TÜRKİYE’DE PERFORMANS BÜTÇE UYGULAMASI (Yerel Yönetimlerde)

1. TÜRKİYE’DE PERFORMANS BÜTÇE UYGULAMASI (Yerel Yönetimlerde) Hayrettin GÜNGÖR İçişleri Bakanlığı Kontrolörler Başkanı (Kamu Yönetimi Uzmanı) Email: hayrettin.gungor@icisleri.gov.tr

2. SUNU PLANI • BÜTÇE SÜRECİNDE TARİHSEL GELİŞİM • ABS VE TEMS GEÇİŞ • PERFORMANS BÜTÇE UYGULAMASI

3. KLASİK BÜTÇE DÖNEMİ Klasik bütçe sitemi; • Merkezi yönetimde 1973, • Yerel Yönetimlerden: • Belediyelerde 1991, • İl özel idarelerinde 1996, yılına kadar uygulanmıştır.

4. PROĞRAM BÜTÇE SİTEMİNE GEÇİŞ-1 Belediyelerde; İl, büyük şehir, büyük şehir belediyelerine bağlı ilçe belediyeleri ile Tarsusve İskenderun belediyeleri 1991, ilçe ve kasaba belediyeleri ise 1992 yılından itibaren program bütçe sistemi uygulamasına geçmişlerdir.

5. PROĞRAM BÜTÇE SİTEMİNE GEÇİŞ-2 İl özel idarelerinde; 1996 yılından itibaren il özel idareleri program bütçe sistemine geçmişlerdir.

6. PROĞRAM BÜTÇE SINIFLANDIRMASINDA YAŞANAN PROBLEMLER (BİR ÖRNEK)111-KODU

7. ANALİTİK BÜTÇE KODLAMASI • PEB uygulamasında bütçe kod yapısının da standartlara uygun olması gerekir. • GFS Standartları esas alınarak geliştirilen ve merkezi idare tarafından 2004 yılında uygulanmaya başlanan “analitik bütçe sınıflandırması”, mahalli idarelerde 2006 yılında uygulanması hedeflenmektedir.

11. TAHAKKUK ESASLI MUHASEBE PEB Uygulamasının önemli araçlarından biriside muhasebe sisteminin de standartlara uygun olması ve bütçe sonuçlarını ölçecek ve değerlendirecek mali tabloların çıkarılmasıdır. Merkezi idarede 2004 yılında uygulamaya başlanan “Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi” mahalli idarelerde 2006 yılında uygulanması hedeflenmektedir.

12. HESAP PLANI Aktifler (Varlıklar) 1.Dönen Varlıklar 2.Duran Varlıklar Pasifler (Kaynaklar) 3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 5. Öz Kaynaklar 6. Faaliyet Hesapları 60. Gelirler 63. Giderler 69.Sonuç Hesapları 8.Bütçe Hesapları 80.Bütçe Gelir Hesapları 83.Bütçe Gider Hesapları 9. Nazım Hesaplar 90. Ödenek Hesapları 91. Nakit Dışı Teminatlar ve Kişilere Ait Menkul Kıymetler 92. Taahhüt Hesapları • Bilanço Hesapları • Faaliyet ve Bütçe Hesapları • Nazım Hesaplar

14. PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME Kamu idarelerinin ana fonksiyonlarını, bu fonksiyonların yerine getirilmesi sonucunda gerçekleştirilecek amaç ve hedeflerini belirleyen, kaynakların bu amaç ve hedefler doğrultusunda tahsisini ve kullanılmasını sağlayan, performans ölçümü yaparak ulaşılmak istenen hedeflere ulaşılıp ulaşılamadığını değerlendiren ve sonuçları raporlayan bir bütçeleme sistemidir.

15. Hükümet Politikaları Ülke Düzeyi Kalkınma Planı ve Yıllık Programlar Orta Vadeli Program Orta Vadeli Mali Plan Orta ve Uzun Dönemli İdare Stratejik Planı İdare Performans Programı Harcama Birimi A Performans Programı Harcama Birimi B Performans Programı Kamu İdaresi Düzeyi İdare Bütçesi 1 Yıllık Uygulama (Faaliyet ve Projeler) Uygulama (Faaliyet ve Projeler) Harcama Birimi B Faaliyet Raporu Harcama Birimi A Faaliyet Raporu İdare Faaliyet Raporu Performans Değerlendirmesi (Kurum İçi Değerlendirme Kurum Dışı Değerlendirme) Performans Denetimi (İç Denetim ve Sayıştay)

16. PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME KAYNAKLAR GİRDİLER ÇIKTILAR GETİRİLER EKONOMİKLİK VERİMLİLİK ETKİNLİK DIŞ FAKTÖRLER

18. PEB TEMEL UNSURLAR Misyon • Stratejik Plan • Performans Programı • Faaliyet Raporu Vizyon Stratejik Amaçlar Stratejik Hedefler Performans Hedefleri Faaliyet/Projeler

19. STRATEJİK PLAN YASAL DAYANAK: • 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 9’uncu maddesi, • 5272 sayılı Belediye Kanununun 41’inci maddesi, • 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 31’inci maddesi,

20. STRATEJİK PLAN 5018 sayılı Kanunun 9’uncu maddesi; Stratejik plan hazırlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejik planlama sürecine ilişkin takvimin tespitine, stratejik planların kalkınma planı ve programlarla ilişkilendirilmesine yönelik usul ve esasların belirlenmesine Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı yetkilidir.

