Juridische aspecten van multidisciplinaire samenwerking 18 september 2012

1. Juridische aspecten van multidisciplinaire samenwerking 18 september 2012 Vergadering LAS - Poperinge Sylvie Tack Doctoraal medewerker UGent Advocaat Gezondheidsrecht

2. Inleiding • rol en functie van interprofessionele samenwerking en multidisciplinair overleg (MDO) steeds belangrijker in zorgsector: • binnen zorginstellingen • in de thuiszorg • Thuiszorg meer dan werk van één thuisverpleegkundige • Samenwerking en overleg tussen verschillende diensten, zorg- en hulpverleners is noodzakelijk (vb. sociale dienst, thuisverpleegkundige, huisarts, gezinshulp, poetshulp) • tussen instellingen en ambulante zorgverleners (vb. ontslag pt ZH – overleg met thuiszorgdiensten)

3. Meeste vormen van MDO/MDS: vrijwillig initiatief van zorgverleners • Sommige samenwerkingsverbanden wettelijk geregeld: • Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg (SIT) (1990) • Creatie op regionaal niveau (Vlaamse Gemeenschap) • Overlegplatform tussen verschillende werkgroepen • Ondersteunen- en coördineren hulpverlening rond bep. patiënt • Geïntegreerde Dienst Thuiszorgverzorging (GDT) (2003) • Creatie op federaal niveau • Bijzondere erkenning mogelijk, met financiering voor zorgverleners • multidisciplinaire aanpak en teamwork steeds centraal • Doorgaans tss. zorgverleners (huisarts, thuisverpleegkundige, kinesist..) • Soms ook niet-zorgverleners (vb. familie, mantelzorger, logistiek personeel, gezinshelpster, maatschappelijk werker, enz.)

4. Juridische knelpunten • Er wordt veel vergaderd en gevoelige informatie uitgewisseld, maar hoe zit het met de wetgeving inzake privacy en beroepsgeheim? → theorie van het gedeeld beroepsgeheim • Er wordt vaak samengewerkt en overlegd met de familie, maar wat zijn eigenlijk de rechten van de familie? → de wettelijke vertegenwoordigingsregeling → de wettelijke conflictenregeling

5. I. MDO/MDS & GEDEELD BEROEPSGEHEIM

6. Principe: beroepsgeheim • Principe: zorgverleners hebben beroepsgeheim tegenover iedereen, dus ook collega’s / mensen met wie ze beroepshalve samenwerken én familieleden (!) • Art. 458 Sw.: BG geldt voor iedereen die uit hoofde van de wet, gewoonte of noodgedwongen kennis krijgt van vertrouwelijke mededelingen en deze te weten komt naar aanleiding van de uitoefening van zijn functie • De facto alle zorgverleners • Door wetgeving SIT en GDT: ook hulpverleners betrokken in overleg • Niet: boekhouding, administratief personeel,… • Soms wel contractuele discretieplicht

7. BG geldt voor alle “toevertrouwde geheimen uit hoofde van beroep of staat” • ook gezondheidsinfo waar zorgverlener kennis van krijgt, maar niet rechtstreeks door pt. werd meegedeeld • Vb.: medische verslagen, zorgplan, evaluatie zelfredzaamheid, laboresultaten, anamnese, prognose, vertrouwelijke mededelingen door patiënt, enz. • Niet: vb. achterstallige ereloonstaat • Ook alle vertrouwelijke gegevens over patiënt in medisch dossier en communicatieschrift (vb. behandelschema, medicatiegebruik, enz.) • geen onderscheid belangrijke vs. minder belangrijke gegevens

8. Hoelang geldt beroepsgeheim? Altijd • Ook na ontslag van de patiënt uit instelling • Ook na transfer naar (andere) instelling • Ook nadat je niet meer instaat voor zijn zorg • Ook nadat zorgverlener van werk is veranderd • Ook na overlijden van de patiënt

9. Uitzondering: gedeeld beroepsgeheim • MDO/MDS zou onmogelijk zijn zonder uitzondering…Theorie van het gedeeld beroepsgeheim om gegevens tussen collega’s / binnen multidisciplinair team uit te wisselen • Definitie: Gezondheidsgegevens mogen uitzonderlijk tussen zorgverleners worden uitgewisseld indien dit noodzakelijk is voor en in het belang is van de hulpverlening bij een bepaalde patiënt en deze hierover voorafgaandelijk werd geïnformeerd • Creatie in de rechtspraak • Strenge voorwaarden! BG blijft de regel! • Bij schending: sancties mogelijk • Strafrechtelijke veroordeling • Schadevergoeding voor patiënt / nabestaanden • Tuchtsanctie (indien van toepassing)

