Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Kto nie potrafi zdumiewać czytelnika, niech idzie do stajni oświadczył Giambattista Marino, głośny w XVII wieku włoski pisarz i teoretyk literatury.

3. Stał się poeta kontrowersyjnym, który do utworów wprowadza kontrast i absurd. Zgodnie z zaleceniami mistrza Morsztyn często sięgał po wyszukane środki stylistyczne. W jego wierszach znajdziemy nie tylko koncept, ale wiele par niemożliwych do pogodzenia ze sobą zjawisk: ogień i lód, rozkosz i ból, a więc oksymoronów. Sporo pomysłów zaczerpnął od niego najwybitniejszy polski poeta dworski okresu baroku, Jan Andrzej Morsztyn (UWAGA! Poetą był również Andrzej Morsztyn – to inna postać z dziejów literatury).

4. Jest autorem, którego podmiot liryczny cierpi z powodu miłości, jednak w tym cierpieniu nie odnajduje rozkoszy. Nie traktuje uczucia poważnie lecz jako zabawę. Celem Morsztyna jest olśnienie czytelnika formą i bogactwem środków stylistycznych. Często treść utworu jest uboga, dominuje natomiast forma.Spójrzmy teraz na treść sonetu „Do trupa” i gdy przeanalizujemy oraz zinterpretujemy go, zobaczymy, że poezja barokowa była również zaskakująca i wyszukana.

5. Leżysz zabity i jam też zabity, Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości. Ty jawne świece, ja mam płomień skryty. Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty, Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności, Ty masz związane ręce, ja wolności Zbywszy mam rozum łańcuchem powity. Ty jednak milczysz, a mój język kwili, Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze, Tyś jak lód, a jam w piekielnej śreżodze. Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili, Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

6. Kto mówi w wierszu?Podmiot liryczny, którym jest mężczyzna nieszczęśliwie zakochany, hiperbolizuje (wyolbrzymia) cierpienie z powodu miłości. O czym mówi?Wypowiada się na temat nieszczęśliwej miłości, zestawia ją ze śmiercią. Na tym porównaniu opiera się konstrukcja utworu. W jakiej formie wypowiada się podmiot liryczny?Używa formy monologu lirycznego.

7. Monolog (z języka greckiego monologos - "mówiący do siebie"), wypowiedź jednego podmiotu literackiego o charakterze autonomicznym i samodzielnym (w przeciwieństwie do dialogu), zwykle ciągła. W poezji, gdy mówimy o monologu, myślimy o monologu lirycznym. Przekazuje on przeżycia wewnętrzne, doznania, emocje, przekonania jednostki.

8. Spójrzmy teraz na budowę utworu „Do trupa”. Na co wskazują cechy:- cztery zwrotki,- zwrotka pierwsza i druga posiadają po cztery wersy,- w strofie trzeciej i czwartej wyróżniamy po trzy wersy,- dwie pierwsze zwrotki mają charakter opisowo – narracyjny,- część refleksyjną utworu stanowią strofy trzecia i czwarta?Są to cechygatunku lirycznego zwanego sonetem włoskim.

9. Jakie inne cechy i środki artystyczne wyróżniamy w utworze Morsztyna?W każdym wersie mamy po czternaście sylab, co wpływa na wyróżnienie go jako utworu sylabicznego.Występują rymy żeńskie, okalające, np. zabity – skryty, żywiołem - popiołem.Pojawiają się liczne epitety (określenia rzeczownika), które określają dokładnie sytuację obu postaci. Jeszcze dokładniej wskazują na nie metafory (przenośnie).Zwraca na siebie uwagę anafora (rozpoczynanie wersów od tego samego słowa) „Ty”, która jest również apostrofą (bezpośrednim zwrotem do adresata).

10. Jan Andrzej Morsztyn często przedstawiał miłość dworską jako chorobę (gorączka, ból, cierpienie), niewolę (okowy, kajdany). W sonecie „Do trupa” porównał „śmiertelnie” zakochanego ze zmarłym, podkreślając paradoksalne podobieństwo obu stanów – miłości i śmierci. Miłość nie kojarzy się podmiotowi zdecydowanie z radością. Odwołując się poprzez apostrofę do „ty” obecnego w utworze, określa swoją sytuację.

11. W pierwszych dwóch strofach czytelnik dowiaduje się, że sytuacja cierpiącego kochanka nie różni się od sytuacji zmarłego. Leżysz zabity i jam też zabity, Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości. Ty jawne świece, ja mam płomień skryty. Najpierw zauważamy podobieństwo zewnętrzne: obaj leżą zabici (co prawda inną strzałą), obaj nie mają „rumianości”, a wiec są bladzi: “Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości”. Podobieństwo dostrzega się także w płomieniu – płomień trupa to gromnica, podmiot liryczny natomiast głęboko skrywa płomień miłości: “Ty jawne świece, ja mam płomień skryty”.

12. Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty, Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności, Ty masz związane ręce, ja wolności Zbywszy mam rozum łańcuchem powity.Zarówno kochanek, jak i trup żyją w ciemności, chociaż i ta jest różna: “Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty, jam zawarł zmysły w okropnej ciemności”. Z tego wynika, że ciemnością trupa jest śmierć, w podmiocie lirycznym natomiast umarły zmysły, rozum. Zarówno adresat, jak i nadawca są więc nieżywi – pierwszy umarł fizycznie, drugi psychicznie.

13. W podobieństwach tych jednak łatwo doszukać się paradoksu i kontrastu – zestawiamy je na zasadzie ciało i dusza, skryty i jawne. Na zasadzie porównania tego, co realne, związane z wyglądem zewnętrznym trupa do sytuacji wewnętrznej człowieka nieszczęśliwie zakochanego, jego sytuacji duchowej.

14. „Ty jednak...” - tak rozpoczyna się trzecia strofa sonetu i wskazuje na zmianę. Metafory podkreślające podobieństwa w pierwszej części utworu, w dwóch ostatnich strofach zwracają już uwagę na różnice pomiędzy nadawcą a odbiorcą tego monologu. Trup milczy, zakochany nie ma takiego przywileju. Pierwszy nic nie czuje, drugi natomiast cierpi ból, który porównuje do cierpień piekielnych. Zmarły ma możliwość, jakiej nie posiada żyjący - rozsypie się w proch i więcej nie będzie cierpiał.

15. Trup zostaje przedstawiony w lepszej sytuacji niż człowiek nieszczęśliwie zakochany. Wiersz zmierza do puenty a cała wymowa i dotychczasowe omówienie dałoby się sprowadzić do absurdu: lepiej jest nieboszczykowi, który już nic nie poczuje niż żyjącemu, który cierpi męki.

16. Wiersz ten jest kunsztowny i elegancki, choć porusza temat przeżyć wewnętrznych człowieka, związanych ze zmysłowością. Utwór opiera się na pewnym pomyśle, który ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie zadawane sobie przez pisarza – jak zaskoczyć czytelnika. W jaki sposób pokazać mu pewną oczywistość aby go zadziwić, zapaść w pamięci?Służy temu koncept – pomysł na dzieło o takim charakterze i roli. Podmiot liryczny porównuje się do trupa. Sprowadza się to do porównania sytuacji zewnętrznej z wewnętrzną dwóch postaci o jakże odmiennych stanach.