21. PERFORMAS PROGRAMI (PLANI) Performans programı, bir mali yılda kamu idaresinin stratejik planı doğrultusunda yürütmesi gereken faaliyetleri, bu faaliyetlerin kaynak ihtiyacını, performans hedef ve göstergelerini içeren, idare bütçesinin ve idare faaliyet raporunun hazırlanmasına dayanak oluşturan programdır.

22. PERFORMAS PROGRAMI (PLANI) YASAL DAYANAK: • 5018 sayılı Kanunun 9’uncu maddesi, • 5272 sayılı Kanunun 41’inci maddesi, • 5302 sayılı Kanunun 31’inci maddesi,

23. PERFORMAS PROGRAMI (PLANI) 5018 sayılı Kanunun 9’uncu maddesi; Kamu idareleri bütçelerini, stratejik planlarında yer alan misyon, vizyon, stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasına dayalı olarak hazırlarlar. Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performans göstergelerine uygunluğu ve idarelerin bu çerçevede yürütecekleri faaliyetler ile performans esaslı bütçelemeye ilişkin diğer hususları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.

24. PERFORMAS PROGRAMI (PLANI) 5272 sayılı Kanunun 41’inci maddesi; Belediye başkanı, mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plânı ve programı ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân ve ilgili olduğu yıl başından önce de yıllık performans plânı hazırlayıp belediye meclisine sunar. Nüfusu 50.000'in altında olan belediyelerde stratejik plân yapılması zorunlu değildir. Stratejik plân ve performans plânı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir.

25. PERFORMAS PROGRAMI (PLANI) 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun “Stratejik plân ve performans plânı” başlıklı 31.maddesi; Vali, mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plân ve programları ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân ve ilgili olduğu yıl başından önce de yıllık performans plânı hazırlayıp il genel meclisine sunar. Stratejik plân ve performans plânı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve il genel meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir.

26. PERFORMANS PROGRAM HAZIRLAMA SÜRECİ Performans programının hazırlanmasında aşağıda yer alan aşamalar takip edilir: 1- Öncelikli stratejik amaç ve hedeflerin belirlenmesi, 2- Performans hedeflerinin belirlenmesi, 3- Faaliyet ve projelerin belirlenmesi, 4- Kaynak ihtiyacının belirlenmesi, 5- Performans göstergelerinin belirlenmesi, 6- Performans programının hazırlanması,

27. 1- Öncelikli stratejik amaç ve hedeflerin belirlenmesi • Kamu idareleri, • hükümet politikalarını, • orta vadeli program, • orta vadeli mali planı, • bütçe imkânlarını, • ödenek teklif tavanlarını, • teknolojikgelişmeleri, • günün ekonomik koşullarını, • vebenzeri hususları dikkate almak suretiylestratejik planlarında yer alan amaç vehedeflerinden mali yılda öncelik vereceklerini belirler.

28. 2- Performans hedeflerinin belirlenmesi Performans hedefleri, stratejik hedeflere ilişkin olarak bir mali yılda ulaşılması gereken performans seviyelerini gösterir. Performans hedefleri çıktı-sonuç odaklı olmalıdır. Esas olarak öncelikli her stratejik hedefin altında bir tane performans hedefi bulunur.

29. 3- Faaliyet ve projelerin belirlenmesi Kamu idareleri, bu aşamada, önceki aşamada belirlenen performans hedeflerini gerçekleştirmek üzere hangi tür faaliyet ve projeleri yerine getireceklerine karar verirler. Stratejik amaç ve hedefler ile performans hedefleri, idarenin neyi başaracağını, faaliyet ve projeler ise bunun nasıl başarılacağını ifade eder.

