Smærri hnettir

1. Smærri hnettir Dvergreikistjörnur, smástirni, loftsteinar og halastjörnur

2. Dvergreikistjörnur • Fram til ársins 2006 voru reikistjörnurnar 9. • Árið áður uppgötvaðist hnöttur sem var stærri en Plútó, utar í sólkerfinu og talinn tilheyra Kuiper beltinu (Eris). • Þar sem líklegt er að utar séu enn fleiri hnettir af svipaðri stærð eða stærri en Plútó var ákveðið að búa til nýjan flokk fyrir þær stjörnur. • Þær kallast nú dvergreikistjörnur eða reikistirni.

3. Þekktar dvergreikistjörnur • Dvergreikistjörnur eru mjög áþekkar reikistjörnum en minni og hafa ekki alltaf hreinsað braut sína af öðrum hnöttum. • Eins og er, eru fimm hnettir sem falla undir þennan flokk, það eru Plútó, Eris, Haumea, Makemake og Seres. • Auk þeirra eru fjórar sem líklega eru dvergreikistjörnur, Sedna, Orcus, Quaoar og 2007 OR10.

4. Nokkrir hnettir handan Neptúnusar

5. Plútó • Massi: 1 · 1022 kg = 0,0018 MJ • Radíus: 1140 km = 0,18 RJ • Eðlismassi: 2030 kg/m3 • Þyngdarhröðun: 0,3 m/s2 • Yfirborðshiti: - 230°C • Fjarlægð frá Sólu: 5913 milljón km = 39,4 Au.

6. Braut Plútó • Braut Plútó er mjög aflöng, hringvik e = 0,249 • Sólnánd er í um 30 Au en sólfirrð er í um 50 Au. • Sólnánd var síðast 5. sept. 1989 en Plútó var innan brautar Neptúnusar frá 1979 til 1999. • Umferðartíminn er 248 ár. • Auk þess hallar brautin um 17° miðað við miðbaugsplan sólar.

8. Yfirborð Plútó • Plútó er mjög fjarri sólu og því afar dauf. • Myndir frá Hubble sýna þó að yfirborðið endurvarpar ljósu vel. • Talið vera að mestu úr ís eða ljósu bergi. • Af myndum má greina óljóst landslag.

9. Lofthjúpur Plútó • Mælingar hafa sýnt að Plútó hefur eilítinn lofthjúp, að mestu úr köfnunarefni (99,97%) en eitthvað af öðrum efnum, svo sem koltvísýringi og metani (CH4). • Hæð lofthjúps ef til vill um 60 km og þrýstingur við yfirborð um 0,8 μbar. Plútó eins og hann sést frá Hubble sjónaukanum

10. Karon • Plútó fannst árið 1930 en 1978 uppgötvaðist að Plútó hefur tungl sem var nefnt Karon. • Karon er afar stórt tungl, með radíus um 600 km eða 53% af radíus Plútó. • Tvíreikistirni.

11. Nix og Hydra • Árið 2005 fundust tvö lítil tung á braut um Plútó sem fengu nöfnin Nix og Hydra.

12. Eris (Xena) • Tvær aðrar dvergreikistjörnur eru þekktar, Eris og Seres. • Eris (sem um tíma var nefnd Xena) fannst árið 2005 og reynist vera stærri en Plútó. • Vegna uppgötvunar hans var Plútó breytt í dvergreikistjörnu. • Hefur mjög aflaga braut.

15. Seres • Seres uppgötvaðist 1801 og er langstærsta smástirnið í smástirnabeltinu á milli Mars og Júpíters. • Seres er 950 km í þvermál og massi þess um þriðjungur massa beltisins. Seres eins og hann sést frá Hubble sjónaukanum

18. Kuiperbeltið • Flatur diskur smástirna í um 6 til 12 milljón km fjarlægð frá sólu. • Fyrsti hnöttur í beltinu fannst 1992 en 2002 höfðu fundist yfir 600. • Stærsti hnötturinn sem talinn er til beltisins er Eris en Plútó er næst stærstur. • Fjöldi smástirna í beltinu er talinn afar mikill.

22. Oort skýið • Kúlulaga ský smástirna sem umlykur sólkerfið. • Þaðan koma halastjörnur með langan umferðartíma. • Talið að í skýinu séu yfir 1000 milljarðar halastjarna. • Heildarmassi skýsins talin vera nokkrum sinnum meiri en massi Jarðar.

23. Smástirnabeltið • Belti smástirna á braut um sólu á milli Mars og Júpíters. • Samkvæmt reglu Titiusar-Bode ætti að vera þarna reikistjarna. • Möguleiki er að þar hafi byrjað að myndast reikistjarna sem síðan hafi brotnað upp vegna þyngdaráhrifa Júpíters. • Stærsti hnöttur beltisins er Seres.

24. Regla Titiusar-Bode

26. Halastjörnur • Smástirni sem berast frá Kuiperbeltinu eða Oortskýinu inn að miðju sólkerfisins vegna þyngdaráhrifa innri reikistjarnanna og Sólar. • Innst er kjarni að mestu úr bergryki og ís.

28. Halinn • Þegar halastjarnan nálgast innri hluta sólkerfisins hitnar hún og þá losnar efni af yfirborðinu. • Efnið fýkur af henni, bæði vegna hreyfingarinnar og sólvindarins. • Tveir halar myndast, gashali sem ávallt er beint frá sólu og rykhali sem er sveigður vegna hreyfingar halastjörnunnar.

29. Brautir halastjarna • Brautir halastjarna eru sporbaugar með miklu hringviki, þ.a. þær eru mjög aflangar. • Því fara þær mjög fjarri sólu í sólfirrð og hreyfast hægt. • Í sólnánd er hraði þeirra oft mikill. • Þær sem hafa stuttan umferðartíma eru í 5-10 Au í sólfirrð en þær sem hafa langan geta farið að ystu mörkum sólkerfisins.

31. Loftsteinar • Loftsteinar kallast smástirni sem falla inn í lofthjúp Jarðar. • Flest eru það smá (aðeins rykkorn) að þau brenna upp áður en þau ná til Jarðar en skilja eftir sig ljósrák á himni. Þau kallast stjörnuhröp. • Stærri geta brotnað upp og náð til Jarðar sem litlar steinvölur. Það kallast hrapsteinar. • Einstaka sinnum koma mjög stórir hnettir sem geta valdið hamförum.

32. Loftsteinahrinur • Reglulega gengur Jörðin í gegnum þyrpingar loftsteina. • Brautir þessara loftsteina skera braut Jarðarinnar. • Þá verða mjög mörg stjörnuhröp í einu. • Dæmi um þetta eru Leonítar.

33. Þýðingar • Dwarf planets: Dvergreikistjarna eða reikistirni. • Asteroids: Smástirni. • Meteor: Loftsteinn. • Comet: Halastjarna.