Merve Çapacı Gökçen DOĞAR 10/A 179

ŞAHMERAN Merve Çapacı Gökçen DOĞAR 10/A 179

Anlamı ve Tanımı • Şahmeran, daha çok güney, orta ve doğu Anadolu resminde, masallarında, hikâyelerinde rastlanan akıllı ve iyicil olarak tanımlanan bellerinden aşağısı yılan, üstü ise insan, Meran adı verilen, doğaüstü yaratıkların başındaki hiç yaşlanmayan, ölünce ruhunun kızına geçtiğine inanılan varlık. • Farsça yılanların şahı anlamına gelen "şah-ı meran" dan gelir. Ancak, Şahmeran'a ilişkin tüm efsanevi kayıtlar ve Şahmeran efsanelerine özgü tüm betimlemelerde varlık dışıdır.

Halk İçindeki Önemi • Anadolu’ nun sadece sözlü halk edebiyatında değil, el sanatlarında da etkisini sürdüren bir efsanedir. Şahmaran ya da Şahmeran. Özellikle genç kızların çeyizlerindeki işlemelerde ve duvar resimlerinde kem gözlerden korunmak için kullanılmaktadır. • Kimilerine göre Ceyhan ile Misis arasında Ortaçağ'da yapılan Yılankale'de yaşamıştır. Bu söylencenin izleri Adana’nın selle, Ceyhan’ın yelle, Misis’in yılanla gideceği şeklindeki bir tekerlemeyle bütün canlılığını korumaktadır. Bu tekerlemede Yılankale'nin koruyucu yılanlarının efendileri Şahmeran’ın öldürüldüğünü bilmedikleri ve bunu duydukları gün insanlardan intikam almak için Misis’e inerek insanları öldüreceklerine inanılır. • Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Yılankale'den bahsederken ”Evsafı Kal’ai şah Maran” yani Şahmaran Kalesi olarak söz eder ve bu kalede sürü sürü yılanın yanında boynuzlu ve ensesi tüylü bir yılanın görüldüğünü yazar. (Evliya Çelebi,1935:340)

Şahmeran Duası • Anadolu'da yılanların eve girmemesi yada tarla gibi yerlerde yılanların saldırısına uğramamak için okunurmuş. • Şahmeranın diğer bir özelliği de dilekleri gerçekleştirmesidir, bolluk ve bereket vermesidir.

Yerleşkesi • Şahmeran kültürü daha çok Cizre ve Nusaybin civarında yerleşiktir. • Akdeniz bölgesininTarsus ilçesinde yaşadığına inanılıyor. Aynı isimli bir efsane Mardin yöresinde de geçer. Bu yörede Şahmeran bir resimle tasvir edilir ve Şahmeran ustaları tarafından yapılan tablolar evlerin duvarlarını süsler.

Efsaneleri • Özellikle Hesiodos’un Tanrıların Doğuşu adlı eserinde anlatılan Ekhidna Şahmerana çok benzerlik göstermektedir.Hesiodos eserinde ; • “Ne ölümlülere, ne de ölümsüzlere benzeyen.Bir mağarada doğdu bu azgın yürekliEkhidna.Yarı bedeni bir genç kızdı onun,Güzel yanakları ve gözleri fıldır fıldır,Yarı bedeniyse koskoca bir yılandı, korkunç,Her yanı benek benek amansız bir yılanYerin gizli deliklerinde kaybolan;Mağarasında otururdu Ekhidna,” • diyerek tanımlamıştır Ekhidna’yı (Eyuboğlu, Erhat,1977:114). Mitolojiye göre Ekhidna’nın ini Arima dağları denen Kilikya’da yerin altındadır. Yani efsanenin kaynağı Kilikya bölgesi olsun ya da olmasın yaşadığı yer burasıdır. • Efsanelerin çoğunda Şahmeran erkek olarak ifade edilir. Fakat özellikle Tarsus dahil olmak üzere Anadolunun her yerinde kullanılan Şahmeran motifinde Şahmeran kadın olarak resmedilir. Öykülerdeki bu cinsiyet değişikliği belki adının başındaki Şah kelimesinden kaynaklanmaktadır.

Efsanenin Hatti ve Hurrilerin etkisindeki Hitit mitolojisinden de izler taşıdığı düşünülmektedir. Hatti kökenli olan gök tanrısı Telepinu’nunIlluyanka ejderi ile savaşı Hitit mitolojisinin bir parçasıdır. Telepinu mitosunun ele geçen iki anlatısının birinde Illuyanka adlı ejdere yenilen gök tanrısı, ejderi yenmek için tanrıça İnar’ınHupasiya adlı bir ölümlüye aşkını vaat etmesini kullanır. • Aşka karşılık bu ölümlü, Illuyankayla yer içer, onu sarhoş eder. Bu fırsattan yararlanan gök tanrısı gelir, ejderi öldürür. Diğer hikayede ise gök tanrısını yenen Illuyanka gök tanrısının yüreğini ve gözlerini alır. Gök tanrısı öç almak için Arm adlı bir ölümlünün kızıyla evlenir ve ondan bir oğlu olur. • Oğul büyüyünce ejderin kızıyla evlenir ve babasının yüreğiyle gözlerini geri alır. Gök tanrısı eski gücüne kavuşunca ejderi öldürmeye gider. oğlu araya girerek “Ejderi öldüreceksen beni de öldür ” der ve babası oğluyla beraber ejderi öldürür. Bu efsanenin benzeri Yunan mitolojisinde de vardır. • Zeus ile Typhon arasında geçen savaşta, Illuyanka efsanesinin ana öğeleri bulunur (Akurgal,1993:107).Typon omuzlarından yüz yılan başının yükseldiği, korkunç bir tanrı olarak ifade edilir. Yanardağ tanrısı olarak da tanımlanır. Ekhidnayla birleşerek korkunç canavarlar üretmişlerdir(Erhat,1989:316).