30. 4- Kaynak ihtiyacının belirlenmesi Kamu idareleri, kendilerinden beklenen ürün ve hizmetleri sunabilmek üzere faaliyet ve projeler yürütürler, bunun için de çeşitli kamu kaynaklarını kullanırlar. Kamu idarelerinin faaliyet ve projeleri belli bir maliyetle gerçekleştirilir. İdarenin kaynak ihtiyacının belirlenmesi faaliyet ve proje maliyetlerinin tespiti ile başlar. Faaliyet/proje maliyetlerinin tespiti şu açılardan önem arz eder. • Bütçenin hazırlanmasına yardımcı olmak • Politika seçeneklerinin maliyetini hesaplamak ve değerlendirmek • Hesap verebilirliliğin sağlanmasına yönelik maliyet bilgilerini üretmek • Kamu ürün ve hizmetlerinin birim maliyetlerini ortaya koymak

31. Kaynak İhtiyacının Belirlenmesi • Faaliyet bütçesi, • Faaliyet düzeyi, • Maliyet unsurları, • Birim fiziki kaynak ihtiyacı, • Toplam fiziki kaynak ihtiyacı, • Birim fiyat ve maliyetler, • Toplam maliyetler,

32. Maliyet dağıtım anahtarları FAALİYET ESASLI MALİYETLENDİRME Önce Sonra Değişken maliyetler Sabit Maliyetler Proje 2 Proje 1 Faaliyet 2 Faaliyet 4 Faaliyet 3 Faaliyet 1

33. 5- Performans göstergelerinin belirlenmesi Kamu idarelerince stratejik amaç ve hedefler ile performans hedeflerine ulaşmak amacıyla yürütülen faaliyetlerin sonuçlarını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek için kullanılan araçlardır. İdarelerin stratejik plan ve performans programlarında yer alan performans göstergelerinden hangilerinin idare bütçesinde yer alacağı, Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve ilgili kamu idaresi tarafından birlikte tespit edilir.

34. GÖSTERGE TÜRLERİ

35. 6- Performans programının hazırlanması Bir kamu idaresinin bünyesinde bulunan her harcama birimi birim performans programı hazırlar. Birim performans programları, ilgili harcama yetkilileri tarafından üst yöneticiye verilir. Üst yönetici, birim performans programlarını da dikkate alarak idare performans programını oluşturur.

36. PERFORMANS PROGRAMI ŞABLONU BAKANIN SUNUŞU ÜST YÖNETİCİNİN SUNUŞU I-GENEL BİLGİLER A-Misyon ve Vizyon B-İdareye İlişkin Bilgiler 1) Tarihçe 2) Mevzuat 3)Teşkilat Yapısı 4)Yönetim ve İç Kontrol Sistemi 5)Bilişim Sistemi C- İnsan Kaynakları ve Fiziki Kaynaklar 1)İnsan Kaynakları 2)Fiziki Kaynaklar D- Temel Politikalar ve Öncelikler E- Faaliyetlere İlişkin Bilgi ve Değerlendirmeler F-Diğer Hususlar II-PERFORMANS BİLGİLERİ A-Stratejik Amaç ve Hedeflere İlişkin Bilgiler 1)Öncelikli Stratejik Amaç ve Hedefler 2)Önceki Yıllar Hedefleri ve Sapmalar B-Performans Tablosu C-Performans Hedeflerine İlişkin Açıklamalar D-Performans Verilerinin Kaynakları ve Güvenilirliği III-BÜTÇE BİLGİLERİ

37. PERFORMANS BİLGİ SİSTEMİ

38. PEB SÜRECİNİN İŞLEYİŞİ • Hükümet politikaları • Kalkınma planı ve programlar • Orta vadeli program ve orta vadeli mali plan • İdare stratejik planı Öncelikli stratejik amaç ve hedeflerin belirlenmesi Performans hedeflerinin belirlenmesi • İdare ve birim performans programları • İdare Bütçesi • İdare ve birim faaliyet raporları • Performans değerlendirmesi ve denetimi Birim ve İdare Performans Programının hazırlanması Faaliyet/Projelerin belirlenmesi Kaynak İhtiyacının belirlenmesi Performans Göstergelerinin belirlenmesi

39. Bakan tarafından Ocak ayı içerisinde kamuoyuna açıklanır. Temmuz ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına gönderilir Bütçe Kanun Tasarısı ile birlikte T.B.M.M.’ne sunulur Tasarı Performans Programı Teklif Performans Programı Nihai Performans Programı Stratejik Plan, Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan, Bütçe çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi, Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi Bütçe görüşmeleri ve Yüksek Planlama Kurulu Kararı T.B.M.M.’nde kabul edilen bütçe büyüklükleri • BÜTÇE SÜRECİNDE PERFORMANS PROGRAMI (Merkezi İdare)

40. BÜTÇE SÜRECİNDE PERFORMANS PROGRAMI (BELEDİYELERDE) Maliye Bakanlığının hazırladığı rehberin IV.bölümünde Belediyelerde, teklif performans programı belediye başkanınca hazırlanarak belediye encümenine sunulur. Teklif performans programı, belediye encümeni tarafından belirlenen bütçe teklifine göre düzeltilerek tasarı performans programı haline getirilir. Başkan tarafından bütçe teklifi ile birlikte belediye meclisine sunulur. Belediye meclisi tarafından belirlenen bütçe büyüklüklerine göre hazırlanan nihai performans programı ise belediye başkanı tarafından mali yılın ilk ayı içerisinde kamuoyuna açıklanır.

