De effectiviteit van de sociale pijler

1. FUTURA-bijeenkomst ‘Doorkiezen in Wijksamenwerking’ 11 juni 2009 Jeroen Hoenderkamp De effectiviteit van de sociale pijler

2. Jeroen Hoenderkamp • Cultuur en wetenschapsstudies – Maastricht • 1999 – 2006 Radar, Amsterdam • 2003 – 2008 Promotie-onderzoek De sociale Pijler – Paul Schnabel • 2006 – heden PCkwadraat, bureau voor Wonen, Welzijn en Zorg

3. 3 casussen onderzocht • Oudkomersbeleid in Gouda • Sociale pijler GSB in Emmen • Inburgering in Amsterdam

4. (Gechargeerde) conclusies: • Niet effectief • De ambities worden niet waargemaakt, de doelstellingen niet gehaald • Niet efficiënt • Tegenstrijdigheden in beleid en uitvoering, overlappende taken en bevoegdheden, geen eenduidige koers maar alle kanten op (volgtijdelijk én gelijktijdig) • Niet rationeel • Geen duidelijke inhoudelijke en kwantitatieve relatie tussen ambitie, doelen, interventies, middelen, verwachte activiteiten, verwachte resultaten en verwachte maatschappelijke effecten

5. Centrale uitkomsten analyse • De mogelijke effectiviteit van sociaal beleid wordt sterk ingeperkt door…(in samenhang) • De aard van de problemen (wickedproblems) • De irrationaliteit van besluitvormingsprocessen (garbagecan) • De irrationaliteit van de praktijk • Dilemma: • Burgers: het moet veel beter • Politiek: het moet veel beter • Uzelf: het moet veel beter • maar het kan niet zoveel beter!

6. Wickedproblems • Ambigu en ambivalent • Wat is integratie? Wat is welzijn? Wat is cohesie? Wat is burgerschap? Wat is participatie? • Hoe moeten gebrek aan integratie etc. worden verklaard en gewaardeerd? • Gebrek aan kennis/technologie • Hoe krijgen we jeugdigen met weinig aangeboren talent en een ongunstige thuisomgeving op startkwalificatieniveau? Hoe creëren we integratie of cohesie? • Leidt samen tot: Veranderingsresistente doelgroepen

7. Irrationele besluitvorming • Vage en tegenstrijdige doelstellingen • Complexe en onvoorspelbare processen • Wisselende participanten, onduidelijke en veranderlijke stakeholders (met onvoorspelbare ‘politiek’ op het eind) • ‘Garbagecan’ >> toevallig aanwezige problemen, oplossingen en beslissers worden gekoppeld • Problemen aangereikt door Rijk, Raad, maatschappij of ambtenarij; • oplossingen (latent) aanwezig bij uitvoerende instellingen; • besluitvormingspartijen en –momenten op voorhand bepaald in P&C-cyclus, politiek proces of ad hoc gevolg van (personele) ontwikkelingen

8. Irrationele praktijken (1) • Gebrek aan kennis/technologie • Veel technologie in sociale domein niet toegestaan • Vrijwel nooit voldaan aan ceteris paribus voorwaarde • Zeer situationistisch: wat in het ene geval werkt, werkt in het andere niet • Sterke instituties • AWB: zorgvuldig/integer, rechtmatig, democratisch, effectief; grondrechten burgers beschermen tegen overheid • Veel acties ‘voorgeschreven’ door regels, niet afgeleid uit te bereiken doel (logic of apropriateness, isomorfie) • Bureaupolitiek en organisatiebelangen • Instituties verouderen, maar blijven van kracht

9. Irrationele beleidspraktijken (2) • Complexe structuur beleidspraktijken • Meerdere overheidslagen • Meerdere overheidskokers • Publieke en (semi-)private uitvoerders • Complicerend: Retoriek en praktijk >> bv de gemeentelijke beleidsvrijheid • Interorganisationele velden • Allemaal terecht!

10. Uw referentiekader? • Verwerpelijke chaos? • Rationaliseren besluitvorming • Rationaliseren uitvoering • Verhogen efficiëntie • Verhogen effectiviteit • …of gegevenheden van uw werk? • Niet alleen empirisch veel reëler… • …maar ook theoretisch veel waarschijnlijker … • …en zelfs ethisch te prefereren

11. Conclusies • Het gaat veel beter dan iedereen denkt. Nederland kent een heel hoge kwaliteit van leven • Dat is op zich prettig, maar leidt ertoe dat u in uw werk de confrontatie moet zoeken met de irreële verwachtingen van anderen én (niet in de laatste plaats) uzelf!

12. Aanbevelingen (1) • Beheers je in de gemeentelijke regie-ambitie. Niet elk maatschappelijk wenselijk effect moet door de gemeente worden nagestreefd • Voorzie aansprekende ambities van haalbare doelstellingen • Accepteer het voorkomen van tegenstrijdige doelstellingen… • …en dat er dan geen sprake moet zijn van optimaliseren maar van balanceren • Verdedig dat pappen en nathouden soms een eervolle ambitie is • Accepteer dat meerdere aanpakken naast en door elkaar de effectiviteit van beleid verhogen

13. Aanbevelingen (2) • Onderzoek bij evidence based werken de doelstellingen net zo grondig als de instrumenten • Neem de organisatorische complexiteit van de sociale pijler als gegeven; organisatorische uitlijningsprocessen zijn verspilde energie • Draai uw omgaan met interactiviteit om: • Bij beleid is het de extra inefficiëntie bijna nooit waard • voor het inrichten van de uitvoering is interactiviteit juist noodzakelijk

14. De wijk • Complexe samenwerkingsstructuren zullen er altijd zijn. Verticale (meerdere lagen) en horizontale (meerdere kokers) differentiatie zijn namelijk onvermijdelijk én wenselijk • Niet bestrijden! • Niet kapot evalueren • Investeren in inefficiëntie

15. De casussen • Veel uitlijning van organisatie en processen • Veel uitlijning van beleid en interventies (‘evidence based’) • Veel energie • De investering kan alleen renderen als er nog (veel) ruimte voor verbetering is • En die is er niet (echt)

16. Stelling 1 De fysieke kwaliteitsopgave in de Nederlandse woningbouw is grotendeels klaar. Corporaties die het terrein van sociale kwaliteit betreden krijgen te maken met een paradigma-wisseling. Deze leidt ertoe dat deze eens slagvaardige corporaties zich zullen ontwikkelen in de richting van onmachtige gemeenten en doormodderende welzijnsinstellingen.

17. Stelling 2 U trapt in dezelfde valkuil als gemeenten. U kunt geen producten verzinnen en gaat dan maar (re)organiseren

18. Stelling 3 Niet elk thema is ‘wicked’. Woonzorg kan bijvoorbeeld prima worden getackeld en de wijk is een logisch kader. Maar participatie, integratie, cohesie, leefbaarheid, jeugd?

19. Stelling 4 De enige burgers die in de wijk (moeten) wonen zijn die met een beperkte mobiliteit:- gehandicapten en fysiek beperkte ouderen - gezinnen met jonge kinderen (op sommige dagen)Andere groepen (slecht geïntegreerde allochtone vrouwen, GGZ/VG, apathische werklozen) moeten verleid worden/een schop onder hun kont krijgen om de wijk juist uit te gaan