Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami uczniów? Profilaktyka agresji w szkole i w domu.

1. Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami uczniów? Profilaktyka agresji w szkole i w domu. Prezentację przygotowała: psycholog Ewa Rubaj - Biskupska

2. PRZEMOC W SZKOLE - DEFINICJE, CHARAKTERYSTYKA I OPIS ZJAWISKA

3. Agresję definiuje się najczęściej jako świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej szkody - fizycznej, psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą jest używanie przez kogoś siły fizycznej lub psychicznej wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mającej zdolność skutecznej obrony. Agresja jest często, lecz nie zawsze, sposobem wyrażania złości. W szczególnych warunkach agresja może przeradzać się w przemoc. • Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem ( fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy).

4. Formy przemocy szkolnej to: • Bezpośrednia przemoc fizyczna - bicie, kopanie, plucie popychanie, szarpanie, wymuszanie pieniędzy, zabieranie przedmiotów, niszczenie własności, przezywanie, wyśmiewanie • Bezpośrednia przemoc słowna i niewerbalna - dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie, ośmieszanie, grożenie, rozpowszechnianie plotek i oszczerstw (również poprzez sms-y i internet), pokazywanie nieprzyzwoitych gestów • Pośrednie formy przemocy - namawianie innych do ataków fizycznych lub słownych, naznaczanie, wykluczanie i izolowanie z grupy

5. Skutki przemocy • Prześladowanie i dokuczanie może dotyczyć każdego, niezależnie od jego wyglądu, umiejętności, zdolności czy sprawności fizycznej. Niektóre osoby mogą wyglądać lub zachowywać się tak, że inni częściej im dokuczają, jednak to nie one są za to odpowiedzialne. • Konsekwencje przemocy ponoszą wszyscy uczestnicy takich sytuacji. Ofiary przeżywają trudne emocje - poczucie poniżenia i upokorzenia, wstyd, lęk, rozpacz i smutek. Długofalowe skutki dla ofiar to obniżona samoocena i problemy społeczne - trudności w nawiązywaniu kontaktów, skłonność do izolacji. • Ofiary przemocy szkolnej bardzo rzadko mówią dorosłym o swoich problemach. Często mają doświadczenia bagatelizowania ich problemów przez dorosłych ("przezywają cię - nie zwracaj na to uwagi", "nie skarż"). Obawiają się też pogorszenia sytuacji, zemsty ze strony prześladowców. Ponadto przeszkadza im wstyd i poczucie winy - "kozioł ofiarny" jest przekonany, że wina tkwi w nim samym. Długotrwałe podleganie presji agresorów może prowadzić do zaburzeń somatycznych, często bardzo poważnych. • Dla sprawców przemocy konsekwencją jest utrwalanie się sposobu agresywnych zachowań, obniżanie się poczucia odpowiedzialności za własne działania, skłonność do zachowań aspołecznych, łatwe wchodzenie w konflikty z prawem. • Świadkowie przemocy, którzy nie potrafili się jej skutecznie przeciwstawić, często latami przechowują poczucie winy, niezadowolenie i pretensje do siebie, uczą się też bierności, bezradności i nie reagowania w trudnych sytuacjach

6. Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w szkole: Można wymienić następujące grupy czynników ryzyka eskalacji przemocy: 1. Niewłaściwy system norm m.in.: • sprzeczność koncepcji wychowania i postępowania • normy preferujące użycie siły • nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące 2. Brak reakcji na zachowania agresywne m.in.: • brak reakcji na drobne wykroczenia typu wagary, spóźnienia, graffiti • brak reakcji ze strony nauczycieli na zachowania agresywne uczniów, bagatelizowanie ich • konflikty długo pozostają nierozwiązane, brak skutecznej mediacji • bierność świadków 3. Czynniki związane z organizacją nauczania m. in.: • nuda, brak zagospodarowania czasu • ograniczenie przestrzeni, zagęszczenie, hałas • brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli) • mała ilość zajęć pozalekcyjnych zajęć pozalekcyjnych. 4. Czynniki związane z relacjami uczeń - nauczyciel - rodzic m. in.: • brak autentycznego kontaktu i dialogu miedzy uczniami, nauczycielami i rodzicami • wysoki poziom frustracji wśród nauczycieli