41. BÜTÇE SÜRECİNDE PERFORMANS PROGRAMI(İL ÖZEL İDARESİ) Maliye Bakanlığının hazırladığı rehberin IV.bölümünde: İl özel idarelerinde ise, teklif performans programı vali tarafından il daimi encümenine sunulur. Teklif performans programı, encümen tarafından belirlenen bütçe büyüklüklerine göre düzeltilerek tasarı performans programı haline getirilir. Tasarı performans programı, vali tarafından bütçe ile birlikte il genel meclisine sunulur. İl genel meclisinde belirlenen bütçeye göre, nihai performans programı hazırlanarak vali tarafından Ocak ayı içerisinde kamuoyuna açıklanır ve İçişleri Bakanlığına gönderilir.

42. 5272 ve 5302 SAYILI KANUN HÜKÜMLERİ Stratejik plân ve performans plânı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir.

43. Vali/Belediye Başkanı tarafından Ocak ayı içerisinde kamuoyuna açıklanır. Temmuz ayı sonuna kadar Encümene sunulur. Bütçe Tasarısından önce Meclise sunulur. Tasarı Performans Programı Teklif Performans Programı Nihai Performans Programı Stratejik Plan, Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan, Bütçe çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi, Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi Bütçe tasarısı Belediyelerin bütçe büyüklükleri • BÜTÇE SÜRECİNDE PERFORMANS PROGRAMI (BELEDİYE/İL ÖZEL İDARE))

44. FAALİYET RAPORLARI Kamu idarelerinin stratejik plan ve performans programları uyarınca yürütülen faaliyetlerini, belirlenmiş performans göstergelerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini açıklayan, idare hakkındaki genel ve mali bilgileri içeren rapordur.

45. FAALİYET RAPORLARI YASAL DAYANAK: • 5018 sayılı Kanunun 41’inci maddesi, • 5272 sayılı Kanunun 56’ncı maddesi, • 5302 sayılı Kanunun 39’uncu maddesi, • Kamu İdareleri Faaliyet Raporlarının Düzenlenmesi İle Bu İşlemlere İlişkin Diğer Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik (Taslak)

46. FAALİYET RAPORLARI 5018 S.K. MADDE 41- Faaliyet raporları: Üst yöneticiler ve bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama yetkilileri tarafından idari sorumlulukları çerçevesinde her yıl faaliyet raporları düzenlenir. Bu raporlar, stratejik planlama ve performans programları uyarınca yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans göstergelerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini açıklayacak şekilde hazırlanır.

47. FAALİYET RAPORU ŞABLONU BAKANIN SUNUŞU ÜST YÖNETİCİNİN SUNUŞU I-GENEL BİLGİLER A-Misyon ve Vizyon B-Kanuni Yetki, Görev ve Sorumluluklar C-İdareye İlişkin Bilgiler 1) Tarihçe 2) Mevzuat 3) Teşkilat Yapısı 4) Yönetim ve İç Kontrol Sistemi 5) Bilişim Sistemi D-İnsan Kaynakları ve Fiziki Kaynaklar 1)İnsan Kaynakları 2)Fiziki Kaynaklar E-Temel Politikalar ve Öncelikler F-Faaliyetlere İlişkin Bilgi ve Değerlendirmeler G-Diğer Hususlar II-PERFORMANS BİLGİLERİ A- Performans Sonuçları Tablosu B-Performans Sonuçlarının Değerlendirilmesi C-Performans Bilgi Sisteminin Değerlendirilmesi D- Diğer Hususlar III-MALİ BİLGİLER A- Mali Tablolar B- İç ve Dış Mali Denetim Sonuçları C- Diğer Hususlar IV- ÖNERİ VE TEDBİRLER

48. Faaliyet Raporlarının Hazırlanması ve Sunulması İl özel idare ve belediyeler Mart ayı meclislerinde görüşürler.

50. PEB PİLOT ÇALIŞMALAR • 2004 ve 2005 yılları Makro Çerçeve Kararlarında 8 kurumda stratejik planlama ve PEB yapılması öngörülmüştür. • DPT bu kurumlarda stratejik plan çalışmalarını sürdürmekte olup 2005 yılında tamamlamayı planlamaktadır. • 2004 yılında HSSGM’de PEB çalışmalarına başlanmış ve kurumun 2005 yılı Performans Programı hazırlanmıştır. • 2005 yılında diğer 7 kurumda stratejik planlamanın tamamlanmasını takiben PEB çalışmalarına başlanması planlanmaktadır. • Maliye Bakanlığınca kurumlara eğitim verilecek ve süreçte danışmanlık yapılacaktır.