MOTORYCZNOSC CZLOWIEKA: PODSTAWOWE POJECIA I ICH ASPEKTY.

1. MOTORYCZNOSC CZLOWIEKA: PODSTAWOWE POJECIA I ICH ASPEKTY.

2. Pojecie sprawnosci fizycznej wiaze sie nie tylko z funkcja aparatu ruchu, ale z biologicznym dzialaniem calego organizmu. Podlozem sa okreslone predyspozycje i funkcje ustroju, ale po stronie przejaw�w sprawnosc fizyczna wyraza sie w okreslonych efektach motorycznych, prawidlowosciach budowy ciala, a takze osobniczej aktywnosci fizycznej. Na sprawnosc fizyczna sklada sie nie tylko zas�b opanowanych cw. ruchowych, ale i poziom wydolnosci wszystkich narzad�w i uklad�w, zdolnosci motoryczne (silowe, szybkosciowe, wytrzymalosciowe i koordynacyjne), a nawet pewne elementy aktywnego stylu zycia. Skutecznosc dzialania poszczeg�lnych fizjologicznych funkcji organizmu, a w szczeg�lnosci spos�b przetwarzania energii oraz zdolnosc dostatecznego przystosowania do zmiennych warunk�w otoczenia, maja wiec tutaj pierwszoplanowe znaczenie. Wazny element sprawnosci fizycznej stanowi r�wniez komponent kulturowy, wyr�zniajacy sie w r�znym osobniczym poziomie aktywnosci ruchowej. 1.SPRAWNOSC FIZYCZNA I JEJ ZNACZENIE DLA PRZEJAW�W MOTORYCZNOSCI CZLOWIEKA

3. W 1968 r. komitet ekspert�w Swiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) po rozpatrzeniu wielu wersji wybral taka definicje sprawnosci fizycznej: �Sprawnosc fizyczna to zdolnosc do efektywnego wykonania pracy miesniowej�.�We wsp�lczesnych definicjach sprawnosci fizycznej podkresla sie, ze jest to wlasciwosc, poprzez kt�ra charakteryzujemy nie tylko poziom aktualnych mozliwosci i zachowan ruchowych. Przede wszystkim konieczne jest uwzglednienie strukturalnego i funkcjonalnego podloza, a takze cech codziennej fizycznej aktywnosci danego osobnika. Elementy te stanowia istotny komponent osobniczych zdolnosci do zdrowego, aktywnego i tw�rczego zycia. Tak pojeta wlasciwosc jest zar�wno efektem wycwiczenia, jak i wychowania oraz oddzialywania warunk�w zycia w srodowisku zewnetrznymkt�re powoduja przestrojenie wszystkich funkcji i czynnosci organizmu, oraz czynnik�wwynikajacych z osobniczego zaangazowania w fizyczna aktywnosc i wrodzonych wlasci-wosci danego osobnika.

4. Za wysoce sprawnego fizycznie uznamy takiego czlowieka, kt�ry charakteryzuje sic wzglednie duzym zasobem opanowanych cwiczenruchowych, wysoka wydolnoscia ukladu krazenia, oddychania, wydzielaniai termoregulacji, pewnymi prawidlowosciami w budowie ciala oraz afirmujacym fizyczna aktywnosc stylem zycia.  Z oryginalnym ujeciem definicji sprawnosci fizycznej spotykamy sie w koncepcjiRensona, na kt�ra to powoluja sie tw�rcy EuropejskiegoTestu Sprawnosci Fizycznej "Eurofit". Zgodnie z przyjeta propozycja pojecie sprawnosci fizycznej miesci w sobie trzy gl�wne, r�wnowazne skladniki: a) organiczny, b) motoryczny, c) kulturowy (obrazek 1)