10. (1) Tussen wie geldt het gedeeld beroepsgeheim? • Enkel tussen personen met een strafrechtelijk beroepsgeheim • Alle zorgverleners • Niet: familieleden, rusthuis- of ziekenhuisdirectie, woonbegeleider, logistiek medewerker, poetsvrouw • tenzij akkoord pt/vertegenwoordiger • Ook deelnemers GDT/SIT-overleg want wettelijke basis • Verplichte aanwezigheid huisarts + thuisverpleegkundige • Pt of mantelzorger moeten aanwezig zijn, tenzij pt zegt dat het niet nodig is (dus indirect akkoord van pt) • Die effectief betrokken zijn bij de zorgverlening rond bep. Pt. • Dus niet de zorgverleners die andere patiënten behandelen • Let op met vergaderingen waarop ‘alle’ patiënten besproken : en alle zorgverleners aanwezig zijn

11. (2) Voor welk doel kan gedeeld beroepsgeheim worden ingeroepen? • Wanneer zorgverleners allen zelfde hulpverlenende doel hebben en info-uitwisseling noodzakelijk is • Vb. zorgverleners die instaan voor psych. problematiek hebben ander zorgdoel dan zij die diabetesproblematiek behandelen • In principe BG tov elkaar • Tenzij info-uitwisseling noodzakelijk is (vb. medicatiegebruik) • GDT-overleg: zorgverleners allen betrokken bij zelfde overleg in het kader van de praktische thuiszorgorganisatie/beoordeling zelfredzaamheid • need to know” ≠ “wish to know”

12. Best schriftelijke motivatie van noodzaak van gegevensdoorgifte • Afzonderlijke motivatie in dossier • Blijkt soms de facto uit de aard van de gegevensdoorgifte (vb. mededeling negatieve wilsverklaring van patiënt door huisarts aan leden van het thuiszorgteam) • Kan bv. ook blijken uit schriftelijk protocol inzake samenwerking tussen verschillende diensten en/of zorgverleners

13. Advies Orde 7.2.2009 inz. gegevensuitwisseling tss artsen en OCMW • Soms is een informatievraag door het OCMW “gerechtvaardigd” • Vb. bij patiënten zonder wettelijke verblijfplaats neemt OCMW medische kosten op zich en speelt zij rol van ziekenfonds • OCMW mag dan enkel die inlichtingen krijgen die nodig zijn voor de verzorging en het welzijn van de patiënt • vb. duur en plaats van ziekenhuisopname • Deze gegevens worden best meegedeeld aan raadgevend arts van het OCMW, zo niet aan de patiënt zelf of zijn vertegenwoordiger (die de gegevens dan zelf meedeelt aan het OCMW) • Tussenoplossing: geef brief met gevraagde informatie mee aan patiënt

14. (3) Gegevensdoorgifte moet steeds in het belang van de zorgverlening van de patiënt zijn • Moo verbetering zorgkwaliteit en –continuïteit van patiënt • Niet voor andere doeleinden • Vb. wetenschappelijk doel (vb. evaluatie zorgpraktijk behandelende arts) of audit van de dienst • Tenzij schriftelijke toestemming patiënt (cfr. Privacywet / Experimentenwet)

15. (4) Na informatie aan de patiënt • patiënt moet uitdrukkelijk over MDO en gegevensdoorgifte aan derden geïnformeerd worden • Principe: geen uitdrukkelijke toestemming vereist • Kan impliciet (vb. patiënt verzet zich niet tegen bespreking euthanasievraag in palliatief zorgteam) • Uitzonderlijk wél uitdrukkelijke toestemming vereist • vb. Decreet Eerstelijnszorg: samenwerking artsen en niet-artsen • GDT: pt stemt in met overleg (of bevestigt dat zijn aanwezigheid noch die van mantelzorger nodig is)

16. II. ROL VAN DE FAMILIE

17. Principe: zolang de patiënt wilsbekwaam is, kan ENKEL hij/zij zelfstandig patiëntenrechten uitoefenen • Welke rechten? • Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar • Recht op informatie over gezondheid • BG geldt tov familie!! Enkel met akkoord pt. familie inlichten • Recht op informatie over behandeling • Recht op weigering van zorgen • Recht op inzage en kopie dossier • Recht op klachtenbehandeling • Ziekenhuizen: ombudsdienst ziekenhuis • Buiten ziekenhuizen (thuiszorg, rusthuis, ambulant,…): federale ombudsdienst

