Download
1 / 19
E N D
Powiat Brzozowski Socrates Comenius
Lokalizacja Powiat brzozowski położony jest na Pogórzu Dynowskim (teren między Wisłokiem, a Sanem na południe od Rzeszowa) . Od strony południowej Pogórze to łączy się z zapadliskiem kotlin podkarpackich zwanych Dołami Jasielsko - Sanockimi. Ciągnące się pasma wzgórz poprzedzielane są rzekami i potokami.
Ukształtowanie powierzchni Im bardziej na południe, wzniesienia stają się coraz bardziej ostre i strome, sięgające niejednokrotnie 500 i więcej metrów n.p.m. Do najwyższych wzniesień zaliczyć można Grabówkę (524m n.p.m.), Wroczeń (501m n.p.m.), Kopacz (536m n.p.m.). Region brzozowski wykazuje skomplikowaną budowę geologiczną, powstałą wskutek dość silnych ruchów tektonicznych, które miały miejsce w starszym trzeciorzędzie podczas fałdowań alpejskich. Obszar ten zbudowany jest ze skał, należących do zespołu naprzemianległych warstw łupków ilastych i marglistych, mułowców, piaskowców oraz zlepieńców. W związku z budową geologiczną podkreślić należy, że występują tutaj złoża ropy naftowej i gazu ziemnego oraz nieliczne źródła mineralne o różnych właściwościach leczniczych. Region brzozowski należy do zlewiska rzeki San (444 km), zamykającej od wschodu jego granice. Rzeka ta płynie w poprzek wszystkich występujących tam pasm, tworząc kilka przełomów.
Rzeki Centralnie położone w regionie Brzozowskim pasma wzgórz oddzielone są płaską doliną Stobnicy ciągnącą się od Lalina - przez Grabownicę Starzeńską, Humniska, Brzozów, Starą Wieś, Blizne, Domaradz, Lutczę - po Strzyżów, gdzie wpada do Wisłoka. W latach 1959-61 Stobnica została uregulowana, koryto poszerzone, większość zaś doliny rzecznej zmeliorowana. Długość rzeki wynosi 41 km. Powierzchnia dorzecza Stobnicy wynosi 331 km2. Inne ważniejsze rzeki to: Rosielna - 11 km i Morwawa - 15 km. Od strony zachodniej granicę omawianego obszaru zamyka rzeka Wisłok, płynąca przez Haczów w kierunku północno-zachodnim. Stosunkowo mała odporność podłoża była powodem, iż wymienione rzeki wyżłobiły doliny, a następnie wypełniły je ilasto-piaszczystymi osadami. Obniżenia te posiadają naturalne warunki do budowy szlaków komunikacyjnych. Wzdłuż Stobnicy przez Brzozów przebiega szosa, łącząca Rzeszów z Sanokiem i Bieszczadami. Doliną rzeki San biegnie szosa, łącząca Przemyśl - przez Dynów - z Brzozowem i Sanokiem. Nieopodal Wisłoka ciągnie się droga z Brzozowa i Haczowa do Krosna. rzeka San
Flora W lasach powiatu brzozowskiego w bardzo dużych ilościach występują : jodła , sosna i świerk. Innymi występującymi tutaj gatunkami drzew są: buk, brzoza, grab, dąb, jawor, modrzew, topola, olcha. Brzegi rzek w znacznej mierze są porośnięte wierzbami. Poszycie leśne stanowią: maliny, borówki, czernice, poziomki. Na terenie całego podgórzańskiego kompleksu leśnego, w okresie letnim, w małych ilościach występują grzyby.