6. Przeweda podejmujac sie kilkanascie lat temu klasyfikacji r�znych funkcjonujacych koncepcji teoretycznych i definicji sprawnosci fizycznej, wyr�znil najistotniejsze ich typy, kt�ra tu podajemy zgodnie z wczesniej przyjeta wlasna modyfikacja[Osinski 1991]: mechanistyczno-biologiczny,behawioralno-kulturowy,motoryczny,fizjologiczno-medyczny (zdrowotny).Koncepcje mechanistyczno-biologiczne. W ujeciu pierwszym nawiazuje sie do mechanicznego pojecia sprawnosci maszyny (iloraz pracy uzytecznej do pracy wlozonej). Takie rozumienie sprawnosci fizycznej propagowal w Polsce Wolanski. Podkreslal on, ze sprawnosc fizyczna to "skutecznosc biologicznego dzialania organizmu", a w rozwinieciu szczeg�lowym ujmowac mozna ja jako "stosunek poszczeg�lnych fizjologicznych wlasciwosci organizmu (krazenia, oddychania, wytrzymalosci koscca na obciazenia, skurcz�w miesni, wydzielania wewnetrznego, filtracji nerek, wlasciwosci krwiotw�rczych szpiku i grasicy, zdolnosci oczyszczajacych watroby itd.) do ich podloza makro i mikro- morfo- bio- fizyko-chemicznego". W tym rozumieniu w odniesieniu do dzialan ruchowych (motorycznych) sprawnosc fizyczna jest wyrazona przez stosunek efektywnosci ruch�w do morfologicznego podloza, czyli predyspozycji.

7. Koncepcje behawioralno-kulturowe. Spos�b rozumienia sprawnosci fizycznej, kt�ry mozna nazwac behawioralno-kulturowym, kladzie nacisk na osiagniety poziom zaradnosci i samodzielnosci motorycznej w r�znych sytuacjach zewnetrznych. Chodzi szczeg�lnie o to, w jakiej mierze czlowiek jest dostosowany do rozwiazywania problem�w w srodowisku biogeograficznym i spoleczno-kulturowym. Zdaniem Przewedy trzy grupy wlasciwosci osobniczych charakteryzuja sprawnosc fizyczna: a) wydolnosc fizyczna ustroju i poziom rozwoju cech motorycznych ("czlowiek moze wykonac czynnosc"), b) umiejetnosci ruchowe ("czlowiek umie rozwiazywac zadanie"), c) motywacja w dzialaniu ("czlowiek chce osiagnac pozadany efekt").

8. Koncepcje motoryczne. Trzecie stanowisko (motoryczne) jest w Polsce bardzo rozpowszechnione i r�wnoczesnie - w swietle najnowszych tendencji - zdecydowanie waskie. Uwzglednia sie w nim zazwyczaj poziom zdolnosci (cech) motorycznych, a wiec miara sprawnosci fizycznej jest pewna koniunkcja (zlaczenie) takich wlasciwosci, jak-zdolnosci silowe, szybkosciowe, wytrzymalosciowe, koordynacyjne. Takie koncepcje | oparte wylacznie na roznych zdolnosciach motorycznych (ang. motor abilities) - zdaniem Safrit oraz Hensleya i Easta , szczeg�lnie rozwijano w USA w latach 50 i 60. W Polsce testy oparte na podobnych zalozeniach tworzyli m.in. Denisiuk oraz Chrominski. Poszczeg�lni badacze poslugiwali sie tez czesto kategoria tzw. og�lnej sprawnosci fizycznej, pojetej jako pewna unormowana i usredniona wartosc sumy rezultat�w poszczeg�lnych pr�b ruchowych. W literatu rze anglosaskiej rozpowszechnia sie tez takie rozumienie sprawnosci motorycznej (ang. motor fitness) , zgodnie z kt�rym pojecie to oznacza jedynie te czesc sprawnosci fizycznej (ang. physical fitness),kt�ra wyraza sie poprzez okreslony poziom osobniczych zachowan w dzialaniach ruchowych ukierunkowanych na osiagniecia ruchowo-sportowe (ang. performance related fitness).