7. Przyczyny agresji i przemocy W świetle literatury przyczyny ludzkiej agresji wyjaśniają trzy główne teorie:- teoria instynktów - wg niej agresja jest wrodzonym instynktem, człowiek zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc, gdyż to wynika z jego natury- teoria frustracji - wg której przyczyna zachowań agresywnych jest frustracja, wynikająca z niezaspokojenia potrzeb jednostki- teoria społecznego uczenia się - ludzie uczą się zachowań agresywnych przez własne, bezpośrednie doświadczenie lub przez naśladownictwo

8. Omawiając zjawisko agresji u dzieci możemy wyróżnić następujące jej kategorie:- instrumentalna - jej celem jest uzyskanie jakiegoś przedmiotu lub utrzymanie jakiejś sytuacji; - agresja ze złości - nie jest ona ukierunkowana na sytuację lub obiekt; - obronna - jest ona odpowiedzią na atak; - agresja związana z grą i zabawą - jest to agresja nasilająca się wskutek zaangażowania w walkę podczas gry

9. Przyczyny agresji i przemocy można podzielić na kilka grup: • przyczyny tkwiące w rodzinie • przyczyny istniejące w szkole, placówce wychowawczej, • wpływ grupy rówieśniczej, • wpływ mediów.

10. Przyczyny tkwiące w rodzinie.Rodzina oddziałuje na młodego człowieka poprzez wiele czynników. Wśród przyczyn tkwiących w rodzinie bierze się pod uwagę:- emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna, najczęściej matki- brak ciepła, zaangażowania, zainteresowania sprawami dziecka, szczególnie w pierwszych latach jego życia,- pobłażliwość i przyzwolenie na stosowanie agresji wobec innych osób, rówieśników, rodzeństwa i dorosłych- brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co jest złe,- brak jasno wyznaczonych granic, co wolno, co nie wolno,- stosowanie agresji przez rodziców, wymuszania posłuchu, posługiwanie się takimi "metodami wychowawczymi" jak bicie, szorstkie traktowanie czy ostre wybuchy gniewu - przemoc rodzi przemoc,- wychowanie w duchu "dziecko nie ma głosu",- rozwiązywanie konfliktów domowymi metodami siłowymi,- kryzysy rodzinne (kłótnie, rozwód),- podwójny wzorzec zachowań, co innego się mówi, co innego się robi,- gorący temperament samego dziecka, natychmiastowa reakcja na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne- mało rozwinięta u dziecka samokontrola własnych emocji. Dzieci nie kontrolują swoich zachowań i reakcji emocjonalnych wywołanych strachem, lękiem, poczuciem winy lub krzywdy- używanie alkoholu i narkotyków, które powodują wzrost zachowań agresywnych ponieważ obniżają stopień kontroli i ograniczają właściwą ocenę sytuacji

11. Przyczyny istniejące w szkole Szkoła czy placówka wychowawcza jako instytucja ze względu na sposób organizowania procesu dydaktycznego i określonego sposobu spędzania czasu może również powodować zachowania agresywne zarówno u uczniów, wychowanków jak i nauczycieli, wychowawców. Wpływa na to między innymi:- hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,- czas spędzony głównie w sposób ukierunkowany,- stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek,- zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru, wycofania się z pracy grupy,- anonimowość uczniów, wychowanków i nauczycieli, wychowawców- zbyt liczne klasy, grupy- ogólny standard budynku, wystrój pomieszczeń (zbyt mało lub zbyt dużo bodźców), oświetlenie, otoczenie

12. Przyczyny tkwiące w relacji nauczyciel - uczeń:- chłód emocjonalny nauczycieli w stosunku do uczniów,- niewłaściwy sposób komunikowania się nauczyciela z uczniem (poniżanie, ośmieszanie, straszenie, podkreślanie władzy),- agresja i przemoc dorosłych na terenie szkoły,- rozwiązywanie metodami siłowymi konfliktów dorośli - dzieci,- relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnego zachowań dzieci.