18. Indien patiënt niet meer in staat is zijn rechten uit te oefenen: vertegenwoordiger oefent patiëntenrechten uit • Vanaf wanneer is men ‘niet meer in staat om zelf zijn rechten uit te oefenen’? • Feitelijke wilsonbekwaamheid: • Vb. comateus, onder narcose, ernstig hersenletsel na verkeersongeval, enz. • Tijdelijk of blijvend • Geestelijke wilsonbekwaamheid: het denk- en begripsvermogen van de betrokkene is door een mentale stoornis aangetast • Vb. psychiatrische stoornis, dementie, CVA,..

19. Vaststellen van wilsonbekwaamheid = medische bevoegdheid • Het is de arts / behandelteam die – desgevallend na MDO – beslist of patiënt al dan niet wilsbekwaam is om een bepaalde beslissing zelf te nemen • Rekening met graduele wilsonbekwaamheid (vb. dementerende patiënt kan eventueel zelf nog wil uiten mbt voorkeur voeding, of een tandartscontrole gewenst is, of een niet levensnoodzakelijke kine-behandeling gewild is, enz.) • Rekening met ernst/belang van de beslissing: hoe belangrijker de beslissing, hoe meer wilsbekwaamheid vereist (vb. operatieve ingreep, vraag naar euthanasie, stopzetten van behandelingen, palliatieve sedatie, enz.) • Onder voorlopig bewind ≠ wilsonbekwaam

20. Cfr. Cascadesysteem Wet Patiëntenrechten • Indien ≥ 18 jaar (vb. coma, zwaar dement, enz.): • Vertegenwoordiging via de door patiënt benoemde vertegenwoordiger • Schriftelijk mandaat • Ondertekend door patiënt en vertegenwoordiger • gedagtekend • Zoniet: wettelijk cascadesysteem • Samenwonende echtgenoot of partner (feit. criterium) • Zoniet: een meerderjarig kind • Zoniet: een ouder • Zoniet: een meerderjarige broer of zus • Opmerking: één vertegenwoordiger is genoeg (vb. niet alle kinderen moeten aanwezig zijn • Andere familieleden komen niet in aanmerking! • Indien geen vertegenwoordiger: BB’aar beslist

21. Indien minderjarige patiënt: • Ouders (met ouderlijk gezag) of bij gebreke, de voogd • Één ouder is genoeg (art. 374 B.W.: vermoeden van gezamenlijke uitoefening ouderlijk gezag) • Minderjarige zoveel mogelijk betrekken bij beslissing, rekening houdend met zijn leeftijd en maturiteit • Uitzondering: indien minderjarige tot “redelijke beoordeling van zijn belangen in staat” is: oefent zelfstandig patiëntenrechten uit • Geen absolute leeftijdsgrens • Beoordeling door beroepsbeoefenaar, in functie van leeftijd, maturiteit, ernst van de beslissing,… • Desnoods tegen de visie van de ouders in!

22. Intra-familiale conflicten • tussen vertegenwoordigers van zelfde rang (vb. kinderen onderling): indien aanhoudend, onverzoenbaar conflict: beroepsbeoefenaar (doorgaans arts) beslist • Schriftelijke motivering in dossier aangewezen • Conflict tussen vertegenwoordigers van verschillende rang (vb. partner vs. kinderen): hoogste in rang beslist (= alg. regel)

23. Conflict tussen de vertegenwoordiger(s) en het behandelteam • Principe: vertegenwoordiger beslist • Uitz.: indien deze beslissing een ernstig gevaar inhoudt voor de gezondheid van de patiënt: BB’aar kan ‘overrulen’. • zijn verschillende BB’aars betrokken bij behandeling: na multidisciplinair overleg • Schriftelijke motivering in dossier verplicht • Uitz. op uitz.: indien vertegenwoordiger uitdrukkelijke wil van de patiënt kan aantonen (vb. wilsverklaring waaruit weigering opname op IZ blijkt): dan moet deze beslissing van de patiënt gerespecteerd worden

24. Contact • Universiteit Gent • Sylvie.tack@ugent.be • VVV-advocatenkantoor • Dumortierlaan 8, 8300 Knokke • Sylvie.tack@vvv-advocatenkantoor.be