Fauna W lasach żyją dość liczne gatunki ptaków: gile, sowy, sójki, drozdy, zięby, jastrzębie, wrony, dzięcioły, przepiórki, bażanty. Natomiast na terenach zamieszkałych możemy spotkać: słowiki, jaskółki, wróble, szpaki, szczygły, sikorki, sroki, gawrony oraz kawki. Świat zwierzęcy ssaków zamieszkujących lasy, pola Brzozowa i okolic reprezentują: sarny ,jelenie, dziki, lisy, zające, borsuki, kuny, gronostaje, wiewiórki, łaski, myszy polne, popielice. Na terenach podmokłych w dolinach rzek żyją żaby, a na skalistych zboczach występują zaskrońce i stosunkowo rzadko spotykane żmije. W rzekach spotkać można: jelce, leszcze, okonie, płotki, szczupaki, ukleje, wierzbówki, węgorze i raki. Osobliwością regionu brzozowskiego są dwa rezerwaty cisów, występujące w okolicach Malinówki i Jabłonicy Polskiej.
Ochrona przyrody Czarnorzecko- Strzyżowski Park Krajobrazowyutworzono w celu zachowania odmiennych walorów krajobrazowych, jakie stanowią najpiękniejsze fragmenty Pogórza Strzyżowskiego i Pogórza Dynowskiego. Zajmuje tereny przygraniczne województwa podkarpackiego. Południowy zasięg części województwa ogranicza pętla Domaradz- Wola Komborska- Odrzykoń- Bratkówka - Wojaszówka. Obejmuje ona cenne ekosysytemy i malowniczy ciąg wychodni skalnych (z rezerwatem "Prządki") . Stopień zagrożenia środowiska przyrodniczego jest tu stosunkowo niski. Do cennych zabytków kultury materialnej należą: cmentarzysko kulturowe , grodzisko, ruiny zamku , zespoły podworskie i obiekty sakralne. Otulinę parku na terenie województwa stanowi: Czarnorzecki Obszar Chronionego Krajobrazu. Jego zasięg wyznacza granica - linia między Przybyłówką a Domaradzem, zaś z pozostałych stron- elipsa łącząca miejscowości (głównie drogami): Przybyłówka- Turaszówka- Odrzykoń- Korczyna- Kombornia- Haczów- Jasionów- Wola Orzechowska- Jasienica- Domaradz. W tym obrębie chronione są fragmenty roślinności Pogórza Dynowskiego i południowego skraju Pogórza Strzyżowskiego. Dobrze zachowane lasy zajmują wyższe partie terenu. Ochronie rezerwatowej podlega dwa stanowiska cisa pospolitego ("Kretówki" i "Cisy w Malinówce"). Wartości krajobrazowe i przyrodnicze Obszaru Czarnorzeckiego uzupełniają liczne zabytki kultury materialnej, a zwłaszcza: osady kultury łużyckiej z początków epoki żelaza na stoku "Prządek", resztki średniowiecznego zamku "Kamieniec", obiekty skalne (Haczów, Łączki Jagiellońskie) i podworskie (Bratkówka, Haczów, Zmiennica, Łęki Strzyżowskie).
„Cisy w Malinówce” - to rezerwat przyrody ustanowiony w 1958 roku w paśmie górskim, oddzielającym dolinę rzeki Wisłok od doliny Stobnicy. Na powierzchni ok. 4 hektarów we wsi Malinówka rośnie 1 065 cisów. Cisy z Malinówki obficie kwitną i owocują. Na obszarze jest kilka okazałych dębów. Jest to jedno z największych skupisk cisa w Polsce. Drugi rezerwat to "Kretówki" , położony wśród lasów na północ od miejscowości Jabłonica Polska. Został utworzony w 1959 roku. Na obszarze lasu mieszanego o powierzchni 96 hektarów występuje ok. 400 sztuk cisów. Niektóre z nich liczą do 16 metrów wysokości i do 250 lat. W formach pojedynczych występują pomniki przyrody np. pojedyncze drzewa. Do nich należy zaliczyć dęby jesiony, lipy. Z chronioych roślin można spotkać tu wawrzynka wilcze łyko, bluszcz pospolity, widłaka jabłocowatego. Osobliwością jest występowanie sałatnicy leśnej, gatunku chronionego dla flory wschodniokarpackiej.
