposizioan. Esnean proteina-mota asko dago, eta gehienak kaseinak dira. Kaseinak antzeko egitura duten molekula ezberdinak dira, eta espezie gehienetan hiru edo lau izaten dira. Beste elikagaietako proteinak ez bezala, oso erraz digeritzen dira hesteetan, eta hazkuntzarako ezinbesteko diren aminoazidoak dituzte. Kaseinak mazelatan elkartzen dira, banaka ez baitira ondo disolbatzen uretan. Mazela horietan, gainera, ura eta mineralak izaten dira, eta beste hainbat proteina ere pilatzen dira inguruan. Egitura horiek, beraz, oso garrantzitsuak dira esnekien industrian. Bestalde, amak kumeari beste proteina batzuk ematen dizkio esnearen bidez. Horien artean immunoglobulinak dira aipagarriak, antigorputzen lana egiten dutenak. jarraitu

48. Esnearen beste osagai garrantzitsua lipidoak dira. Gaurko gizartean osasun-arazoekin lotzen dira molekula horiek eta gantz-proportzio txikiko behi-esnea oso balioztatuta dago. Garai batean, ordea, egoera aurkakoa zen, eta balio handiena gantz-kantitate handiko esneari ematen zitzaion. Esnearen gantz gehienak triglizeridoak dira; bestalde, kolesterol-kantitatea handia izaten da. Horregatik esnearen gantzak ospe txarra hartu du pixkanaka. Baina lipidoek bi betebehar garrantzitsu dituzte; alde batetik, energia-iturri ezinbestekoa dira umearentzat eta, bestetik, bitamina liposolubleak garraiatzen dituzte. Gantzik gabe, bitamina horiek ez dira umearen metabolismoan sartzen eta hazkuntza-arazo handiak sor daitezke. Esnearen gantz-kantitatea asko aldatzen da espezietik espeziera, kumearen beharren arabera. Baleek, izurdeek eta itsas ugaztunek gantz-proportzio handienak dituzte esnean; ungulatu batzuek dituzte proportzio txikienak. Normalean, gainera, gantz- eta proteina-kantitateek korrelazio handia dute, hau da, lipido-proportzioa handia denean, proteina-proportzioa ere handia izango da. Beste hainbat substantziak osatzen dute esnea. Kaltzioa eta fosforoa dira mineral ugarienak. Bestetik, bitamina gehienak izaten dira, gantzetan disolbatzen direnak (A, D, E eta K) barne. Bestalde, nahaste handi horretan beste osagai batzuk ere izaten dira, leukozitoak, adibidez. Itzuli

49. ZELIAKIA jarraitu

50. Zer da zeliakia?     Zeliakia edo gaixotasun zeliakoa glutenarekiko intolerantzia edo jasanezintasun bat da. Berdin ager daiteke umetan edo pertsona helduetan, eta gaixoak glutena (edo zehazkiago esanda gliadina izeneko osagaia) duten janariak jaten dituenean, substantzia horrek hestea erasaten du. Glutena gariaren proteina bat da, eta, beraz, gaixo hauek gari-irinarekin egindako janarien kontrako intolerantzia izango dute, eta baita zekalean, garagarrean eta oloan dauden beste proteina batzuen kontra, neurri txikiagoan bada ere. jarraitu