Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Między sercem a rozumem – ,,Romantyczność” A. Mickiewicza Fragment obrazu p.t. ,,Topielec w uściskach dziwożony” (1888), Jacek Malczewski

A działo się to w 1822 roku … 1822 - to przełomowa data w historii literatury polskiej. W czerwcu tego roku, w Wilnie zostaje wydany pierwszy tom ,,Poezji” Adama Mickiewicza, będący też pierwszym zbiorem polskiej poezji romantycznej. W jego skład oprócz rozprawki ,,O poezji romantycznej” weszły ballady (m.in. ,,Rybka”, ,,Świtezianka”, ,,Lilije”, ,,Pani Twardowska”). Najbardziej znaną z nich jest ,,Romantyczność”. Ale cóż to znaczy ,,romantyczny” – nastrojowy? romansowy? mówiący o miłości? W czasach Mickiewicza to – popularne dzisiaj i znane Ci słowo – miało trochę inne znaczenie i wiązało się z określonym światopoglądem, ale zanim o nim powiemy, zajmijmy się treścią ballady… Wilno – Ostra brama (1846), ,,Album Wileński” J.K.Wilczińskiego

Podczas tej lekcji: • dokonamy analizy i interpretacji utworu p.t. ,,Romantyczność”, • ocenisz zachowanie bohaterów ballady i porównasz dwa odmienne sposoby widzenia świata (naukowy-sceptyczny i romantyczny, czyli ,,widzenie sercem”) • poznasz różne znaczenia słowa ,,romantyczny”, • dowiesz się, czym jest ballada i jak rozpoznać ten gatunek literacki, • dowiesz się, jaką rolę odegrały ,,Ballady i romanse” w historii polskiej literatury,

,,Romantyczność” – motto utworu. ,,Methinks, I see… where? – In my mind’s eyes.” – Shakespeare ,,Zdaje mi się, że widzę… gdzie? Przed oczyma duszy mojej.” Motto (wł. ,,powiedzonko”) – czyli cytat z innego utworu, poprzedzający właściwy tekst dzieła. Motto jest formą wprowadzenia czytelnika w nastrój utworu, sugeruje odbiór tekstu z określonej perspektywy lub podkreśla poglądy autora. Motto można nazwać przewodnią myślą całego utworu. Mickiewicz wykorzystał fragment jednej z tragedii Szekspira p.t. ,,Hamlet”. Cytowane słowa wypowiada główny bohater dramatu, królewicz duński na chwilę przed ujrzeniem ducha swojego zmarłego ojca. Motto podkreśla też nowy sposób poznawania rzeczywistości: widzenie wewnętrzne (poprzez serce i intuicję) czyli widzenie ,,oczyma duszy”. Hamlet i duch (1789), Henry Fuesli

Co wydarzyło się w miasteczku? Dziewczyna z dzbanem (XIX w.), Apoloniusz Kędzierski ,,Słuchaj, dzieweczko! – Ona nie słucha – To dzień biały! to miasteczko! Przy tobie nie ma żywego ducha. Co tam w koło siebie chwytasz? Kogo wołasz, z kim się witasz? – Ona nie słucha –” • Podmiot liryczny utworu jest świadkiem niezwykłego wydarzenia, odbywającego się w biały dzień, na oczach tłumu ludzi. Zgromadzeni obserwują dziwne zachowanie młodej dziewczyny, która płacze, krzyczy i wydaje się przemawiać do jakiejś niewidzialnej postaci. Nieracjonalne zachowanie Karusi wzbudza oburzenie niektórych, inni spoglądają ze współczuciem. Dziewczyna na przemian śmieje się i płacze. Z jej słów, przytoczonych w utworze wynika, że widzi przed sobą ducha zmarłego ukochanego.

