Ochrona mniejszości w narodowych w Europie 1989–2012 (główne dokumenty i instytucje)

1. Ochrona mniejszości w narodowych w Europie 1989–2012 (główne dokumenty i instytucje) Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401) wykład nr 9

2. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 1. „Uznanie różnorodności” – prawa mniejszości narodowych: • rozumienie „mniejszości”: • liczebność, nie-dominująca pozycja w społeczeństwie, kulturowa odrębność (narodowe/ etniczne cechy odrębności), obywatelstwo, a także autochtoniczność („od kiedy są?”); • różnorodność sytuacji mniejszości; • trudność ochrony - należą do spraw wewnętrznych danego kraju, jak i międzynarodowych. • ewolucja ochrony mniejszości („stary problem nowej Europy”): • różnorodność nie jako „anomalia”, lecz „zwyczajny stan rzeczy” w państwie/społeczeństwie; • prawa mniejszości po 1989 r. jako „nowa ortodoksja” w polityce; • prawa mniejszości - od gwarancji (w okresie międzywojennym) do obecnych międzynarodowych „praw mniejszości”: • semantyka słowa „gwarancje” i „prawa”, co to znaczy mieć prawa?; • zakres praw: równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji plus „specjalne środki” dla mniejszości (prawa mniejszości); • prawa indywidualne i zbiorowe (grupowe, kolektywne), realizacja wespół z innymi członkami mniejszości; • procedury realizacji tych praw (normatywne uznanie praw, a ich realizacja).

3. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 2. Historia ochrony mniejszości narodowych w Europie: • zarys historii - mniejszości religijne i następnie - „narodowe”; • okres międzywojenny i Liga Narodów: • traktaty i deklaracje, mechanizmy kontrolne, procedura górnośląska; • przyczyny niepowodzeń ochrony. • okres powojenny 1945 – 1989 r.: • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948 r.; • organy ONZ: Komisja Praw Człowieka oraz Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. • sporne problemy międzynarodowej ochrony prawnej mniejszości narodowych: • brak definicji „mniejszości narodowej”; • znaczenie regulacji międzynarodowych i suwerenność państwa; • „piętrowość” ochrony: • prawo wewnętrzne, umowy dwustronne, systemy subregionalne, system regionalny, system ponadregionalny, system globalny. • trudności polityczne: idea państwa narodowego (suwerenność i integracja), obawy przed samostanowieniem , trudności w realizacji ochrony.

4. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 3. System globalny - ochrona mniejszości narodowych w ONZ: • system ochrony praw człowieka (HR); • Deklaracja Praw Człowieka (1948); • artykuł 27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (1966): • W państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz do posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami tej grupy. • naruszenia tego artykułu mogą być dla obywateli państw, które ratyfikowały Protokół Fakultatywny, przedmiotem skargi indywidualnej przed Komitetem Praw Człowieka ONZ. • Deklaracja ONZ Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych (1992); • Wysoki Komisarz ONZ do spraw Praw Człowieka.

5. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 4. Inne dokumenty (konwencje) ONZ dotyczące ochrony mniejszości narodowych: • Konwencja przeciwko Dyskryminacji w Edukacji UNESCO (1960); • Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (1966); • Konwencja Praw Dziecka (z 1989); • Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 111 w sprawie dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu; • Konwencja nr 169 o ochronie ludności autochtonicznej; • mechanizmy kontrolne w ramach ONZ: • raporty Sekretarz Generalnego ONZ i Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego; • mechanizmy prewencyjne (telegramy Sekretarz Generalnego, apele, odezwy, skargi, dochodzenia, wizyty na miejscu, tzw. oferta „dobrych usług”, publiczne potępienie); • powoływanie specjalnych sprawozdawców i grup roboczych; • działania kompensacyjne (udzielanie pomocy, naprawianie szkód itp.); • procedura sprawozdawcza państw na temat przestrzegania praw człowieka na ich terytorium; • Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w b. Jugosławii i Rwandzie oraz Międzynarodowy Trybunał Karny.

6. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 5a. Ochrona mniejszości w ramach OBWE (KBWE): • Dokument Spotkania Kopenhaskiego w Sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE (1990); • Urząd Wysokiego Komisarza OBWE do Spraw Mniejszości Narodowych (1992). 5b. Ochrona mniejszości w ramach Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich): • działania (środki) UE dotyczące mniejszości i języków mniejszościowych; • ochrona mniejszości w ramach stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej; • ochrona mniejszości narodowych jako kryteria akcesji nowych członków; • „Pakiet anty-dyskryminacyjny”: • Artykuł 13 Traktatu Amsterdamskiego stanowi, że • Bez uszczerbku dla innych postanowień niniejszego Traktatu oraz w granicach uprawnień nadanych niniejszym Traktatem Wspólnocie, Rada działając jednomyślnie na wniosek Komisji i po porozumieniu z Parlamentem Europejskim może podjąć działanie zwalczające dyskryminację w oparciu o płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub wierzenia, inwalidztwo, wiek lub orientację seksualną. • Dyrektywa Rady w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i pracy (2000 r.); • Dyrektywa Rady w sprawie zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dyrektywa 2000/43/EC Rady).

7. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 6. Ochrona mniejszości narodowych w ramach Rady Europy • Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. wraz z Protokołami Dodatkowymi: • Protokół Dodatkowy nr 12: Wprowadza on w art. 1 ogólny zakaz dyskryminacji osób przez władze publiczne z wszelkich przyczyn: • 1. Korzystanie z każdego prawa przewidzianego w prawie powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie lub z jakichkolwiek innych przyczyn. 2. Nikt nie może być dyskryminowany przez jakiekolwiek władze publiczne z któregokolwiek z powodów wymienionych w ustępie 1. • Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych (1992); • Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych (1995); • Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji; • Komisarz Praw Człowieka Rady Europy.

8. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 7. Model ochrony praw „osób należących do mniejszości narodowych” w Europie: • Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych (1995); • rozumienie terminu „mniejszość narodowa” i dylematy związane z definicją prawną tego pojęcia; • prawa szczególne osób należących do mniejszości narodowych: • równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji (typy dyskryminacji, sposoby przeciwdziałania, rola organizacji pozarządowych); • prawa kulturalne; • prawa oświatowe; • prawa wyznaniowe; • prawa językowe; • prawo do udziału w sprawach publicznych • granice korzystania z praw mniejszości (zasady bezpieczeństwa); • instytucje kontrolne. • integracja mniejszości w państwie/społeczeństwie większościowym.

9. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 8. Federalistyczna Unia Europejskich Grup Narodowościowych (1949): • mniejszości jako „grupy zagrożone”; • ochrona mniejszości jako problem „etyczny” dla państwa (demokracji); • ochrona mniejszości jako problem „ogólno-europejski”; • zadania: • analiza sytuacji prawnej i warunków życia mniejszości narodowych w Europie; • oddziaływanie na rządy europejskie; • wspieranie działań na rzecz integracji Europy; • aktywność na forum Rady Europy; • jednoczenie środowisk mniejszości w Europie. • siedziba: Flensburg (RFN, kraj związkowy: Szlezwik-Holsztyn); • czasopismo „Europa Ethnica”.

10. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 9 9. Podsumowanie - generalne zasady ochrony mniejszości narodowych: • „trzy zakazy i jedne nakaz”: • zakaz wykluczania mniejszości; • zakaz asymilacji mniejszości; • zakaz dyskryminacji; • nakaz integracji mniejszości w ramach społeczeństwa. • wprowadzenie tych zasad w życie: • uznać mniejszości oraz ich obecność jako pełnoprawnych grup w społeczeństwie; • chronić ich tożsamość, co wymaga nie tylko tolerancji, ale również bardziej pozytywnego nastawienia państwa i społeczeństwa; • stworzyć warunki (głównie finansowe i instytucjonalne) dla możliwości rozwoju tożsamości mniejszości. • ideał to „społeczeństwo dla wszystkich”; • czy istnieje „europejski” model ochrony praw mniejszości?