13. Przyczyny związane z procesem nauczania:- zbyt dużo wymagań bez uwzględnienia potencjału i możliwości,- brak doceniania i podkreślania wysiłków dzieci,- niesprawiedliwość w ocenianiu i traktowaniu uczniów,- mało uwagi poświęconej rozładowaniu napięć,- nuda i schematyczność podczas lekcji

14. Wpływ grupy rówieśniczej:Zachowania rówieśników w pewnym okresie życia stają się dla młodych ludzi jedynym wzorcem zachowań. Powstawaniu agresji sprzyja:- brak spójnych reakcji nauczycieli i rodziców na zachowanie agresywne w szkole,- brak jasnych reguł życia szkolnego,- brak poczucia współodpowiedzialności u ucznia za życie szkoły- brak konsekwencji i zgodności w egzekwowaniu przyjętych norm - brak wyraźnej dezaprobaty zachęca do powielania podobnych zachowań. Dopuszczalność takich zachowań wynika czasami z przekonania o konieczności przejścia dzieci przez fazę bójek, które uważa się za korzystne z rozwojowego i wychowawczego punktu widzenia- chęć zdobycia władzy i zapewnienia sobie satysfakcjonującej pozycji w grupie rówieśniczej- naśladują osobę w grupie, często sami są niepewni pozycjiw grupie, chcą podobać się przywódcy grupy- widzą, że uczeń agresywny nie traci swojej popularności, "silni, nieustraszeni i wytrzymali" są zazwyczaj przedmiotem podziwu,- widzą, że uczeń agresywny nie spotyka się z negatywnymi konsekwencjami,- w grupie rozmywa się odpowiedzialność, obniża się poziom krytycyzmu, autokontroli, nie działają hamulce moralne- długotrwałe dokuczanie powoduje, że uczniowie zmieniają swój stosunek do ofiary, wydaje im się osobą mniej wartościową, maleje poczucie winy i wyrzuty sumienia

15. Wpływ mediów.Przemoc w mediach prezentowana jest w skali nieproporcjonalnej do życia codziennego. Dzieje się tak często z powodów komercyjnych, gdyż dobrze się sprzedaje i przyciąga widownię, jest modna. Akty agresji i przemocy obecne są w filmach animowanych i grach komputerowych przeznaczonych nawet dla najmłodszych dzieci. Ta wszechobecność powoduje między innymi obniżenie poziomu empatii. Przemoc staje się codziennością, a posiadanie "kilku żyć" jest dla niektórych zupełnie oczywiste.

