Download
1 / 16
E N D
1. АНГЛИ ХЭЛНИЙ UP/DOWN ЗЇЇВЭРТЭЙ ХЭЛЦ ЇЙЛ ЇГИЙН ОНЦЛОГ БА ТЇЇНИЙ ЇЇРЭГ Д.ХЄГЖМАА Дарханы Технологийн Сургууль dkhugjmaa@yahoo.com
2. Хураангуй Аливаа гадаад хэл нь єєрийн гэсэн євєрмєц дотоод болон гадаад хэлний їзэгдэлтэй байдаг болохыг хїн бїр мэднэ.
Гэхдээ тухайн гадаад хэлнийхээ хэл зїйн , їгсийн санзїйн, єгїїлбэрзїйн онцлогийг харгалзан їзэхгїйгээр гадаад хэлийг тєгс сурах боломжгїй билээ.
Иймд миний авч їзэх гэж буй асуудал маань энэхїї онцлогууд хэрхэн англи хэлэнд оршиж буйг судлахдаа англи хэлний хэлц їйл їгийн жишээн дээр авч їзэхийг зорьсон юм.
3. Хураангуй Англи хэлний энэхїї асуудал нь хэлийг гїнзгийрїїлэн эзэмшиж буй хэн бїхэнд ач холбогдолтой юм.
Мєн бидний мэдэхийн англи хэлний онцлогт талуудыг авч їзсэнээр сурч буй болон сургаж буй хїнд ч ялгаагїй чухал ач холбогдолтой асуудал юм.
Тухайлбал,олон жил сурсан хїн тэрхїї гадаад хэлээ сонирхохгїй болох эсвэл маш бага хэрэглээний улмаас ярих, сонсох, бичих ба унших ур чадвар зэрэг хєгжих боломж багасаж байна.
Иймд л англи хэл судалж буй хїн бїрт англи хэлний хэлц їйл їг нь ямар їїрэг,утгатай байж болох,ялангуяа ярих болон бичих ур чадварыг дээшлїїлж болох талтай юм гэдгийг харуулах явдал бол энэ ажлын гол зорилго оршиж байна.
4. Тїлхїїр їг
зїївэр, хэлц їйл їг, хэлзїйн
хэрэглээ, утга,їйлийн шинж
5. Оршил Англи хэлний хэлц їйл їгийг олон эрдэмтэд олон янзаар тайлбарлаж ирсэн тїїхтэй.
Эндээс їїдээд энэхїї асуудлаа гурван їндсэн хэсэгт хуваан авч їзъе.
Їїнд:
Англи хэлний хэлц їйл їгийг хэрэглэх хэл зїйн онцлог буюу хэлзїйн тївшинд 3 їндсэн хэлбэртэй, 4 їндсэн тєрєлтэй гэж їзээд харин хэл зїйн утгын хувьд болохоор 2 їндсэн утгатай байдаг гэж їздэг гэдгийг жишээнээс харах боломжтой юм. 2. Англи хэлний хэлц їйл їгийг хэрэглэх їгсийн сангийн онцлог буюу угтлагат їйл їг, нийлмэл їйл їг, бїрэлдмэл їйл їг, їйл їг угтлага, їйл їг сул їг, їйл їг дайвар їг, їйл їг зїївэрийн хамт хэрэглэгдэж єєр утгыг илэрхийлдэг онцлогтой юм .
Англи хэлний хэлц їйл їгийг хэрэглэх єгїїлбэр зїйн онцлог буюу єгїїлбэр зїйн тївшинд эвлэмэл \essential combinations\ ба салмал \ non essential combinations\ хэмээх 2 їндсэн хэрэглээтэй байна.
Мєн тусах ба эс тусах їйл їгс, хэлц їйл їгс нь олон тохиолдолд хэрэглэгддэг.Їїнд: do, does, did e.g. throw up; бїрэлдэмэл нэр їгтэй e.g. back up ; гэж байна.