9. Koncepcje fizjologiczno-medyczne (zdrowotne). W ostatnim, czwartym typie definicji sprawnosci fizycznej na plan pierwszy wysuwa sie elementy fizjologiczno-medyczne i zdrowotne. Autorzy tej koncepcji myslenia o sprawnosci fizycznej klada nacisk przede wszystkim na aspekty zdrowotne i sprawnosc energetyczna ustroju, a czesto jedynie, wt�rnie juz, wspominaja r�wniez o znaczeniu prawidlowej budowy ciala czy wynik�w test�w sprawnosci ruchowej. Sharkey w spos�b szczeg�lny podkreslal znaczenie sprawnosci energetycznej (zdolnosci tlenowe i beztlenowe - energetic fitness). To fizjologiczno-medyczne (zdrowotne) stanowisko stopniowo zyskiwalo na popularnosci i ewoluowalo w kierunku powstania oryginalnej koncepcji health-related fitness (H-RF), tj. "sprawnosci zorientowanej na zdrowie".

10. Howley i Franks podaja: "Celem sprawnosci fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne, kt�re warunkuje niskie ryzyko wystapienia problem�w zdrowotnych. Osiagniecia zas maja na celu zdolnosc angazowania sie w codzienne zadania z adekwatna energia oraz satysfakcjonujace uczestnictwo w wybranych sportach�. Na slajdach 2 oraz 3 ukazano schematycznie cele, komponenty i zachowania wspierajace sprawnosc fizyczna oraz wspierajace motoryczne osiagniecia. W ostatnich latach zmieniaja sie r�wniez poglady na testowanie sprawnosci fizycz-1 nej. Chociaz nadal stanowi ono wazne ogniwo w racjonalnym procesie sterowania rozwo-' jem dzieci i doroslych, to dzisiaj najczesciej wychodzi sie tu z innych zalozen i zmierza do uzyskania inaczej zorientowanych cel�w. Bouchard i Shephard, przyjmuja, ze health-related fitness odnosi sie do tych komponent�w sprawnosci, kt�re sa efektem korzystnego i niekorzystnego wplywu zwyklej aktywnosci fizycznej oraz kt�re maja zwiazek z poziomem stanu zdrowia. Komponenty te sa okreslone: (a) zdolnoscia do podejmowania codziennej aktywnosci z wigorem i zwawo, (b) takim stanem cech i zdolnosci, kt�ry wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chor�b i oslabienia sil w wyniku malej aktywnosci" 2. KONCEPCJA "HEALTH-RELATED FITNESS" JAKOTEORETYCZNA PODSTAWA KSZTALCENIASPRAWNOSCI FIZYCZNEJ 

13. Trzeba tez przyznac, ze dotad w Polsce nie skonstruowano testu opartego na wyraznie uswiadamianych przeslankach zdrowotnych, a wiec konsekwentnie osadzonego w ramach koncepcji H-RF.Najog�lniejszym celem test�w tworzonych w ramach koncepcji H-RF jest promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalna wydolnosc i dobrostan (ang. well-being). Chodzi tu zar�wno o poszczeg�lne jednostki, jak i o populacje oraz dostarczenie wszystkim narzedzia do oszacowania i oceny tych aspekt�w sprawnosci, kt�re sa powiazane ze zdrowiem.Wielokrotnie wykazywano, ze mala aktywnosc fizyczna i sprawnosc wsp�lwystepuja z otyloscia, osteoporoza, b�lami kregoslupa, chorobami ukladu krazenia, zaburzeniami metabolizmu weglowodanowego i lipidowego oraz r�znymi problemami. Pomiar sprawnosci fizycznej ma sluzyc przede wszystkim celom diagnostycznym i w szerokim kontekscie wspierac zmiany w zachowaniach zdrowotnych, anie ma cel�w samoistnych. Istnieje dzisiaj na og�l zgoda, ze bardziej efektywna jest strategia nastawiona na poprawe zdrowia jednostek i populacji, niz koncentracja na samym poziomie sprawnosci. Atrybuty sprawnosci, lacznie z informacjami o aktywnosci fizycznej, innymi zachowaniami zdrowotnymi oraz danymi statystycznymi o zachorowalnosci i umieralnosci maja dostarczac wiedze niezbedna dla lepszego zrozumienia wzajemnych zwiazk�w zachodzacych miedzy stanem zdrowia a stylem zycia.Bouchard i Shephard [1994], wykorzystujac dotychczasowa wiedze o powiazaniach aktywnosci fizycznej i sprawnosci oraz ich znaczeniu dla pozytywnego zdrowia, za zasadnicze komponenty sprawnosci, zgodnie z koncepcja H-RF, przyjmuja; a) komponenty morfologiczne, b) komponenty miesniowe, c) komponenty motoryczne,d) komponenty krazeniowo-oddechowe, e) komponenty metaboliczne (tab. 1).