16. DROGI RODZICU! Gdy dowiadujesz się, że Twoje dziecko jest prześladowane w szkole to wiedz, że niektóre dzieci ukrywają swój problem. To nie oznacza, że nie mają do Ciebie zaufania - być może nie chcą Cię zmartwić, albo wstydzą się, że nie potrafią sobie same poradzić i wina tkwi w nich samych. Takie dziecko najczęściej nie lubi szkoły. Rano przed wyjściem skarży się na bóle głowy, gardła, brzucha, na gorączkę. Jeśli zauważysz takie objawy u swojego dziecka, zastanów się, czy powodem nie jest prześladowanie w szkole. Jest wiele sygnałów, które świadczą o tym, że Twoje dziecko może być ofiarą przemocy szkolnej. Obserwuj zachowania dziecka i zawsze reaguj, gdy Twoje dziecko: • nie chce wychodzić z domu albo wychodzi bardzo późno lub bardzo wcześnie • wraca ze szkoły później, okrężną drogą • wraca po lekcjach ze zranieniami i siniakami • ma podarte ubranie • znajdujesz zniszczone podręczniki i przybory szkolne • prosi Cię o ponowne kupienie "zgubionych" (zabranych lub ukradzionych) przedmiotów • często "gubi" pieniądze i prosi o drobne na "składkę" • nie chce brać do szkoły drugiego śniadania albo bierze dużo więcej niż zwykle • prosi o "załatwienie" zwolnienia z WF • kłóci się ze swoimi przyjaciółmi • jest ciche, izoluje się • jest agresywne w stosunku do innych domowników, np. rodzeństwa • ma gorsze wyniki w nauce • opuszcza pojedyncze lekcje lub wagaruje • ma problem ze snem lub senne koszmary, płacze w nocy • Jeśli zauważysz u dziecka wyżej wymienione zachowania, porozmawiaj z nim. Zadaj kilka prostych pytań: • Co robiło dzisiaj w szkole? • Co robiło podczas długiej przerwy? • Czy robiło coś, co mu się szczególnie podobało? • Czy robiło coś, co mu się nie podobało? • Czy jest jakaś lekcja, której nie lubi? • Czy jest ktoś w szkole, kogo nie lubi i dlaczego? • Czy czeka, aby iść jutro do szkoły?

17. Co robić?Najgorsze co możesz zrobić, to zareagować zbyt ostro. Mimo odczuwanej złości staraj się nie zachować agresywnie, nie rozwiązuj sprawy sam np. wymierzając karę sprawcy. Postaraj się nie obwiniać szkoły i nauczycieli. Pamiętaj, że jeśli nie wiedziałeś o prześladowaniu swojego dziecka, szkoła może również nie zdawać sobie z tego sprawy. Poinformuj wychowawcę - to on powinien pokierować dalej sprawą. Możesz także zwrócić się do pedagoga szkolnego. Jeśli w szkole poinformowano Cię wcześniej, jakie są zasady współpracy z rodzicami w podobnych sytuacjach, postępuj zgodnie z nimi. Wobec swojego dziecka staraj się zachować tak, aby mu pomóc. Nie obwiniaj go, niezależnie od tego, jak radziło sobie z prześladowaniem. Nie miej do niego pretensji, jeśli nie powiedziało Ci, że jest ofiarą przemocy. Zachęć, aby opowiedziało Ci o wszystkim - pomoże mu to poradzić sobie z napięciem i odreagować trudne emocje. Zapewnij, że zrobisz wszystko, aby mu pomóc i nie dopuścisz do podobnych sytuacji w przyszłości.

18. NIESKUTECZNE SPOSOBY POMAGANIA DZIECKU I ZACHĘCANIA DO WSPÓŁPRACY • OBWINIANIE I OSKARŻANIE „zachowujesz się niemożliwie”, „ty nigdy nie niczego nie możesz zrobić dobrze” • PRZEZYWANIE „jak możesz być tak głupi” • STRASZENIE. GROŹBY „jeżeli jeszcze raz ................, dostaniesz, zobaczysz....,i t p” • ROZKAZY „natychmiast podnieś,...,wyjdź”, „na co jeszcze czekasz, w tej chwili...zrób to” • WYKŁADY I MORALIZOWANIE „czy sądzisz, że to ładnie...?”, „taka dziewczynka powinna wiedzieć, że...” • OSTRZEŻENIA „rób tak dalej, wtedy na pewno nikt - nie będzie cię lubił, nie będzie się z tobą • PRZYJMOWANIE POSTAWY MĘCZENNIKA „doprowadzasz mnie do ataku serca, czy o to ci chodzi” (tu też obwinianie, oskarżanie) • PORÓWNANIA „dlaczego nie robisz....nie jesteś podobny do....Jasia?” • STOSOWANIE SARKAZMU, IRONII „pięknie, wspaniały pomysł”, „byłeś genialny” (gdy nie podoba nam się pomysł dziecka) • PROROCTWA. PRZEWIDYWANIE NAJGORSZEGO „kłamiesz, wiesz co z ciebie wyrośnie?, zły i niedobry człowiek”