6. Оршил Бїтэц бїрэлдэхїїний хувьд дээрхи байдлаар ойлгож болдог боловч утгын хувьд єргєн , олон їйлд хэрэглэж болдог єєрєєр хэлбэл олон янзын їйл хєдлєлийг илэрхийлж утгын илэрхийллийг илїї нарийн єнгє аясыг гаргаж єгдєг
7. Оршил
Англи хэлний хэлц їйл їгийн утгын тусламжтайгаар їйл їгийн утгыг улам нарийн гаргаж чадаж байдаг.Їїнийг ойролцоогоор їндсэн 15 їйлийн шинжийг илэрхийлдэг байн. Тухайлбал:
цаг агаар, машин техник(start up, power up, connect up; warm up,turn up, put up, crank up; turn down, put down; break down; jam up, pack up, play up),
компьютeр(boot up,power up; shut down; go down; page up/down, scroll up/down, come up),
идэж уух(choke down, force down; drink up, finish up, lap up,; top up, fill up; tank up, be beyyied up; get tanked up, lager up, liquor up; gulp down, toss back/down, drink down, swill down),
хооллох(fill someone up; wolf down, gopple up/down; bolt down, scarf down; eat up, finish up,lick up; force down, choke down; serve up, dish up)
хувцас(do up, zip up, tie up, lace up; strip down to; wrap up, muffle up, to be kitted out/up; dress up, tart yourself up; doll yourself up) ,
їерхэл нєхєрлєл(settle down,shack up; chat up; split up, break up),
холбоо харилцаа(call up, phone up, ring up, pick up the phone; hang up, put down the phone ),
радио телевиз, гэмт хэрэг, сэтгэл хєдлєл, євчин, хєєрєлдєєн, бодол сэтгэл, аялал, гэх зэрэг сэдвийн доорх хэлц їйл їгс олон хэрэглэгддэг байна.
8. Їндсэн хэсэг Судалгааны явцад олон тооны їїрэгтэй болохийг энэ ажиглалтаас харах болно. Иймд дэлгэрїїлж авч їзъе.
Англи хэлний хэлц їйл їгийн їїргийг хэл зїйн хувьд авч їзэхэд дараах хэрэглээнїїд ажиглагдлаа.
Їїнд:
do \ does \did туслах їйл їгсийн хамт(throw up),
бїрэлдмэл нэр їгээр илрэх(back up, following up, wake up),
зєвхєн нэр їгээр илрэх(screw up; come down, let up, show down; cover up ,let down),
will баймж їйл їгтэй мєн to be going to гэдэг хэллэгтэй хамт(fix up) ,
Gerund object ийн хамт,
дайвар їгийн хамт,
can \could \will \would зэрэг баймж їйл їгстэй
(line up), right гэдэг дайвар їгийн хамт (warm up),
-ing хэлбэрийг дагаж хэрэглэгддэг хэлц їйл їгс(end up, stay up),
should \ought to ийн хамт(settle down, zip up),
have to\have got to\must ийн хамт(hurry up, lighten up,think up),
might \may \ can хамт , back гэдэг дайвар їгийн хамт (go up, open up, start up),
out гэдэг зїївэртэй ,
єгїїлбэрийн дунд дайвар їгийн хамт (blow up),
down гэдэг дайвар їгийн хамт (back, calm, fall, go, lay, put, run ,sit),
off гэдэг зїївэр нь right гэдэг дайвар їгийн хамт,
get гэдэг їйл їгийн хамт(get down, get up),
turn гэдэг їйл їгийн хамт(turn down, turn up),
into гэдэг зїївэр їгийн хамт хэрэглэгдэж дуудагдах гэх зэрэг олон хэрэглээг дурьдмаар байна.
9. Эндээс бїх хэрэглээ нь тус бїртээ дїрэм зїйн маш ач холбогтдолтой гэдгийг илэрхийлж байгааг гэрчилж байна Иймд їргэлжлїїлэн авч їзэхэд дараах бусад хэрэглээг олж харах боломжтой . Їндсэн хэсэг
10. Судлагдсан байдал Хэлц їг, хэллэг /1668 онд,
Бїрэлдмэл їйл їг /1712 онд
Їйл їгийн бїлэг /1892 онд
Хэлц їйл їгс /1904 онд
Їйл їг+дайвар їг бїтэц /1936 онд
Угтлагат їйл їг /1949 онд
Хоёр буюу гурван хэсэгтэй їйл їг /1950 онд
Зїївэртэй їйл їг /1965 онд
Олон утгатай їйл їг /1990 онд
11. Судалгааны їр дїн Нийтдээ up зїївэртэй 152 хэлц їйл їгс харин down зїївэртэй 82 хэлц їйл їгс тїївэрлэсэн. Ангилж їзэхэд
їйл їгээс бїтсэн 78 хэлц їйл їгс
Тэмдэг нэрээс бїтсэн 12 хэлц їйл їгс
Дайвар їгнээс бїтсэн 3 хэлц їйл їг
Нэр їгээс бїтсэн 71 хэлц їйл їг
12. Дараах бусад тохиолдлуудыг 6 ангилж їзвэл: їйл їгийн цагтай хамт \одоо їргэлжлэх цаг ба єнгєрєн їргэлжлэх цаг\ жишээлбэл: wrap up, \ одоо тєгссєн цаг\ жишээлбэл:tear up,\єнгєрєн тєгссєн цаг\ жишээлбэл:come up , баймж їйл їгс ба одоо тєгссєн цаг жишээлбэл: run up, shut up ,баймж їйл їгс ба идэвхгїй хэв дэх одоо тєгссєн цаг жишээлбэл:close down.
хоёр їгээс бїтсэн хэлц їйл їгс ба тэдгээрийн дуудлага жишээлбэл:break down, burn down, set up;тусгагдахуунт зїївэрийн хамт жишээлбэл:catch up, give up, hook up work up; crack down, cut down, make up; хоёр ба гурван їгээс бїтсэн хэлц їйл їгс ба тэдгээрийн дуудлага
3. идэвхгїй хэв дэх хэлц їйл їгс жишээлбэл:light up, track down ;chop up, fill up, pick up;beef up, break up, call up, mess up, stand up\down ; хэлц їйл їгээс їїссэн їйл хавсралт нэр\participle adjectives жишээлбэл:dress up, dry up, stick up, use up;wash up; идэвхтэй хэв дэх хэлц їйл їг нь get їйл їгийн хамт ба їйл хавсралт нэр\participle adjectives жишээлбэл:beat up, mix up; up зїївэр ба right \all гэдэг дайвар їгс жишээлбэл: burn up, clear up, count up; їйл їггїй хэрэглэгддэг зїїврїїд жишээлбэл: brush up
Gerund хэлц їйл їг жишээлбэл:narrow down; Gerund хэлц їйл їг ба -ing хэлбэрийг дагадаг хэлц їйл їгс
get ,right, back, to їгстэй хамт гэх мэт хэлц їйл їгсийг судалгаанд эрдэмтэд илїї бичиж тэмдэглэсэн байдаг болохыг энэ судалгааны їр дїнд илрїїлсэн гэвч сїїлийн їед утга зїйн хувьд , єгїїлбэр зїйн хувьд дэлгэрэнгїй судлаглагдаж буй асуудал цєєхєн байгаагаас орчуулгын тївшинд судлах мєн тїїнчлэн хоёр хэлний хэл соёлын ялгааг судлах хэрэгтэй гэж їзэж байна.
Иймд хэлц їйл їгс нь англи хэлний ярианы хэлэнд илїї ихээр хэрэглэгдэж байдаг тул заавал судалж , бїр битгий хэл орчуулж хэрэглэх шаардлага ч мєн їїдэн гарч байна.
13. Хэлц судлалыг орчуулгын тївшинд авч їзэх нь Тогтвортой їгс
Нийлмэл їгс
Хоёроос дээш їгээс бїрдэх
Нэг утга санааг илэрхийлдэг їгс
Єгїїлбэрийн нэг гишїїн болдог
Байрлалыг нь бїрэн єєрчлєх боломжгїй їгс
Салангид авч їзэх боломжгїй їгс
Хэлний яруу илэрхийллийн чухал аргын нэг мєн
Шинэ дїрслэлийг бий болгох боломжтой їгс
Бэхжмэл хэллэг мєн
Їгчлэн орчуулах боломжтой
Хэл соёлын нэгнэ чухал илрэл мєн
14. Дїгнэлт
Дїгнэж їзэхэд, хэлц їйл їгийг олон талаас нь судалснаар єргєн хэрэглэгддэг хэлц їйл їгсийг тогтоож , англи хэлний мэдлэгийг дээшлїїлэхээс гадна хэл ярианы соёлыг хєгжїїлэх цаашилбал хоёр хэлний хэм хэмжээтэй танилцан єргєн цар хїрээтэй судалгаа шинжилгээний ажил хийх їїд хаалга нээгдэнэ гэж їзэж байна.
15. Ашигласан материал:
Д.Баттогтох”100 хэлц эх, хэлц дасгал, хэлц сорилго” УБ 2003
Н.Баянбат “Монгол хэлц їгийн утгын тайлал” УБ 2005
Ч.Наранцэцэг” Євєрмєц хэлц, хэллэгийн товч тайлбар” УБ 2006
О.Адъяа “ Ухаант ардын їнэт єв” УБ 2007
“Орчин цагийн монгол хэлний утга судлалын їндэс”
Ж.Тємєрцэрэн “ Їгсийн сан судлал” УБ1974
“Монгол хэлний їгсийн сан судлал”
“Ultimate phrasal verbs book” 2002
Cassell’s Students’English Grammar, Chapter 11, by Jack Allsop ,1983
http:\\en.wikipedia.org\wiki\Phrasal verb
А.Кунин “ Английская фразеология”
16. Зохиогчийн тухай
1996 онд МУИС-ийн ОУХДС-ийг Англи хэлний багш-орчуулагч мэргэжлээр тєгссєн.
Одоо ШУТИС, ХБС-ийн докторант.
Бїтээлийн сэдэв: “Англи хэлний up/down зїївэртэй хэлц їйл їгийн орчуулга ба тїїний їїрэг”
17.
Анхаарал тависанд баярлалаа
