Bilgi Gereksinimi BBY 254-3

1. Bilgi Gereksinimi BBY 254-3 Nazan Özenç Uçak

2. GEREKSİNİM Gereksinim (need); birbireyinişi, araştırması, zihniveahlakiyöndengelişimiveeğlenceamacıylasahipolmasıgerekendir. Gereksinimbirzaruret, kaçınılmazbirdurumdur. Gereksinimibiristekolarakifadeedebileceğimizgibi, istekolaraktanımlanmayabilir de. Gereksinimpotansiyelbirtaleptir.

3. Gereksinimin istek ve talepden farkı • İstek (want); • Bireysel olarak kişinin sahip olmak istedikleridir. • Bireyler istemedikleri bir şeye gereksinim duyabilecekleri gibi, gereksinim duymadıkları bir şeyi isteyebilirler de. • İstek de, aynı gereksinim gibi potansiyel bir taleptir. • Talep (demand); • Bireyin kesinleşmiş, gerekliliğine inanılan, istenen bir şeyi ifade edişi, arayışıdır. • Talep karşılandığında bir daha ortaya çıkmayabilir. • Bireyler gereksinim duymadıkları bir bilgiyi talep edebilecekleri gibi, tam olarak gereksinimleri olan bir bilgiyi talep edemeyebilirler. • Talep bir ölçüde beklentilere de bağlıdır. Beklentilerin talep haline dönüşmesi, bilgi hizmetlerinin etkinlikleriyle yakından ilgilidir. Talep kullanım potansiyelini oluşturur. • Gerek (requirement); • Yerine göre gereksinim duyulanı, yerine göre isteği ve talebi anlatmada kullanılabilir. Bu açıdan destek bir sözcük olarak kabul edilmektedir.

4. Gereksinimlerin sınıflandırılması Maslow'un gereksinim piramidi (Hassett 1984: 376).

5. Gereksinimlerin sınıflandırılması • Gerçekleşim: • Fizyolojik gereksinimler: • Toplumsal ve Psikolojik gereksinimler: • Bağımlılık: • Güvenlik: • Saygınlık: • Zihinsel gereksinimler:

6. 1. Gerçekleşim: • Sosyal ve fizyolojik güdülerin kaynağının gerçekleşim (actualization) gereksinimi olduğu ileri sürülmektedir. • Yaşama, var olma, gelişme ve iyileşme gereksinimi olarak açıklamak mümkündür. • Kişinin kendini geliştirme, kendini aşma güdüsüdür. • Bireyle başlayan bu istek toplumun daha iyileştirilmesi isteğine kadar ulaşabilir.

7. 2. Fizyolojik gereksinimler: • Organik gereksinimler de denen bu gereksinimler, yaşama ve var olma dürtüsüyle ilgilidir. • Bedensel ihtiyaçlar sonucu oluşur. • Bu dürtüler bütün canlılarda bulunduğu için evrenseldir. • Bir çok sosyal ve psikolojik güdünün kaynağı olduğu için, bunlara birincil güdüler de denir.

8. 3. Toplumsal ve Psikolojik gereksinimler: • Kişinin benliği ve diğer insanlarla iletişimiyle ilgili gereksinimlerdir. • Fizyolojik gereksinimlere oranla çok daha karmaşık ve sınıflandırılması güç gereksinimlerdir. • Yaşantılar sonucu oluşur ve bireyin ilerideki yaşamını ve davranışlarını etkiler. • Fizyolojik gereksinimler de olduğu gibi evrensel değildir. Her toplumun özelliklerine göre farklılıklar gösterebilir. • Kendi içinde şu alt gereksinimleri içerir: • Bağımlılık: Birine veya bir gruba bağlanma isteği. • Güvenlik: Hem sosyal hem de ekonomik açıdan kendini güvende hissetme isteği. • Saygınlık: Toplum tarafından kabul görme taktir edilme isteği.

9. 4. Zihinsel gereksinimler: • Bireyin • merakını giderme, • öğrenme, • bir konuda bilgi sahibi olma ve • becerilerini geliştirme gereksinimidir. • Karşılandıkça gelişir.

