PREKAMBR I PALEOZOIK NA OBSZARZE POLSKI

1. PREKAMBR I PALEOZOIK NA OBSZARZE POLSKI Opracował: Karol Grzywna

2. DZIEJE ZIEMI:

3. PREKAMBR: • Prekambr – nieformalna jednostka geochronologiczna w dziejach Ziemi, obejmująca przedział czasu od powstania Ziemi do początku okresu kambryjskiego, czyli interwał wiekowy od 4,6 mld lat do 542 mln lat temu. Prekambr obejmuje blisko 85% dziejów Ziemi. Pomimo, że jest jednostką nieformalną, to powszechnie jest stosowany w fachowej literaturze.

4. FORMY UTWORZONE W PREKAMBRZE: • WYNIESIENIE ŁEBY • OBNIŻENIE NADBAŁTYCKIE • WYNIESIENIE MAZURSKO-SUWALSKIE • OBNIŻENIE PODLASKIE • WYNIESIENIE SŁAWATYCZ • OBNIZENIE NADBURZŃSKIE

5. SUROWCE: • RUDY ŻELAZA ( okolice suwałk)

6. WYKORZYSTANIE SUROWCÓW: • W Polsce zasobów żelaza w okolicach Suwałk nie wydobywa się w związku z groźbą zaistnienia katastrofy ekologicznej oraz z uwagi na głębokie położenie złóż

7. PALEOZOIK • Paleozoik, era paleozoiczna, trzecia era w dziejach Ziemi. Rozpoczęła się ok. 570 mln lat temu, a zakończyła ok. 230 mln lat temu. Dzieli się na sześć okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm.

8. JEDNOSTKI GEOLOGICZNE UTWORZONE W PALEOZOIKU: • MONOKLINA PRZEDSUDECKA • ZAPADLISKO ŚLĄSKO-KRAKOWSKIE • GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE • TRZON KRYSTALICZNY TATR

9. SUROWCE • WĘGIEL KAMIENNY • ROPA NAFTOWA I GAZ ZIEMNY • WAPIENIE • SÓL KAMIENNA I POTASOWA • RUDY MIEDZI

10. WYKORZYSTANIE SUROWCÓW:WĘGIEL KAMIENNY • Węgiel kamienny – skała osadowa pochodzenia roślinnego, zawierająca 75-97% pierwiastka węgla, powstała głównie w karbonie (era paleozoiczna) ze szczątków roślinnych, które bez dostępu tlenu uległy uwęgleniu. Ma czarną barwę, matowy połysk, czarną rysę. • Węgiel kamienny stosowany jest powszechnie jako paliwo. Jego wartość opałowa waha się od 16,7 do 29,3 MJ/kg i silnie zależy od jego składu (zawartości popiołu, siarki, wilgotności). Wartość opałowa czystego pierwiastka węgla wynosi ok. 33,2 MJ/kg. Węgiel kamienny jest nieodnawialnym źródłem energii. Węgiel jest w Polsce surowcem strategicznym, bo zaspokaja 60% zapotrzebowania energetycznego kraju (2008). Polskie zasoby tej skały należą do największych na świecie. Większość z nich zlokalizowana jest w woj. lubelskim i na Górnym Śląsku.

11. ROPA NAFTOWA: Ropa naftowa (olej skalny, czarne złoto) – ciekła kopalina, złożona z mieszaniny naturalnych węglowodorów gazowych, ciekłych i stałych (bituminów), z niewielkimi domieszkami azotu, tlenu, siarki i zanieczyszczeń. Ma podstawowe znaczenie dla gospodarki światowej jako surowiec przemysłu chemicznego, a przede wszystkim jako jeden z najważniejszych surowców energetycznych. Najstarszy na świecie istniejący szyb naftowy znajduje się w Polsce we wsi Siary pod Gorlicami. Został wykopany ręcznie w 1852 i dał początek wydobyciu ropy naftowej w kopalni założonej przez Stanisława Jabłonowskiego. Pierwsza polska kopalnia ropy powstała w 1854 r. z inicjatywy Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce k. Krosna. Pierwszy polski zakład destylacji ropy naftowej powstał w 1856 r. w Ulaszowicach koło Jasła (dzisiaj w granicach miasta). Jedna z najstarszych rafinerii na świecie z 1884 znajduje się w Gorlicach.

12. GAZ ZIEMNY: • Gaz ziemny zwany również błękitnym paliwem – rodzaj paliwa kopalnego pochodzenia organicznego, gaz zbierający się w skorupie ziemskiej w pokładach wypełniających przestrzenie, niekiedy pod wysokim ciśnieniem. Pokłady gazu ziemnego występują samodzielnie lub towarzyszą złożom ropy naftowej lub węgla kamiennego.  Polsce gaz ziemny wydobywa się głównie na Podkarpaciu (Przemyśl, Husów, Sanok) i Zapadlisku Przedkarpackim (wysokometanowy) w wyniku odmetanowywania kopalni węgla kamiennego w GOP, w Wielkopolskiem (Odolanów, Międzychód) oraz Lubuskiem (Drezdenko). Pierwsze odwierty zakończyły się powodzeniem i uruchomienie 13 kopalń planowane jest przez PGNiG już w 2012 roku.

13. SKAŁY WAPIENNE: Wapień – skała osadowa (chemogeniczna lub organogeniczna) zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede wszystkim w postaci kalcytu. Ze względu na łatwość obróbki, polerowalność i ciekawy wygląd wapień jest stosowany powszechnie m.in. jako materiał budowlany i okładzinowy, mimo że ulega łatwo wietrzeniu fizycznemu. W naszym klimacie nadaje się głównie do okładzin wewnątrz budynków. Jest też dobrym materiałem rzeźbiarskim. Jest używany głównie w budownictwie, przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym, cukrowniczym, w hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła), w rolnictwie (jako nawóz) oraz w energetyce jako sorbent w procesie odsiarczania spalin.

14. SÓL KAMIENNA: Sól kamienna, skała osadowa (tzw. halityt) należąca do grupy skał chemicznych, powstała w wyniku wytrącania się halitu podczas odparowywania wody z mórz lub słonych jezior. Często występuje razem z gipsem, anhydrytem oraz solami potasowo-magnezowymi. Sól kamienna jest jednym z ważniejszych surowców w przemyśle chemicznym oraz spożywczym (sól kuchenna, sól warzona). Jest stosowana jako środek do rozmrażania i zwalczania śliskości zimowych (sól drogowa). Kryształy są używane do budowy aparatury pomiarowej np. spektrofotometrów absorpcyjnych w podczerwieni

15. SÓL POTASOWA: • Sól potasowa, sylwinit – skała osadowa, chemiczna, powstała podczas ewaporacji z mórz i słonych jezior. Głównym składnikiem jest chlorek potasu. Nawóz ten może być stosowany pod wszystkie rośliny uprawne: zboża ozime i jare, rośliny przemysłowe, pastewne i okopowe, na użytkach zielonych oraz w uprawie warzyw i sadownictwie.

16. RUDY MIEDZI: • Właściwości elektryczne miedzi są wykorzystywane w przewodach miedzianych i urządzeniach jak elektromagnesy. Układy scalone i obwody drukowane zawierają miedź, ze względu na jej bardzo dobrą przewodność elektryczną; radiatory iwymienniki ciepła wytwarzane są z miedzi, ze względu na wyższe rozpraszanie ciepła, w stosunku do powszechnie używanego aluminium. Miedź jest używana także do budowy lamp elektronowych, monitorów CRT i magnetronów jako falowodów promieniowania mikrofalowego.

17. ZADANIA MATURALNE:

18. Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca nazwy pasm górskich • Ural, G. Skandynawskie, Karpaty, , Sudety, G. Świętokrzyskie, Andy, Alpy • Fałdowanie kaledońskie: • Fałdowanie hercyńskie: • Fałdowanie alpejskie:

19. Na podstawie opisu rozpoznaj skałę • skała twarda pochodzenia magmowego, minerały są widoczne gołym okiem, zawiera głównie skalenie, kwarc, biotyt …………………………… • skała osadowa, najczęściej biała lub żółta, złożona głównie z kalcytu, w wyniku działania wody z dwutlenkim węgla tworzy formy naciekowe …………………………. • przeobrażony wapień, służy jako kamień rzeźbiarski ………………………

20. Opisz elementy gór zrębowych

23. Bibliografa: - www.wikipedia.pl • Arkusze maturalne • http://wieczorek.ztikm.szczecin.pl/grafika/zdjecia_o_miescie/geologia/geologia1.jpg • http://www.google.pl/imgres?imgurl=http://www.wiking.edu.pl/upload/geografia/images/kalendaez_dziejow_ziemi.gif&imgrefurl=http://www.wiking.edu.pl/article.php?id%3D17&h=763&w=500&sz=27&tbnid=jwrSz8FEvAchhM:&tbnh=90&tbnw=59&prev=/search%3Fq%3Ddzieje%2Bziemi%26tbm%3Disch%26tbo%3Du&zoom=1&q=dzieje+ziemi&usg=__ESHWLjsGtzKLXNsbB6uNzB-OuCI=&docid=b5nBaPBut1LozM&sa=X&ei=QvlaUY81yN7sBo-5gOAJ&sqi=2&ved=0CDsQ9QEwBA&dur=769 • http://geol.blog.onet.pl/2009/06/05/1-dzieje-ziemi/