Historia Karusi. • Jasio był ukochanym dziewczyny, zmarłym przed dwoma laty. Karusia traci poczucie czasu, ,,śni na jawie”, wydaje jej się, że pod osłoną nocy spotkała kochanka. Rozpoznaje w nim Jasia, ale jego widok budzi w niej przerażenie: ,,Ach, to on! lica twoje, oczki twoje! / Twoja biała sukienka! I sam ty biały jak chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!” • Dziewczyna chce dotknąć zjawę, przytulić ją do siebie, czym budzi zgorszenie obserwujących. Łapie ukochanego za rękę i prosi, aby zabrał ją ze sobą. Żali się na ludzi, którzy nie potrafią zrozumieć jej cierpień, nie wierzą jej i wyszydzają jaj wizje. Po chwili duch zaczyna znikać, Karusi wydaje się, że powoli nastaje ranek (zgodnie z wierzeniem ludowym duch znika o pianiu kura): ,,Jeszcze wcześnie, jeszcze wczesnie! / Mój Boże! kur się odzywa, Zorza błyska w okienku. / Gdzie znikłeś!”

Reakcja tłumu. • Rozpaczliwe krzyki dziewczyny przyciągają uwagę tłumu. Prosty lud bezbłędnie odgaduje znaczenie dziwnej sceny i rozpoczyna modły za duszę zjawy, stwierdzając ze strachem: ,,Jasio być musi przy swojej Karusi, On ją kochał za żywota!” Wtedy na scenę wkracza starzec, obruszony tym, że ludzie nie zauważają absurdalności obserwowanej sceny. Mędrzec wyśmiewa stare zabobony: ,,Nic tu nie widzę dokoła. Duchy karczemnej tworem gawiedzi.” Swoje zdanie popiera logicznymi argumentami. Po pierwsze – nigdzie nie widać ,,ducha”, po drugie – to oczywiste, że dziewczynę dotknęło jakieś szaleństwo, po trzecie – zachowanie ludzi modlących się za niewidzialną zjawę, zaprzecza rozsądkowi. Uczony w pracowni (ok. 1611 r.), Jacob van Spreeuwen

Wyznanie narratora. • Z oskarżeniami starca polemizuje narrator utworu - jeden ze świadków wydarzenia, słowami, które warto zapamiętać: ,,Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie – A gawiedź wierzy głęboko; Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko. Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce; Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu! Miej serce i patrzaj w serce!” • Ostatni wers utworu stał się programowym wyznaniem epoki romantyzmu, oznaczającym poznawanie i ocenę otaczającego świata przez pryzmat uczuć i zmysłów (w przeciwieństwie do naukowych zasad opisywania rzeczywistości). Adam Mickiewicz (1828), Walenty Wańkowicz

Opozycja prawd serca i rozumu. Sprawdźmy, jakie dwa punkty widzenia zawarto w ,,Romantyczności”. Historię Karusi poznajemy z dwóch perspektyw, dwóch bezpośrednich relacji:

Apel : ,,Miej serce i patrzaj w serce!” • Oto odpowiedź narratora na apel starca: ,,ufajcie memu oku i szkiełku, nic tu nie widzę dokoła”. Starzec uosabia racjonalizm i logikę. Opiera się na wiedzy, która zakłada, że istnieje tylko to, co widzialne i namacalne. Nauka nie uwzględnia jednak potrzeb ludzkiej duszy. Z kolei niewykształcony lud, opierający się jedynie na własnej tradycji posiada jeszcze pierwotny instynkt intuicji. Nie musi ,,widzieć” aby uwierzyć w istnienie niematerialnego świata. Narrator zdecydowanie stoi po stronie ,,współodczuwania” i wiary w przenikanie się dwóch rzeczywistości. Co więcej, staje po stronie jednostki – cierpiącej i wyobcowanej dziewczyny, która widzi i czuje więcej niż inni (Karusia narzeka: ,,Źle mnie w złych ludzi tłumie”). Cuda są więc dostępne tylko dla tych, którzy posiadają otwarte serce a nie umysł. • Uwagi dla dociekliwych: polemika ze starcem odzwierciedla także spór pomiędzy twórcami doby oświecenia (czyli XVIII w.) a debiutującymi na pocz. XIX w., młodymi poetami rodzącej się nowej epoki literackiej – romantyzmu.