19. POMÓŻ SWEMU DZIECKU POLUBIĆ SIEBIE OTO OSIEM ZASAD WŁAŚCIWEGO POSTĘPOWANIA. • Udzielaj dziecku dużo pochwał. Zwracaj uwagę na osiągnięcia dziecka, nawet bardzo drobne i często je chwal. Jeżeli podkreślasz pozytywne strony zachowania dziecka, będzie się ono zachowywać tak, jak będziesz sobie tego życzyć. Twoje pochwały pomogą Twemu dziecku zachować dobre samopoczucie • Chwal wysiłek nie wynik Uświadamiaj swemu dziecku, że nie zawsze musi zwyciężać. Porażka może być sama w sobie nobilitująca, jeśli dało się z siebie wszystko. • Pomóż swemu dziecku stawiać sobie realne cele Jeżeli samo dziecko lub rodzice oczekują od niego zbyt wiele, porażka staje się miażdżącym ciosem. • Nie porównuj wyników twego dziecka z innymi Wiele dzieci, w porównaniu z Twoim, mają lepsze ale i gorsze wyniki w sporcie, nauce, są bardziej ale i mniej zdolne. Przekonaj swoje dziecko, że jego wyniki i starania są przedmiotem Twojej dumy. • Gdy korygujesz postępowanie swego dziecka krytykuj jego działanie a nie dziecko Bezmyślny komentarz może być destrukcyjny dla dziecka. Dziecko zawsze traktuje słowa dorosłych jako przepis, prawo. Rodzice gdy korygują oceniają postępowanie dziecka powinni starannie dobierać słowa. Komentarz właściwy: „ przechodzenie przez płot jest niebezpieczne. Możesz się skaleczyć. Nie rób tego więcej” Komentarz niewłaściwy: „czy nie masz tyle rozumu, żeby przewidzieć, że przechodzenie przez płot jest niebezpieczne?”

20. Panuj nad swymi negatywnymi emocjami Najlepszym, konstruktywnym sposobem dzielenia się z innymi ludźmi swoimi negatywnymi uczuciami jest informowanie ich o tym. Dziecko nie czuje się wtedy, że jest atakowane lub też, że jest z gruntu złe. Informacja o uczuciach właściwa: „Utrzymywanie porządku w domu jest dla mnie bardzo ważne. Denerwuję się gdy pozostawiasz swoje książki i ubrania w przedpokoju” Informacja niewłaściwa: „Czasem postępujesz jak świnia. Kiedy wreszcie nauczysz się kłaść swoje rzeczy na właściwym miejscu?” • Powierzaj swemu dziecku konkretne zadania Dzieci, które mają w domu wyznaczone konkretne zadania i obowiązki wiedzą, że robią coś ważnego, aby ci pomóc uczą się w ten sposób czuć przydatnymi i ważnymi członkami rodziny dobre wykonanie tych zadań wytwarza również poczucie sensu osiągnięć. • Okaż swemu dziecku, że je kochasz Przytulaj, całuj swoje dziecko, mów, że je kochasz. Dziecko nigdy nie jest za duże czy za małe, aby mówić mu, że jest kochane i jest największą wartością dla rodziców. Pozwoli mu to dobrze myśleć o sobie.