Helen anlatısında Typhon tanrı Zeus’un yüreğini ve gözlerini değil, kollarının ve bacaklarının kas lifini almıştır.Bu örnekte ejderin gözcülüğünü yapan kızını Aigipan adlı bir kadın oyalarken Zeus’un kas liflerini tanrı Hermes geri alır. • Efsanenin Kilikya bölgesinden geldiğini de yer adları açığa vurur. Helen anlatısında Typhon’un oturduğu yer Mersin civarınakiKorykos mağarasıdır. Adı geçen Casius Dağı ise Antakya yakınlarındadır. Efsanelerin hepsinde bir ölümlünün ihaneti söz konusudur.

Kimilerine göre Typhon’laEkidna’nın kızı olan ve Odyseia’da sözü geçen mitolojik deniz canavarı Skylla da Şahmeran’a benzerlik gösterir. Skylla M.S. III. yüzyılda Tarsus sikkelerinin üzerine de basılmıştır. Sikkenin ön yüzünde Şua taçlı PUPIENUS arka yüzünde cepheden duran SCYLLA vardır. (SNG Levante 1633 ) Kaynağı ne olursa olsun bu gün hala Misis yakınında Çokçapınar köyünde Şahmeran Mağarası adı altında bilinen kutsal bir mekan vardır.

Simgeler • Şahmeran’ın Kafası Bilgelik • Şahmeran’ın Gövdesi Sağlık, sonsuzluk • Şahmeran’ın Kuyruğu Zehir, İhanet

Şahmeran’ın İhaneti(İnsanlığın ona yaptığına karşılık ) • Karakterler • Tahmasp • Şahmeran • Kral • Vezir • Yer • Mezopotamya • Adana • Misis • Mardin

Camsab’ın İhaneti • Yer • Tarsus • Karakterler • Camsab • Camsab’ın Arkadaşları • Şahmeran • Hükümdar • Vezir

Şahmeran’ın İhaneti(İnsanlığın ona yaptığına karşılık ) • Karakterler • Adam • Şahmeran • Padişah • Vezir • Padişahın Kızı • Büyücü • Yer • Belirsiz

Şehmur’un İhaneti • Karakterler • Bilgin • Camsab • Şehmur • Şahmeran • Şahmeran’ın kızı • Şahbanu • Dev • Yer • İran • Tebriz • Tarsus

Şahmeran: Beni gerçekten sevdiğiniz için mi yoksa benimle evlenerek Meranların başına geçmek için mi sınava katıldınız? • Gençler: - Sizi çok sevdiğimiz için diye yanıtlamışlar • Şahmeran: - Uğrunda ölecek kadar mı seviyorsunuz? Diye sormuş ikinci sorusunu • - Gençlerden bir tanesi kayıtsız kalırken diğeri: - Evet, diye yanıtlamış. • Şahmeran Hüsrev'in hançerini gence uzatarak: - Kanıtla öyleyse, demi? • Beklemediği bir durumla karşılaşan genç, bir süre bekledikten sonra hançeri havaya kaldırmış. • Onu durduran Şahmeran: Beni eğer gerçekten sevmiş olsaydın, başkasına bırakmaz ve kendini öldürmeye kalkmazdın demiş. Bu nedenle seninle de evlenemem demiş

Şahmeran: İstesem benim için canını verir misin? • Camsap: Seni büyük bir tehlikeden kurtarmak için canımı vermem gerekirse bir saniye bile düşünmeden veririm; ama sevgimi kanıtlamam için ise Hayır. • Şahmeran: Pekala sana iki seçenek veriyorum. Ya beni kendi ellerinle başka birisine tutsak vereceksin ya da ölmeme göz yumacaksın. Zorunlu kalmış olsaydın bu seçeneklerden hangisini seçerdin? • Camsap: Zor bir soru. Ölüm her zaman en son düşünülecek bir yoldur. Zorunlu kalsaydım, ölmenize göz yummam kendi ellerimle başkasına verirdim. Seven insan sevdiğine güvenir, hangi şartlarda olursa olsun, içinde bu sevgi varken sevdiğinin başkasının olmayacağını bilir. Ayrıca, insan sağ oldukça ümit var demektir.

KAYNAKÇALAR • http://www.toplumdusmani.net/modules/wfsection/article.php?articleid=1110 • http://galaksi.blogcu.com/sahmeran-efsanesi/546115 • http://www.edebiyatogretmeni.net/forum/mitoloji/sahmeran_ve_lokman_hekim_efsanesi-t3628.0.html • http://www.sahmeran.nl/uploads/sahmerantekenfilm/sahmersanHikayesi.pdf

Merve Çapacı Gökçen DOĞAR 10/A 179