,,Romantyczny” to znaczy… • Słowo ,,romantyczny” kojarzy się nam jednoznacznie z miłością, ale tytułowa ,,romantyczność” w utworze Mickiewicza oznacza specyficzny nastrój utworu, łączący w sobie niezwykłość, cudowność i tajemniczość opisywanego wydarzenia. ,,Romantyczność” odnosi się także do wyznania autora, wierzącego w możliwości poznawcze serca, stawiającego serce ponad rozum i wszystkie ludzkie zmysły. • W dzisiejszym znaczeniu tego słowa, ,,romantyczny” to inaczej ,,odnoszący się do romantyzmu (prądu umysłowego, epoki), związany z romantyzmem” np.: romantyczny dramat, romantyczna epoka. Mickiewicz, sportretowany przez Joachima Lelewela

Kolejne, współczesne znaczenie tego słowa to: ,,odznaczający się romantyzmem, skłonnością do marzeń, fantazji, egzaltowanych uczuć, charakteryzujący się brakiem realizmu życiowego: Romantyczna natura, wyobraźnia. Romantyczna miłość.” lub: ,,pobudzający do marzeń; tajemniczy, niezwykły, fantastyczny, poetyczny, malowniczy: Romantyczny wieczór. Romantyczny krajobraz”. (Słownik języka polskiego, t.III, PWN W-wa 1981) Noc Kupały (1880), Henryk Siemiradzki

,,Romantyczny”: tajemniczy, niezwykły, fantastyczny… • Uzupełnij powyższą definicję swoimi własnymi słowami. Spróbuj nawiązać do nastroju tych dwóch dzieł malarskich: • Wschód księżyca (1884), Stanisław Masłowski • Wędrowiec przed morzem mgły (1818), Caspar David Friedrich

Budowa utworu – ,,Romantyczność” jako ballada. • ballada to gatunek wywodzący się z poezji ludowej (pieśni, legendy, baśnie), • utwór łączy w sobie cechy liryki (stroficzność, oddanie emocji bohatera) i epiki (obecność partii narracyjnych i dialogowych), • ,,Romantyczność” składa się z 16-stu strof o różnej długości (przeważnie czterowersowych) i różnym układzie rymów, • pierwsza część utworu to relacja Karusi, w drugiej następują wypowiedzi świadków zdarzenia, • fabuła ballady skupia się zwykle wokół jakiegoś tajemniczego wydarzenia (w tym wypadku pojawienia się ducha kochanka),

Nastrój i ludowość ballady. • ballada odznacza się tajemniczym, niezwykły nastrojem z pogranicza fantastyki i horroru, • duchy zmarłych, zjawy, widma, leśne boginki i rusałki – oto typowi bohaterowie ballad, • utwory te podejmują często motyw tzw. ,,ludowej sprawiedliwości”, według której każdy bohater popełniający zbrodnię prędzej czy później zostanie ukarany ręką Boga (lub natury), • ważnym elementem ballady jest przyroda, często ukazana jako żywa istota, współodczuwająca z człowiekiem; natura może kusić, dawać schronienie albo ukarać (a nawet uśmiercić) złego bohatera, Rusałki (1877), Witold Pruszkowski

Podsumowanie - ,,Romantyczność”: • temat: niezwykłe spotkanie Karusi z duchem ukochanego oraz relacje bezpośrednich świadków zdarzenia, • bohaterowie: para kochanków – Jasio i Karusia, świadkowie – starzec, lud i narrator (poeta), • przekaz utworu: polemika między rozumowym i uczuciowym (pozazmysłowym) pojmowaniem świata (starzec a narrator), • intencja autora: wezwanie do patrzenia na świat poprzez serce i duszę, • gatunek literacki: ballada, czyli utwór epicko-liryczny, łączący opis niezwykłego wydarzenia, tajemniczy nastrój i liczne nawiązania do poezji ludowej, • najważniejszy cytat: ,,Miej serce i patrzaj w serce!”

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl