Acht juridische analyses voor de toekomst van het Pensioenstelsel

1. Acht juridische analyses voor de toekomst van het Pensioenstelsel Expertisecentrum Pensioenrecht en vu Law academyVrijeUniversiteitAmsterdam

2. Verder kijken naar juridische toekomst pensioen Expertisecentrum Pensioenrecht – Prof Erik Lutjens

3. Acht juridische analyses voor de toekomst van het Pensioenstelsel Dagvoorzitter Monica swalef Swalefpensioenjuristen

4. Programma • 13.30-15.10: Lezingen: • Lezing 1: Welke problemen moeten opgelost? - mr. drs. Edwin Schop • Lezing 2: Wat is het doel? - mr. Ivor Witte • Lezing 3: Verplicht of niet? - prof. dr. Erik Lutjens • Lezing 4: Toegang zelfstandige? - mr. Mark Boumans • Lezing 5: Welke solidariteit en gelijkheid? – prof. dr. Erik Lutjens en mr. Monique van der Poel • Lezing 6: Pensioen, of ook zorg en wonen? - mr. Wim Thijssen • Lezing 7: Welke fiscale behandeling? - prof. mr. Herman Kappelle • Lezing 8: Pensioen in de context van de EU? - drs. Erik Schouten CPC • 15.10-15.40: Pauze • 15.40-16.20: Reacties • Reactie 1: Mr. TarikUçar • Reactie 2: Michiel J. Hietkamp • 16.20-17.00: Discussie - geleid door Monica Swalef • 17.00-18.00: Borrel

5. Problemen en uitdagingen Mr. drs. Edwin Schop CPL Directeur Flexis Groep, adviseurs arbeidsvoorwaarden en verbonden aan het Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

6. Probleem Uitgangspunt Ontwikkeling premie als stuurmiddel afhankelijkheid financiële markten balans jong en oud ontgroening en vergrijzing lifetimeemployment arbeidsmarkt verandert solidaire collectiviteit maatschappij wordt individueler Probleem • uitgangspunten zijn achterhaald • huidige stelsel zucht en kraakt

7. Pogingen tot nu toe • Onderzoeken Goudswaard, Donner, Frijns (2009) • Pensioenakkoord (2010 - 2013) • Voornemen: omzetten in nFTK (2011 - 2014) • nFTK per 2015, is technisch onderhoud (2011 - 2014) • Reconstructie/nieuwbouw nu pas gestart (2015 - ….)

8. Uitdagingen • Verplichtstellingbehouden, zo ja in welke vorm? • Welke vormen van solidariteit nog aanvaardbaar? • Past doorsneepremie nog? Hoe om te gaan met transitie? • Wat is positie van zzp-er in tweede pijler? • Ontschottenpensioen, wonen en zorg? • Kan organisatie van tweede pijler pensioen beter?

9. “Verderkijken!”

10. Doel van pensioen Mr. IvorWitte Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

11. Verzorgen of belonen • Principe: maatstaf, in acht nemen uit overwegingen van rechtvaardigheid, redelijkheid of een andere dimensie van de werkelijkheid (Dworkin) • Principes kunnen daardoor bijdragen aan de onderbouwing van concrete regels (Hart) • Twee principes van pensioen: beloning en verzorging: • beloning: pensioen tegenprestatie voor verrichte arbeid • verzorging: pensioen voorziet in de behoefte van levensonderhoud

12. Principes versus pensioen in natura • Pensioen in natura = verstrekken van zorg • Geen verzorgingsgedachte: voorzietniet in behoefte van levensonderhoud • Geen beloningsgedachte: geenuitkering in geld • Praktisch: wijziging PW enmogelijk IORP-richtlijnnodig

13. Principes versus pensioen naar hypotheek • Geen verzorgingsgedachte: wonenweliswaareerstelevensbehoefte, maar eigendomwoningniet van belang • Geen beloningsgedachte: gaat om afschrijvingduurzaamconsumptiegoed • Eventueelwelbetaling interest in uitkeringsfaseteverenigen met principes van pensioen

14. “Verderkijken!”

15. Verplicht of niet verplicht? Prof. dr. Erik Lutjens Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

16. Wat is verplicht? • Rechtstreeksbij wet: • notarieel PF, ABP • Op verzoekrepresentatievevertegenwoordiging: • verplichtstelling Wet Bpf2000, Wvb • Contractueelverplichtcollectief: • cao • Contractueelverplichtindividueel: • pensioenovereenkomst

17. Wettelijkverplichtedeelnemingverplicht? • Antwoord = neen • Nederlandsekeuze

18. Dusafschaffingzondermeermogelijk? • Naar NL recht: • afschaffen mag • zorgplichtwetgeverlaatzichniettoetsen(Grondwet) • Naarinternationaalrecht: • veelbesprokeneigendomsrecht? Geenstrijd, want: • opgebouwderechtenblijvenbestaan, misschienonzekerder, maar geenaantastingin wezenvan het opgebouwderecht

19. Afschaffingnoodzakelijkvoordoelen? Neen • Minder doorsneepremie • Ander karakter. Premieovereenkomst • Uittreders • Ongeremde vrijwillige voorzetting tegen doorsneepremie + zorgplicht bij aanbod bij einde deelneming • Flexibele arbeidsmarkt • Waardeoverdracht naar verzamelregeling. Concurrentie van uitvoerders • Keuze uitvoerder • Alleen regeling verplicht, collectieve keuze uitvoerder • Keuze regeling • Meer contracting out. In ieder geval op basis van cao

20. “Verderkijken!”

21. ‘Eenpensioenstelselvoorallewerkenden’ Mr. Mark Boumans Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam en werkzaam bij PGGM

22. Huidig stelsel • geen grand design • 1e | 2e | 3e pijler Knelpunten • verandering stelsel arbeidsverhoudingen door groei aantal zzp-ers+ groei flex-arbeid Oplossingsrichtingen • vergroot bereik 2e pijler → verplicht • verbeter mogelijkheden 3e pijler → vrijwillig • introductie nieuw stelsel → grand design?

23. ‘Pensioenstelsel voor alle werkenden’ • verplicht aanvullende basisvoorziening • voor alle werkenden ongeacht arbeidsverhouding • met individuele of collectieve aanvulling • … Uitgangspunt • wettelijke pensioenplicht voor alle werkenden

24. Juridische noodzaak pensioenstelsel voor alle werkenden? Wettelijke pensioenplicht getoetst aan: • Proportionaliteit en subsidiariteit • Overheidsinterventie gerechtvaardigd + noodzakelijk? • Geen ander middel effectief, minder bezwarend Getoetst voor: • Werknemers met aanvullend pensioen • Witte vlek • Zelfstandigen

25. Juridischenoodzakelijkheid • Getoetst aan eigendomsrecht Protocol EVRM • legitimatie eigendomsontneming • ‘fair balance’: belang samenleving – individu • levenstandaardbescherming vs. bescherming minimumniveau (AOW) • De werkende • Arbeidsrechtelijk | sociaalrechtelijk | fiscaalrechtelijk • Onderscheid groepen werkenden vervaagt • Gewenste effecten

26. “Verderkijken!”

27. Doorsneepremie Prof. dr. Erik Lutjens Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam mede namens mr. Monique van der Poel Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam en advocaat bij EPB-law

28. Probleem? En voor wie? • Nietvoor: • blijvers– ouderen- late toetreder - uitvoerder • Welvoor: • de uit het stelseltredendedeelnemer • werkgevermet jongpersoneelbestand • Voorwerkgeveralleen issue • Alszijnpersoneelaltijdjongblijft – maar is dataannemelijk? • Of bijvrijstelling (ivm VTN) – maar is dateenprobleem?

29. De uittredersen de argumenten • Stelsel op de schopalleenvanwegeuittreders? • Goedeaspectensolidariteitbehouden? • Profijtbeginselonjuist • Er is geen (eigendoms)recht op premie • Premie is hoofdzakelijkwerkgeverspremie • Nadeelnietmeerprofiterenoplossen met daaropgerichtemaatregel • ZiepresentatieLutjens: voorzettingdeelnemingtegendoorsneepremie

30. Alternatievenjuridischhoudbaar? AfschaffendoorsneepremieenMededingingsrecht • Essentievoorbehoudverplichtstelling: socialefunctie • Eenvorm van solidariteit, doorsneepremienietnoodzakelijk • Watoverblijft: toetsenaanproportionaliteit • Is dezevorm van solidariteitzonderverplichtedeelnemingniet op economischverantwoordewijze door eenpensioenfondsuittevoeren

31. Alternatievenjuridischhoudbaar? Progressievepremie of degressieveopbouwengelijkbehandeling op grond van leeftijd • Leefijdonderscheidverboden, tenzijobjectieverechtvaardiging • Bijpremieovereenkomstverdedigbaar • Met zelfderedeneringzowelongelijkepremie+ gelijkeopbouw of gelijkepremie + ongelijkeopbouw • Bijuitkeringsovereenkomst • Waarschijnlijknietverdedigbaar, want arbeidsvoorwaarde is pensioenaanspraakenniet de premie

32. Conclusie • Beoogdedoelenalleenbereikbaarbijpremieovereenkomst • Premieovereenkomstkan met doorsneepremie • Premieovereenkomstkanbinnenverplichtedeelneming • Moet dan het stelseloverboordwordengezetalleenvooruittrederswaarvooreenmeertoegesnedenmaatregelmogelijk is

33. “Verderkijken!”

34. Pensioeninzetbaarvoor “wonen” en “zorg”? Mr. Wim Thijssen Advocaat bij Thijssen Pensioen Advocaten en promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

35. Inzetten pensioen bij “wonen” en “zorg” Wonen: • (Extra) aflossen hypotheek met pensioenvermogen • (Extra) aflossen restschuld na (gedwongen) verkoop woning met pensioenvermogen • (Extra) aflossen of (gedeeltelijke) rentebetaling uit pensioenpremie • (Extra) zekerheid stellen met pensioenvermogen Zorg: • Direct en indirect naturapensioen Algemeen: • Sanering bij (dreiging) schuldsanering of faillissement

36. Wat zit er in de gereedschapskist? • Afstand van pensioen (denk aan verplichte pensioenregelingen) • Pensioen moet worden uitgedrukt in Nederlands wettig betaalmiddel • Ouderdomspensioen dient levenslang te zijn • Pensioen kan niet worden afgekocht • Vervreemding van pensioen is slechts beperkt mogelijk • Volmacht tot invordering van pensioen is herroepelijk • Beslag op pensioen is beperkt mogelijk • “Pensioen” is beperkt aantastbaar bij schuldsanering en faillissement • Voor “pensioen” geldt een bijzondere voorrangsregeling

37. Toepassen van het gereedschap bij woningfinanciering • "Vrijmaken” van pensioenvermogen is afkoop; niet mogelijk • Met terugwerkende kracht afstand doen van pensioenovereenkomst is aantasting verworven aanspraken; niet mogelijk • Voor de toekomst afstand doen van pensioen is mogelijk; premie dan inzetbaar (uitzondering: verplichte pensioenregelingen) • Pensioen laten fungeren als zekerheid door verpanding is vervreemding; in die vorm niet mogelijk • Scheiding/eindigen partnerrelatie: verband met alimentatie, pensioenverevening en bijzonder partnerpensioen • “Vrijmaken” pensioenvermogen van saniet of failliet; niet mogelijk

38. Toepassen van het gereedschap voor zorg • Direct naturapensioen: niet mogelijk • Indirect naturapensioen:wel mogelijk

39. Denkbare aanvullingen van de gereedschapskist • Wettelijke uitzondering op afkoopverbod voor woningfinanciering; eventueel door delegatie • Wettelijke uitzondering op verbod van vervreemding om pensioen te kunnen verpanden; eventueel door delegatie • Wettelijke uitzondering verplichte deelneming; individuele vrijstellingsmogelijkheid met beroepsgang • Onherroepelijke inningsvolmacht (boven beslagvrije voet?) in het kader van woningfinanciering • Pensioen direct in natura uitkeren mogelijk maken (vergt ook aanpassing pensioenfondsenrichtlijn en Richtlijn Solvabiliteit II)

40. “Verderkijken!”

41. Fiscaal Prof. mr. Herman Kappelle Bijzonder hoogleraar Fiscaal Pensioenrecht bij de Vrije Universiteit Amsterdamen directeur Aegon Adfis

42. Nabijetoekomst • Nettopensioen:- AMvB voorgehangen; voorwaarden voor dispensatie- fiscale kader op basis van Wet LB 1964 in Belastingplan 2015 • Verschil in franchise eindloon en middelloon:- eindloon 100/66,28 AOW-gehuwd- middelloon 100/75 AOW-gehuwd- besluit 23-9-2014, BLKB 2014/1702M • Verlies partnerpensioen a.o.-deelnemer bij pensioenfonds- politieke wil voor oplossing conform verzekerde regeling ontbreekt- argumentatie Wiebes o.b.v. WMK onvolledig • Verschil opbouw a.o.-deelnemers met en zonder a.o.-pensioen- politieke wil om artikel 10a UBLB aan te passen ontbreekt • Pensioeningangsdatum 1e van de maand of verjaardag- storm in een glas water, opbouw stopt ook op 1e van de maand

43. Verderetoekomst • Hoe consistent is de grens van € 100.000?- in beginselgeïndexeerd- knop is er, draaieneraandusmakkelijk(er) • Pensioen, wonenenzorg • Meer flexibiliteit- vóórpensioendatum- nápensioendatum

44. Pensioen, wonenenzorg • RMU-voorstel; eigenbijdragenaarkeuzetegebruikenvoorpensioen of aflossenhypotheek • Op het eerstegezichtsympathiek, op het tweedegezichtonuitvoerbaar- doorsneepremie- ongelijkebehandeling; man/vrouw, jong/oud, huurder/eigenaar- selectie; gezondheid, dekkingsgraad • Uitwisselbaarheidpensioenenzorgraakt fundament van pensioen • Pensioen is oudedagsvoorziening; duslevenslangennietafkoopbaar • Oudedaghoudt pas op als je dood bent • Anderevraag is of niveaupensioen per definitie en vooriedereenmoetzijnwat het nu is • Genoeg, teveel, teweinig?

45. Meer flexibliteitvóórpensioendatum • Werkgeverheeftbestemminggebondendeelsalarisvoorpensioen, wonenenzorg. Maximaal de pensioenpremie die op basis van de omkeerregelmag wordenbetaald. • Werknemerbepaalt hoe hijditwilverdelen. • Watpensioenwordt, blijftpensioen. • Wonenenzorguitnettoinkomen. • Welminimaaladequaatpensioen; hoogtedaarvan is per deelnemerverschillend. Absoluut minimum is politiekevraag. • Pensioenpremieen/of –aansprakenkrijgengeenanderebestemming, maar deelnemerverdeeltbeschikbareloonruimteanders. • Hoeveel (on)gelijkheidenselectievinden we acceptabel?

46. Meer flexibliteitnapensioendatum • 100/75 ooknapensioeningang, voorbeperktaantalsituaties met incidenteleuitgavenvoorzorg (traplift). • Artikel 18d, eerste lid Wet LB 1964 aanpassen. • Gelijktrekkentweedeenderdepijler; zie rapport VvB 2010,“Fiscalebehandeling van oudedagsvoorzieningen, het kanbeter, eerlijker, efficientereneenvoudiger”. • Uitgangspuntenstaan nog overeind;- zelfderuimteo.b.v. middelloontweedepijler- zelfdegrondslag, franchise endeeltijdfactor- in tijdongelimiteerdeinzetnietbenutteruimteuitverleden- in uitkeringsfasezelfdebehandeling; 100/75 ook in derdepijler

47. “Verderkijken!”

48. Keuzevrijheid: buitenlandse aanbieders op de Nederlandse pensioenmarkt Drs. Erik Schouten CPC Internationaal adviseur bij Aegon Adfis en promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht VrijeUniversiteit Amsterdam mede namens mr. Michelle Tomeij CPL Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

50. + 56%