Historia Brzozów swymi korzeniami sięga XIV wieku. 2 grudnia 1359 roku król Kazimierz Wielki nadał dokument lokacyjny wsi na terenie lasu Brzozowe nad Stobnicą, Stefanowi - synowi Wojosta z Sobniowa. W 1384 roku Brzozów wraz pobliskim Domaradzem oddany został we władanie biskupów przemyskich. Wtedy to nastąpił rozkwit gospodarczy i kulturalny grodu znad Stobnicy. Już po tym wydarzeniu, biskupstwo wybudowało nieopodal miasto o tej samej nazwie. Z biegiem czasu nazwę "pierwszego Brzozowa" zmieniono na Starą Wieś. Budowa nowego miasta była spowodowana corocznymi wylewami rzeki oraz potrzebą obronnego położenia na wzgórzu. Kiedy biskupi przejęli miasto, Brzozów otrzymał swój własny herb, na którym widniała głowa Jana Chrzciciela na misie, która spoczywała na koronie brzozy. Na pieczęci widniały również napisy: miłość, cierpliwość, ludzkość. Jedne z pierwszych zapisków o Brzozowie wspominają o Suburbium Brzozowa. Jednym z jego przedmieści była Porkówka (obecnie Borkówka). Wysokość podatków płaconych przez mieszkańców znajdowała się na trzecim miejscu na ziemi sanockiej. W tych czasach w grodzie żyło 46 rzemieślników. W latach 1514 - 1528 powstał szpital ufundowany przez radnych brzozowskich. Obok szpitala istniał kościółek szpitalny pod wezwaniem św. Zofii. W 1594 roku pożar strawił świątynię, lecz już w 1597 roku na miejscu zgliszczy odbudowano kościółek. Jednakże los nie był przychylny dla budynku. W roku 1657 najazd księcia siedmiogrodzkiego - Jana II Rakoczego zrównał z ziemią tę budowlę. Odbudowany kościół był od tej pory pod wezwaniem św. Zofii i św. Barbary. Nie ma żadnych wzmianek o losach szkoły brzozowskiej jednak miejscowa ludność znana była z dość wysokiego poziomu oświaty. Prawdopodobnie szkoła istniała przy miejscowej parafii. O jej zasługach może świadczyć 26 studentów z Brzozowa, zapisanych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Znany był Walenty z Brzozowa, który pisał poezję i komponował muzykę w XVI wieku.
W pierwszej połowie XVI wieku za sprawą biskupa Jana Karnkowskiego powstała w Brzozowie pierwsza organizacja rzemieślnicza. Na przełomie XVI i XVII w. miasto doznało szeregu katastrof i niepowodzeń (zarazy, pożary, wojny i najazdy Tatarów).Z najazdami Tatarów związane jest wiele legend np. legenda o Czerwonej Górze czy legenda o cudownym ocaleniu obrazu Matki Boskiej Ognistej. Brzozów po tych klęskach odrodził się na nowo ze względu na liczne kontakty handlowe z innymi miastami takimi jak Sanok, Krosno, Lwów a nawet Kraków i Gdańsk. Około 1770 roku na łąkach pomiędzy Starą Wsią, a Brzozowem stoczono bitwę Konfederatów Barskich i oddziałów rosyjskich. Wraz z pierwszym rozbiorem Polski w roku 1772 Brzozów znalazł się pod panowaniem Austro - Węgier, na terenie Galicji, a jego znaczenie stopniowo się zmniejszało. Po I Wojnie Światowej w lesie brzozowskim odkryto źródła wody jodobromowej. To odkrycie stało się zalążkiem Brzozowa Zdroju, który przeistoczył się w regionalny ośrodek leczniczy i wypoczynkowy. W okresie międzywojennym Brzozów rozbudowywał się tylko nieznacznie. Ponadto miasto nie posiadało połączenia kolejowego z innymi miastami. W 1939 roku nastąpił atak wojsk niemieckich, co doprowadziło do okupacji Brzozowa przez nazistów. W mieście utworzono posterunek niemieckiej żandarmerii i więzienie które początkowo mieściło się w budynku byłego starostwa, a następnie w zabudowaniach plebańskich. Jednym z bardziej znanych wydarzeń wojennych było utworzenie getta, w którym mieszkali Żydzi z Brzozowa i okolic. 10 sierpnia 1942 roku oddział niemiecki przeprowadził selekcję mieszkańców getta. Efektem tego było wywiezienie mężczyzn do obozu pracy w Krakowie i obozu zagłady w Bełżcu oraz rozstrzelanie kobiet i dzieci w pobliskim lesie. Dzisiaj na tym miejscu stoi pomnik poświęcony eksterminacji Żydów w Brzozowie. Po wojnie mieszkańcy Brzozowa zasłużyli się uczciwą pracą, która przyniosła znaczne efekty gospodarcze i kulturalne.