10. BİLGİ GEREKSİNİMİ Bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışı, kullanıcı çalışmaları içinde üzerinde çok durulan, karmaşık konulardır. Bilginin yapısından kaynaklanan kavramsal karmaşa, bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışı çalışmalarında da devam etmektedir.   Bilgi ve gereksinim sözcükleri arasındaki ilişki, bizleri insanın temel gereksinimlerini bilmeye zorlamaktadır.

11. Bilgi gereksiniminin temel gereksinimler içinde yeri 1. Fizyolojikgereksinimler: Yemek, içmek, barınmakvekorunmakgibitemelgereksinimlerdir. 2. Duygusalgereksinimler: Sevmek, sevilmek, birgrubaaitolmakgibigereksinimlerikapsayanbugereksinimlere "psikolojikgereksinimler" adı da verilmektedir. 3. Zihinselgereksinimler: Öğrenmek, bilgilenmek, becerikazanmak, planlamak, gibigereksinimlerikapsamaktadır(Wilson 1981).

12. Bilgi gereksiniminin tanımlanması • Bilgigereksinimi; bireyselyaşamdakikişiselveyaişleilgilibelirsizliklerinkabuledilmesivetanınmasıdır. • Bilgigereksinimi; bireyiniçindebulunduğuşartların, birişinyerinegetirilmesineuygunolmaması, problem çözmeyeveyavarolanbelirsizliğiortadankaldırmayayetmemesi, bütünbuetkinlikleriçingereklibilgiyesahipolunmamasıhalidir(DervinveNilan 1986: 17). • Bilgigereksinimi; bilgiolarakherhangibirşeyeaitgereksiniminduyulmasıhalidir(Duran 1991:320).

13. Bilgi gereksinimi; zihinsel bir terim olup, kullanıcının bulunduğu konumu etkileyen bir eksikliği ifade eder. İnsanın gereksinimleri olan fizyolojik, psikolojik ve zihinsel gereksinimlerin her biri bilgi gereksinimini başlatabilir (Wilson 1981: 10). Bireyin bulunduğu konum ile olmak istediği konum arasındaki farkın anlaşılmasıyla ortaya çıkan bu durum, var olan problemle başa çıkmada yetersiz kalınmasının anlaşılmasıyla, bilgi ile ilgili güçlüklerin bir dürtü halini almasıdır. Bilgi gereksinimi, kişinin şüpheli, belirsiz durumların farkına varması halidir(Krikelas 1983: 6).

14. Bilgi Gereksiniminin Özellikleri Bilgi gereksinimi kişisel,bireye özgüdür. Bilgi gereksinimi durağan değil devingen bir yapıya sahiptir.Her yeni veri ile birlikte değişebilmektedir. Bilgi gereksinimi çevreden ve psikolojik faktörlerden etkilenmektedir.

15. Ne zaman başlar ve sonuçlanır? Bilgi gereksinimi, herhangi bir kişinin sahip olduğu bilginin, var olan sorunlarını çözmesinde yetersiz kaldığını anladığı an başlar ve bu rahatsızlığın ortadan kalkmasıyla sonuçlanır. Elde edilen bilgiler gereksinimisonlandırabileceği gibi, yeni bilgi gereksinimlerini de oluşturabilir

16. Bilgi Gereksiniminin Sınıflandırılması a) Bilinçli b) Bilinçsiz ***** a) Hemen karşılanması gerekenler (immediate) hemen karşılanması gereken gereksinimleri bilgi arama davranışı içinde değerlendirilir. b) Ertelenebilenler (deffered) ertelenebilen gereksinimleri bilgi toplama davranışı (information gathering behavior) altında tanımlamak ve değerlendirmek gerekir.

17. Devimsel(kinetic) Devimsel (kinetic) gereksinimler daha çok doğrudan ve kişiye özel sorunların çözümüne yöneliktir. b) Potansiyel(potential) belki de eyleme dönüşemeyecek, bilinçaltı, davranışların altında yatan gizli dürtülerle ortaya çıkan bilgi gereksinimini ifade etmektedir

18. a) Süreklili(continuity) Bazıgereksinimlerdahaöncekigereksinimlerinmantıksaldevamıolarakgelişmektedir. b) Ayrı/farklı (discrete) farklıveözelaraştırmavearaçlargerektiren durumlarda ortaya çıkar ve bu gereksinimler diğerinegöreçokdahaacildir. Bellibirnoktadaodaklananprobleminçözümüneyöneliktir.

19. Son Söz Bütün bunlardan ne anladık?