MÖVZU : MÜXTƏLİF YÜKLƏRLƏ YÜKLƏNMİŞ BOLT BİRLƏŞMƏLƏRİNİN HESABATI. GƏNCƏ 2009

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETIINFORMASIYA TEXNOLOGIYALARI, AQRAR MÜHƏNDİSLİK VƏ ENERGETİKA FAKULTƏSİKƏND TƏSƏRRÜFATI TEXNİKASI VƏ MAŞIN HİSSƏLƏLRİ KAFEDRASIMÜHAZİRƏCİ: DOSENT İSMAYILOV SƏDİ BİNNƏT MÖVZU : MÜXTƏLİF YÜKLƏRLƏ YÜKLƏNMİŞ BOLT BİRLƏŞMƏLƏRİNİN HESABATI. GƏNCƏ 2009

2. PLAN: • Gərginliksiz bolt birləşmələrinin hesablanması. • Gərginlikli bolt birləşməsinin hesablanması. • Ekssentrik yüklənmiş boltların hesabı. • Oxuna perpendikulyar yüklənmiş boltların hesabı. • Klem birləşmələrində boltların hesabı. • Qrup boltların hesabatı.

3. ƏDƏBIYYAT. • 1.И.И.УСТЮГОВ. “ДЕТАЛИ МАШИН,” • М. “ВЫСШАЯ ШКОЛА”1981. • 2. Z.KƏRIMOV.MAŞIN HISSƏLƏRI VƏ YÜKQALDIRICI – NƏQLEDICI MAŞINLARI. • MAARIF – BAKI, 1985. • 3. A.H.ABDULLAYEV VƏ BAŞQ. “MAŞIN DETALLARI VƏ KONSTRUKSIYAETMƏNIN ƏSASLARI.” • BAKI – ELM -2003.

4. Dartılmaya işləyən bolt üçün möhkəmliyə hesablama düsturu aşağıdakı kimi yazılır. 4 F σd = –––––– ≤ [σd] Пd2 Hesabdan alınmış diametr standartla dəqiqləşdirilir. Gərginliksiz bolt birləşməsinin hesablanması.Gərginliksiz bolt birləşməsində xarici qüvvə tətbiq olunmayana gədər heç bir gərginlik yaranmır. • Gərginlikli bolt birləşməsinin hesablanması. • Bu növ birləşmədə, qaykanı detala söykən-dikdən bağlamaqda davam etmiş olsaq bolta dar-tılmadan, birləşdirilən detallarda sıxılmadan gər-ginlik yarınır. dor dor T = Ft · ––– = F · tg (ψ + φ) ––– 2 2 dor = d2 • Ekssentrik yüklənmiş boltların hesabı. • Yiv birləşmələrinin bəzi konstruksiyalarında bolt ekssentrik qüvvə təsiri altında da olur. Belə hal, detalları başlığa simmetrik olmayan bolt ilə birləş-dikdə, qayka və boltbaşlığı birləşdirilən detalın maili səthində oturduqda baş verir.

5. Oxuna perpendikulyar yüklənmiş boltların hesabı. • İki detalı bir-biri ilə birləşdirən bolt, oxuna • perpendikulyar yük təsiri altında olursa onu • aşağıda izah edilən iki üsulla hesablayırlar. • bolt yuvasına araboşluğu ilə oturdulur (a) • bolt yuvasına araboşluqsuz oturdulur (b) Bu zaman bolt dartılmaya işləyir və hesab- lama düsturu aşağıdakı kimi yazılır: Q Пd21 F = ––– = –––– [σd] f 4 Boltu yuvasına araboşluqsuz oturtdurduqda, oxuna perpendikulyar qüvvəni boltun gövdəsi qəbul edir.Bu zaman bolt kəsilməyə işləyir və möhkəmlik şərtindən hesablama düsturu belə yazılır: Пd2 Q = –––– [τkəs] 4 • Klem birləşmələrində boltların hesabı. • Val və ya ox üzərində, onların uzunluğu boyunca istənilən vəziyyətdə və bucaq altında çarxqolu, qasnaq, qurma halqaları və bu kimi detalları sadə üsul ilə tez bərkitmək üçün klem birləşmələrindən istifadə edirlər.

6. Qrup boltların hesabatı. • Dayağı boltun özülə birləşdirilən qrup boltla-ra baxaq. Dayağa təsir edən Q-qüvvəsi horizontalla α-bucağı əmələ gətirir.Bu qüvvə iki toplanana ayrılır: Şaquli Qsinα və horizontal Qcosα. Qsinα qüvvəsinin təsirindən hər bir bolta düşən xarici qüvvə Qsinα F1 = ––––– Z Qcosα qüvvəsi dayağı sağ tərəfə tərpətmək Istəyir.Bundan qaçmaq üçün özüllə dayaq ara- Sındakı sürtünmə qüvvəsi təsir edən Qcosα Qüvvəsilə tarazlaşmalıdır.Aşağıdakı şərt ödən- məlidir. Z F2 f ≥ cosα · Q. Sürüşmə üzrə 20% ehtiyatı nəzərə alaraq 1,2 Qcosα F2 = ––––––––– Zf Q 1,2 2h F = ––– cosα ( tgα + ––– + ––– ) Z f l