DYLEMATY ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM DZIECI I MŁODZIEŻY WŁODZIMIERZ A. BRODNIAK

1. V Ogólnopolska KonferencjaSuicydologia wśród nastolatkówKuria Diecezji Warszawsko-Praskiej i Naczelny Kapelan WięziennictwaWarszawa, 23 luty 2009 rok DYLEMATY ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM DZIECI I MŁODZIEŻY WŁODZIMIERZ A. BRODNIAK INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII PRACOWNIA SUICYDOLOGICZNA E-mail: brodniak@ipin.edu.pl WARSZAWA

2. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży MOTTO: „TYLKO DZIECKO, KTÓRE NIE DOŚWIADCZYŁO MIŁOŚCI, LECZ DOZNAŁO KRZYWDY, PONIŻENIA I KTÓREGO POZBAWIONO NADZIEI, ŻE MOŻE BYĆ KOCHANE, ODBIERA SOBIE ŻYCIE” Z.Płużek i B. Pilecka

3. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży STRUKTURA PREZENTACJI • STATYSTYKA SAMOBÓJSTW I ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH WŚRÓD UCZNIÓW – ROZMIARY PROBLEMU • DWA PODSTAWOWE DYLEMATY ZAPOBIEGANIA SAMOBÓJSTWOM DZIECI I MŁODZIEŻY • CZTERY MODELE PREWENCJI SAMOBÓJSTW

4. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • STATYSTYKA – ROZMIARY PROBLEMU • W latach 2001-2007 liczba zgonów samobójczych w szerokiej grupie wiekowej 10 19 lat wynosiła w Polsce przeciętnie 300-330 rocznie. • W grupie wieku 10-14 lat od 30 do 50 przypadków • W grupie wieku 15-19 lat od 267 do 285 przypadków • W wieku 7-9 lat na szczęście zdarzają się samobójstwa sporadycznie, przeciętnie 1 przypadek rocznie

5. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • STATYSTYKA – ROZMIARY PROBLEMU C.D. • Istotne znaczenie ma oszacowanie liczby zachowań samobójczych w formie prób samobójczych wśród dzieci i mlodzieży • Według wielu badań, w tym WHO liczba prób samobójczych wśród uczniów jest co najmniej 15-20 razy większa od liczby samobójstw dokonanych. Według tego wskaźnika można w Polsce ją oszacować w skali od 4 do 6 tysięcy przypadków rocznie.

6. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży 2. Dwa podstawowe dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży A. Dylemat związany ze stygmatyzacją, tematem tabu, wstydem, mitami, uprzedzeniami i lękami wobec samobójstwa B. Dylemat związany z wyborem do kogo kierować działania edukacyjne, jakie treści, formy i metody prewencji zachowań samobójczych uczniów

7. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Samobójstwo podobnie jak choroba psychiczna jest w świadomości społecznej tematem tabu, stygmatyzującym, wstydliwym, wywołującym różne lęki, poczucie bezradności, poczucie winy, często jest ukrywane, przemilczane, a także wiąże się z wieloma mitami i uprzedzeniami, o nieuchronności, zwłaszcza samobójstw zakończonych zgonem, o braku sygnałów i oznak ze strony osób podejmujących próby samobójcze czy ogromnych obaw przed zadawaniem pytań o myśli i plany samobójcze, aby nie „prowokować” takich zachowań.

8. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Ten stan świadomości, także znacznej części wielu grup profesjonalnie zajmujących się pomocą osobom z zachowaniami i tendencjami samobójczymi znacznie wpływa i utrudnia działania prewencyjne szczególnie w przypadku tragicznego kontekstu i konsekwencji samobójstw dzieci i młodzieży w wymiarze rodzinnym i szkolnym.

9. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Drugi dylemat w znacznym stopniu wiąże się z pierwszym i dotyczy ważnego pytania w działaniach zapobiegawczych – do kogo kierować, jakie treści, formy i metody prewencji zachowań samobójczych wśród uczniów stosować? Odpowiedź jest zarówno prosta, jak i złożona. • Kto? – rodzice, ale przede wszystkim nauczyciele, psycholodzy, lekarze, pracownicy pomocy społecznej, duchowni, policjanci i inne zaangażowane grupy zawodowe – szeroka edukacja suicydologiczna

10. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Treści, formy i metody - dorośli: Wiedza teoretyczna i praktyczna zwłaszcza o o czynnikach ryzyka, czynnikach chroniących (protektywnych), metodach diagnozy problemu, identyfikacji grup ryzyka, form pomocy, kontaktu, komunikacji, w tym rozmowy (pytania) z uczniami w stanach kryzysu i zagrożenia własnego życia. Edukacja ta powinna także obejmować problemy i czynniki ryzyka współwystępujące z zachowaniami samobójczymi, jak: agresja, przemoc w rodzinie, nadużywanie substancji psychoaktywnych ( szczególnie alkoholu), przestępczość, molestowanie seksualne i in.

11. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Treści, formy i metody – uczniowie: Do dzieci i młodzieży nie jest zalecane, a nawet Wskazane, na podstawie wielu badań, kierowanie bezpośrednich treści edukacyjnych o samobójstwach – negatywna rola internetu i innych mass mediów. Zalecane są programy promocji zdrowia psychicznego, które obejmują: 1.uczenie umiejętności radzenia sobie ze stresami i problemami, 2.rozwijanie zainteresowań, wartości afirmujących życie, 3. rozwijanie ducha wspólnoty, współpracy i solidarności w ramach szkoły, organizacji sportowych, turystycznych, młodzieżowych, religijnych, samo- pomocowych oraz innych ruchów i stowarzyszeń społecznych

12. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Cztery modele prewencji samobójstw: • Model socjologiczny • Model kryminologiczny • Model psychologiczny • Model psychiatryczny

13. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Model socjologiczny prewencji samobójstw korzystając z teorii integracji społecznej, przemian społeczno-ekonomicznych (modernizacji i transformacji systemowej), wartości kulturowych, norm etycznych i prawnych, reakcji społecznej oraz transmisji zachowań samobójczych przez mass media – wskazuje na rolę wsparcia społecznego, więzi i kontroli społecznej, stopnia integracji społeczności lokalnych, w tym organizacji samorządowych, samopomocowych, religijnych i innych organizacji społecznych. W modelu tym można wskazać zespół praktycznych działań obejmujący integrowanie i budowanie więzi społecznych przez promowanie różnego rodzaju organizacji, a także tworzenie rozwiązań ustawowych w systemie prawa korzystnych dla zdrowia psychicznego np. ograniczanie negatywnych skutków wpływu mass mediów i internetu na rozpowszechnienie zachowań samobójczych.

14. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Model kryminologiczny koncentruje się na wiktymologicznej i osobowościowej analizie zachowań samobójczych i ocenie czy nie ma związku samobójstwa z przestępstwem. Zapobieganie w tym modelu powinno głównie obejmować szeroką edukację policjantów i pracowników więziennictwa w zakresie problematyki zdrowia psychicznego w kontekście samobójstw i samouszkodzeń oraz odpowiednich działaniach organizacyjnych i programowych.

15. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Model psychologiczny – kładzie się nacisk na rolę cech osobowości, stresu psychologicznego i społecznego, pourazowych zaburzeń stresowych (PTSD), a w ramach stosowanych metod prewencji podstawę stanowią wczesna diagnoza zagrożenia życia, strategie interwencji kryzysowej, pomoc psychologiczna i różne formy psychoterapii. W modelu psychologicznym są dwa kierunki praktycznych działań: intensywne szkolenia psychologów w zakresie metod identyfikacji grup ryzyka, wczesnej diagnozy i technik interwencji kryzysowej oraz tworzenie lokalnej i regionalnej sieci ośrodków interwencji kryzysowej, telefonów zaufania i pomocowych portali internetowych.

16. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Model psychiatryczny – najważniejsze elementy, to: wczesna diagnoza zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń afektywnych (depresje), terapia osoby w stanie ryzyka suicydalnego, a także czasami leczenie jego rodziny, tworzenie grup wsparcia w ramach postwencji – pomocy osobom po samobójstwie osób bliskich i psychoedukacja. W tym modelu podobnie jak w modelu psychologicznym promuje się intensywne szkolenie psychiatrów w zakresie diagnostyki i terapii osób w stanie ryzyka suicydalnego. Działania na rzecz usprawnienia i rozwoju lecznictwa psychiatrycznego, w tym rozwoju programów leczenia metodami psychospołecznymi, a nie tylko farmakoterapia oraz organizowaniem grup wsparcia. Tworzona jest także sieć oddziałów interwencji kryzysowej w szpitalach.

17. Dylematy zapobiegania samobójstwom dzieci i młodzieży • Konkluzja Te wielostronne i kompleksowe działania edukacyjne i promocyjne, które powinny się znacznie rozwinąć po wprowadzeniu od 1 stycznia 2009 roku drogą ustawową Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego mogą ograniczyć liczbę zachowań samobójczych wśród dzieci i młodzieży oraz zmniejszyć ich negatywne skutki i koszty społeczne, zdrowotne i ekonomiczne.

18. DZIĘKUJĘ SERDECZNIE ZA UWAGĘ