Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των υδάτων και η εφαρμογή της στην Ελλάδα

1. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσηςγια την προστασία των υδάτων καιη εφαρμογή της στην Ελλάδα για έναν ζωντανό πλανήτη Δρ. Ευάγγελος Τερζής – Τεχνολόγος Περιβάλλοντος Υπεύθυνος Πολιτικής για το Νερό και τη Ρύπανση WWF Ελλάς 26 Φεβρουαρίου 2009

2. Εισαγωγή • Θεσμικό πλαίσιο για την διαχείριση των υδάτινων πόρων • Η κατάσταση των υδάτινων πόρων • Αειφόρος διαχείριση υδάτινων πόρων • Προβλήματα στην αειφόρο διαχείριση των υδάτινών πόρων στην Ελλάδα

3. ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ προσεγγίσεις: IWRM/ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ (ΟΔΥΠ) Διαδικασία η οποία προωθεί την συγκροτημένη ανάπτυξη και διαχείριση των φυσικών υδατικών πόρων (επιφανειακών και υπόγειων νερών και των σχετικών χερσαίων και άλλων σχετιζομένων πόρων) διασφαλίζοντας την μεγιστοποίηση τηςοικονομικής και κοινωνικής ευημερίας,χωρίς να υπονομεύει τη βιωσιμότητα ζωτικών οικοσυστημάτων

4. Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης περιλαμβάνει: • όλα τα τμήματα του υδρολογικού κύκλου από την κατακρήμνιση και την απορροή ή την κατείσδυση, • την αποθήκευση σε φυσικούς και τεχνητούς ταμιευτήρες, • την διανομή, χρήση και μέριμνα για τα χρησιμοποιούμενα νερά • την προσέγγιση της περιοχής ενδιαφέροντος (λεκάνης απορροής) • την φύση αυτής καθεαυτής της διαχείρισης • διαχείριση τόσο της ζήτησης νερού – χρήσης όσο και προσφοράς/ παροχής • διαχείριση με βάση διεπιστημονική προσέγγιση • διαχείριση με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων

5. Βασικές Οδηγίες που σχετίζονται με τηνπροστασία του υδάτινου περιβάλλοντος είναι: • Από τις παλαιότερες • Η Οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης (Οδηγία 76/160/ΕΟΚ), • Η Οδηγία 80/778/ΕΟΚ για την ποιότητα του πόσιμου νερού • H Οδηγία 76/464/EOK για την απόρριψη επικίνδυνων ουσιών στο νερό • Από τις μεταγενέστερες • η Οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (Οδηγία 91/271/ΕΟΚ) • η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την προστασία των υδάτων από νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης • Η Οδηγία 98/83/ΕΚ για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης • Οι πλέον πρόσφατες • Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου Κοινοτικής Δράσης στον τομέα της πολιτικής των Υδάτων • Η Οδηγία 2006/7/ΕΚ σχετικά με τη διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την κατάργηση της παλαιάς Οδηγίας. • Η Οδηγία 2006/118/ΕΚ για τα υπόγεια ύδατα

6. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η προσέγγιση της ΟΔΥΠ γίνεται με την Water Framework Directive (WFD) = ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ Οδηγία 2000/60/ΕΚ* του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» *ΕΕΕΚ L 327 της 22ας Δεκεμβρίου 2000, σελ. 1

7. Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για το νερό ΗευρωπαϊκήΟδηγίαΠλαίσιο(2000/60/ΕΚ) για τοΝερόαναγνωρίζει με σαφήνεια ότι πρέπει να εξασφαλίζεται υψηλή ποιότητα και επαρκής ποσότητα νερού, όχι μόνο για τις ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών αλλά και για τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων και δεσμεύει στη διασφάλιση όχι μόνο των φυσικοχημικών αλλά και των οικολογικών/ βιολογικών χαρακτηριστικών των υδάτων. Επιπλέον, αλλάζει το μοντέλο διαχείρισης των νερών προωθώντας αφενός τη διαχείριση με βάση την υδρολογική λεκάνη και αφετέρου δεσμεύοντας στη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των σχεδίων διαχείρισης των υδάτινων πόρων

8. Η Οδηγία Πλαίσιο που εναρμονίστηκε στην Ελληνική Νομοθεσία µε τον Ν.3199/03 και το Π.Δ.51/07αποτελεί µια νέα θεώρηση στη διαχείριση των υδατικών πόρων και ταυτόχρονα αποτελεί µια νέα πολιτική πρόταση περιφερειακής οργάνωσης και προστασίας του περιβάλλοντος

9. Νέα Διοικητική Δομή • Εθνική Επιτροπή Υδάτων • Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων • Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων • Διευθύνσεις Υδάτων Περιφέρειας • Περιφερειακά Συμβούλια Υδάτων

10. Διοικητική Διάρθρωση

11. Στις δράσεις που μέχρι σήμερα υλοποιήθηκαν για την εφαρμογή της Οδηγίας περιλαμβάνονται: • Ο καθορισμός περιφερειακών αρχών διαχείρισης, αρμοδιότητες και λειτουργίες • Η κατάρτιση του μητρώου προστατευόµενων περιοχών (αρθ. 6 παρ. VI της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ). Στο μητρώο προστατευόµενων περιοχών εντάσσονται μεταξύ άλλων και τα ύδατα κολύμβησης. • Η ενσωμάτωση αρχών και τεχνικών ζητημάτων της Οδηγίας στην Εθνική Νομοθεσία (π.χ. παροχή επαρκών κινήτρων για ορθολογική χρήση, επίτευξη ανάκτησης κόστους, επιβολή αποτελεσματικών και αποτρεπτικών κυρώσεων)

12. Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ: • Εισάγει ολοκληρωμένη προσέγγιση της προστασίας των υδατικών πόρων µε: • Τον ορισμό Υδατικών Περιφερειών σε επίπεδο (ή ως άθροισμα) λεκανών απορροής • Την ενιαία θεώρηση όλων των τύπων υδατικών σωμάτων • Το σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων διαχείρισης

13. Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ: • Αναπτύσσει και ενισχύει πολιτικές αποκέντρωσης µε τη: • Θέσπιση Περιφερειακών Διαχειριστικών Αρχών • Διασφάλιση και Ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού στη λήψη απόφασης

14. Η έννοια της «οικολογικής ποιότητας» Στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ ορίζεται η “οικολογική ποιότητα” των επιφανειακών νερών, ως αξία αυτόνομη και ανεξάρτητη από κάθε χρήση, οικονομική εκμετάλλευση και αισθητική προσέγγιση.

15. Κατάταξη της ποιότητας Η οικολογική ποιότητα • υψηλή = δεν υπάρχει διατάραξη των βιοκοινωνιών • καλή = μικρή διατάραξη • μέτρια = σημαντική διατάραξη (κάποια ευαίσθητα είδη απουσιάζουν) • φτωχή = μεγάλη διατάραξη • κακή = υπάρχουν μόνο τα ανθεκτικά είδη • Πρόκειται για μια συνολική έκφραση της δομής και λειτουργίας των βιοκοινωνιών. • Συνυπολογίζονται οι φυσικοί γεωλογικοί κλιματικοί παράγοντες και η επίδραση του ανθρώπου.

16. Τύποι επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ • ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ • Ρέοντα ύδατα • Λίμνες • ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ & ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ • Θάλασσες • Λιμνοθάλασσες/ εκβολές • ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ

17. Το Νερό: Αγαθό εν Ανεπάρκεια Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΑΛΛΑ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΙΣΟΚΑΤΑΝΟΜΗ Μέση ετήσια βροχόπτωση 700 mm Βλέπε Δυτική Ελλάδα (700 - >1200 mm), Ανατολικά (400 – 700mm ) και Νησιά ( <400 – 1000mm) Ο Βορράς διαθέτει 72% των υδατικών πόρων Οι ανατολικές ακτές το 23% Ο Νότος μόνο το 5% Στη Μεσόγειο Η Ελλάδα έχει σημαντικούς «διαθέσιμους» υδατικούς πόρους χρησιμοποιεί περίπου το 12% του διαθέσιμου νερού (λίγο πάνω από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ (6300 m3/χρόνο/κάτοικο)αν και σημαντικό μέρος τους είναι «εξωτερικοί», δηλαδή έχουν τις πηγές τους σε άλλες χώρες (~20%).

18. Κατάσταση νερών στην Ελλάδα • Στην Ελλάδα, το κλίμα σε συνδυασμό με την πολυσχιδή γεωμορφολογική εικόνα της, την πολύμορφη γεωλογική δομή της και τον έντονο τεκτονισμό της συντελούν στη χωροχρονική ανισοκατανομή των υδατικών πόρων. • Η κατανομή των υδάτων παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις στην Ελλάδα, τόσο χρονικά όσο και χωρικά. • Η χωρική κατανομή καθιστά την ανατολική Πελοπόννησο, την Αττική, την Κεντρική Ελλάδα, την Εύβοια και τα Νησιά του Αιγαίου ως τα υδατικά διαμερίσματα με τους λιγότερους διαθέσιμους πόρους και ακολουθούν η Θεσσαλία, η Δυτική Μακεδονία και η Κρήτη. • Επιπλέον, παρατηρείται ότι το 45% του συνόλου των κατακρημνίσεων λαμβάνει χώρα από το Δεκέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο. • Σε μερικές περιοχές της Ελλάδας, και ιδιαίτερα στην Ανατολική Πελοπόννησο, την Αττική, την Κρήτη και λιγότερο στην Κεντρική Ελλάδα και την Εύβοια, οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι είναι εξίσου σημαντικοί με τους επιφανειακούς πόρους.

19. Κλιματολογικός Χάρτης της Ελλάδας

20. Σπατάλη Ρύπανση Εξάντληση Μόλυνση

21. Πλημμύρων • Ξηρασίας • Διάβρωσης επιφανειακών εδαφών/ ερημοποίησης • Έντονης διάβρωσης εδάφους στην παράκτια ζώνη των ταμιευτήρων • Πλήρωση ταμιευτήρων με φερτά υλικά • Αποψίλωση εδαφών/ δασικές πυρκαγιές • Τσιμεντοποίηση/ ασφαλτοκάλυψη (σφράγιση εδαφών) • Οικοδομική δραστηριότητα στους χείμαρρους • Εγκιβωτισμός ποταμών και χειμάρρων • Εξαφάνιση/ πρόσχωση υγροτόπων και περιοχών εξισορρόπησης • Μείωση περιόδου χιονοκάλυψης/ αλλαγή μικροκλίματος ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΚΥΚΛΟ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ/ ΚΑΤΑΚΡΑΤΙΣΗ ΝΕΡΟΥ/ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ/ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ Προβλήματα Αίτια

22. ΓΕΩΡΓΙΑ Η Ελλάδα καίτοι στον Βορρά της Μεσογείου δαπανά για την Γεωργία πάνω από το 85% (87%) του υδάτινου δυναμικού της σχεδόν όσο οι χώρες του Μεσογειακού Νότου. • Απουσία αξιόπιστων εκτιμήσεων/ μετρήσεων χρήσεων νερού στη γεωργία. • Δεν υπάρχουν επαρκή νομικά και οικονομικά εργαλεία • Δεν υπάρχει επαρκής, τακτική και ουσιαστική ενημέρωση των αγροτών και άλλων εμπλεκομένων

23. ΓΕΩΡΓΙΑ Η ζήτηση νερού γενικώς αυξάνει λόγω επέκτασης των αρδεύσεων παρά το γεγονός ότι σε άλλες χώρες οι νέες τεχνολογίες στάγδην άρδευσης μείωσαν τη χρήση νερού. Στην Ελλάδα η ζήτηση αντιμετωπίζεται με επέκταση των αντλήσεων από μεγάλο βάθος, έργα εκτροπής, και έργα αποθήκευσης νερού. • Υψηλό περιβαλλοντικό κόστος και καθόλου «αειφόρα» • Ελάχιστα τα ενεργά οικονομικά εργαλεία • Μικρά κίνητρα για αλλαγή τεχνολογιών

24. Άρδευση με «κανόνι» και «στάγδην»

25. Άρδευση με «κανόνι»

26. Άρδευση «στάγδην»

27. για έναν ζωντανό πλανήτη Στην Ελλάδα το περιβαλλοντικό δίκαιο αντιμετωπίζεται ως καταναγκασμός και όχι ως σημαντική ευκαιρία για τη δημιουργία μιας σύγχρονης εθνικής περιβαλλοντικής πολιτικής με όραμα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Για να αντιμετωπιστούν προβλήματα όπως η ορθολογική και ουσιαστική διαχείριση (και προστασία) των υδάτινων πόρων χρειάζονται γενναίες αποφάσεις που θα πλαισιώνονται από την αντίστοιχη πολιτική βούληση, η οποία προφανώς δεν μπορεί να εξαντλείται στην πλήρωση τυπικών υποχρεώσεων της χώρας, όπως η τυπική ενσωμάτωση κοινοτικών Οδηγιών. Αν πράγματι η Ελλάδα επιδιώκει ένα μέλλον χωρίς την ασφυκτική πίεση προσφυγών στο ΔΕΚ και την απειλή επιβολής προστίμων, πρέπει να προχωρήσει στον σχεδιασμό ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής και στρατηγικής.

28. Βασικές Κατευθύνσεις • Ορθή και ουσιαστική εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά • Περιφερειακές υπηρεσίες με θεσμοθετημένες και οργανωμένες δημόσιες διαβουλεύσεις όλων των αρμόδιων μη κρατικών φορέων. • Διεπιστημονική υποστήριξη • Συνεπής παρακολούθηση κοινοποίηση και αξιολόγηση στοιχείων της ποσότητας και ποιότητας των υδάτινων πόρων • Εκπαίδευση σε θέματα νερού σε όλα τα επίπεδα και συνεχή ενημέρωση του κοινού/χρηστών. • Εξειδικευμένη γνώση για διαχειριστές νερού • Σοβαρά θεσμικά μέτρα και οικονομικά εργαλεία στη γεωργία, τον τουρισμό κλπ. • Προώθηση νέων κατάλληλων τεχνολογιών • Προώθηση και εφαρμογή διμερών και πολυμερών συμφωνιών για διασυνοριακά νερά

29. για έναν ζωντανό πλανήτη Ευχαριστώ για την προσοχή σας