Zabytki Brzozowa Najcenniejszym zabytkiem Brzozowa jest kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego. Zbudowany został w latach 1676-86. Konsekrowany w 1688 r. Wieże wzniesiono w 1718-24. Świątynia jest barokowa, murowana z cegły i kamienia, potynkowana. Trójnawowa, z dwuwieżową fasadą oraz parą późnobarokowych kaplic po obu stronach.
Zabytki Powiatu Brzozowskiego Kościół grabownicki jest okazałą budowlą murowaną, wykonaną w stylu neogotyckim. Zbudowany został w latach 1913-1926. Wiemy, że w drugiej połowie XVII wieku w Starej Wsi znajdował się drewniany kościół posiadający trzy ołtarze. Zapewne zostały one przeniesione do wzniesionego w jego miejsce w 1698 r. nowego pw. NMP. Najcenniejszym zabytkiem w Humniskach jest XV-wieczny drewniany na podmurowaniu kamiennym gotycki kościół pw. św. Stanisława Biskupa, który otaczają wspaniałe drzewa. Świątynia została rozbudowana w latach 1887 - 1889
We wsi znajdował się dwór, będący własnością Zarembów i Czerwińskich. Do naszych czasów zachowały się resztki dworskiego parku z I połowy XIX wieku, o charakterze krajobrazowym ze stawem i alejami. Z zabytków godny uwagi jest położony widokowo nad Sanem zespół pałacowy w stylu późnoklasycystycznym, obejmujący oficynę, kaplicę oraz pałac z 1843 r., wzniesiony z inicjatywy Ludwika Skrzyńskiego, najprawdopodobniej według projektu Aleksandra Fredry. Najcenniejszym zabytkiem Bliznego jest drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych, wzniesiony w połowie XV wieku. Zbudowany w stylu późnogotyckim, w wieku XVII był okolony ziemnymi wałami obronnymi.
Na górującym nad wsią wzgórzu Dębnik, otoczona starodrzewem, stoi drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, najstarsza w Polsce. Według tradycji wzniesiona w latach 1510 -17, przekształcona w drugiej połowie XVII i w XIX wieku. Około połowy XIX wieku wzniesiony został klasycystyczny dwór, murowany z cegły, wzniesiony na rzucie prostokąta. W dawnej sieni zachowana jest półkolista wnęka ścienna, najprawdopodobniej mieszcząca niegdyś kominek. Haczów. Wieś ta słynie z uwagi na cenne zabytki historyczne. Stary modrzewiowy gotycki kościół w Haczowie jest najstarszym tego rodzaju zabytkiem w Polsce. Jest on również na liście UNESCO.
Bardzo interesującym zabytkiem we Wzdowie jest wzniesiony ok. 1794 r. pałac. W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia gruntownie rozbudowany i przekształcony według projektu ówczesnego właściciela Adama Ostaszewskiego. Wśród parku krajobrazowego, obfitującego we wspaniałe okazy drzew ( m.in. stare dęby), opadającego tarasami ku północy, jest zabytkowy dwór. W XIX wieku był on własnością Słoneckich, Jaruntowskich i Kraińskich. Wzniesiony pod koniec XVIII stulecia, został przebudowany po 1914 r.
Bibliografia www.powiat-brzozow.com/news.php pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_brzozowski www.epodkarpacie.com/index.php?page=guide&main_guide_id=60&usection_id=328 powiat.zarski.sisco.info/?podzial=1&w=podkarpackie&p=brzozowski&r=P