21. JAK POMÓC DZIECIOM, ABY RADZIŁY SOBIE Z WŁASNYMI UCZUCIAMI?

22. SŁUCHAJ DZIECKA SPOKOJNIE I Z UWAGĄ [nie przerywaj, nie odwracaj się, nie zajmuj się inną czynnością gdy dziecko mówi do ciebie] • PRZYJMUJ JEGO UCZUCIA SŁOWAMI: „TAK, ACHA, ROZUMIEM” [dla dziecka jest to potwierdzenie, że je słuchasz] • OKREŚL TE UCZUCIA / NAZWIJ JE/ „musiało to być dla ciebie przykre” „widzę, że jesteś zły na kolegę” Wszystkie uczucia dziecka [i dorosłego również] można zaakceptować. Ograniczać należy/ można pewne działania! Jak to robić? • ZACHĘĆ DZIECKO DO MÓWIENIA W MIEJSCE AGRESYWNEGO ATAKU powiedz: „widzę, że jesteś zły na kolegę. Powiedz mu to co chcesz słowami nie pięściami” • ZMIEŃ PRAGNIENIA DZIECKA W FANTAZJĘ (u dzieci do 8/ 9 lat) Gdy nie jest możliwe spełnienie życzeń dziecka, nie odrzucaj ich, nie krytykuj, nie minimalizuj, nie obniżaj ich wartości; one w tym momencie są dla dziecka najważniejsze. Odrzucenie ich dziecko odbiera jako brak rozumienia jego samego. Możesz wtedy powiedzieć: „gdybym była dobrą wróżką i miała całą jej moc, wyczarowałabym całą butlę soku pomarańczowego dla ciebie”. Nie bój się, że dziecko straci poczucie rzeczywistości. Dla niego będzie to oznaczało, że ty naprawdę je usłyszałaś, zrozumiałaś i akceptujesz jego uczucia.

23. DOBRE ZACHOWANIA DOROSŁEGO WOBEC DZIECKA • Nie upokarzaj dziecka, bo ono tak jak ty, ma silne poczucie własnej godności. • Staraj się nie stosować takich metod, których sam w dzieciństwie nie akceptowałeś. • Pozwalaj dziecku dokonywać wyboru najczęściej jak umiesz. • Jeżeli zachowałeś się wobec dziecka niewłaściwie, przeproś je i wytłumacz się. Nie bój się utraty autorytetu, dziecko i tak wie, kiedy popełniasz błędy. • Nigdy nie mów źle o dziecku, w szczególności w obecności innych osób. • Nie mów „zrobisz to, bo ja tak chcę” – jeżeli musisz czegoś zabronić, zawsze uzasadnij. • Jeżeli wydajesz polecenie dziecku, staraj się nie stać nad nim i mówić „ z góry swego autorytetu”. • Nie musisz być za wszelką cenę konsekwentny, nie musisz być w zgodzie z innymi dorosłymi (drugim rodzicem) przeciwko dziecku, jeżeli wiesz że oni nie mieli racji. • Staraj się być czasem adwokatem swojego dziecka.

24. DZIECI Dzieci wciąż krytykowane uczą się potępiać. Dzieci wychowywane w atmosferze wrogości uczą się walczyć. Dzieci wzrastające w strachu uczą się bać. Dzieci, które spotykają się wciąż z politowaniem, uczą się użalać nad sobą. Dzieci bezustannie zawstydzane uczą się poczucia winy. Dzieci otoczone tolerancją uczą się cierpliwości. Dzieci otrzymujące dość zachęty uczą się śmiałości. Dzieci, którym nie szczędzi się pochwał, uczą się uznawać wartości. Dzieci w pełni aprobowane uczą się lubić samych siebie. Dzieci akceptowane uczą się odnajdować w świecie miłości. Dzieci, które często słyszą słowa uznania, uczą się stawiać sobie cele. Dzieci wzrastające w atmosferze wspólnoty uczą się hojności. Dzieci otoczone rzetelnością i uczciwością uczą się czym jest prawda i sprawiedliwość. Dzieci wychowywane w poczuciu bezpieczeństwa uczą się ufać sobie i innym. Dzieci dorastające w klimacie przyjaźni uczą się jak wspaniale jest żyć. Dzieci otoczone łagodnością uczą się spokoju ducha. CZYM ŻYJĄ TWOJE DZIECI? Doroty I. Nolte

25. Dziękuję za uwagę.