17. Test sprawnosci ukierunkowany na zdrowie ,a test sprawnosci oceniajacy osiagniecia motoryczne Bardzo wazna jest umiejetnosc odr�znienia test�w oceniajacych r�zne aspekty zdrowia od test�w mierzacych i zorientowanych na osiagniecia motoryczne. Test sprawnosci ukierunkowany na zdrowie (H-RF) ma mierzyc te czynniki, kt�re odnosza sie do zdrowia i ulatwiaja jednostce wykorzystanie pelni mozliwosci (ang. wellness). Sprawnosc krazeniowo-oddechowa i pomiar komponent�w ciala (glownie otluszczenia) sa og�lnie uwazane za kluczowe w ocenie optymalnego zdrowia. Autorzy zaliczaja do nich r�wniez sile, wytrzymalosc miesniowa, gibkosc i niekiedy postawe ciala. Za testy osiagniec motorycznych (M-FP) uwaza sie na og�l ocene mocy eksplozywnej, zwinnosci - zrecznosci, koordynacji oraz szybkosci. Niekiedy w testach M-FP ujmuje sie r�wniez poziom specyficznych motorycznych umiejetnosci, kt�re wyr�zniaja poszczeg�lne komponenty sprawnosci w spos�b przedstawiony w tab. 3.Testy sprawnosci, oceniajace osiagniecia motoryczne (M-FP), sa gl�wnie uzywane do przewidywania indywidualnych mozliwosci sportowych i wyszukiwania os�b, kt�re moga zyskac przewage nad innymi w r�znych dyscyplinach sportu. Niewiele m�wia one jednak o zdrowiu i osiaganiu przez jednostke owej pelni mozliwosci. W szczeg�lnosci zas najczesciej indywidualne wyniki zaleza od wyposazenia genetycznego i poziomu biologicznej dojrzalosci Natomiast w testach H-RF nacisk kladzie sie, zamiast na umiejetnosci i osiagniecia motoryczne, na czynniki okreslajace i sluzace zdrowiu. 

18. Przykladowo w Manitoba Schools Fitness zawarto wskazanie, aby mierzyc i rozwijac pozytywne postawy i nawyki, kt�re prowadza do zdrowego zycia. W 'Tescie Sprawnosci Fizycznej Dzieci I Mlodziezy YMCA" Franks zaleca: "Jest wazniejsze, aby dzieci stosowaly odpowiednia diete zywieniowa, anizeli posiadaly pewien procent tluszczu w ustroju". W prezentacji i ocenie wynik�w nie powinno sie bowiem bazowac nabiologicznej dziedzicznosci, ale na zachecaniu do aktywnego stylu zycia.�Docherty podaje nastepujace warunki, jakie winien spelniac test sprawnosci fizycznej:WARUNKI POPRAWNOSCI TESTU SPRAWNOSCI FIZYCZNEJ-test sprawnosci powinien byc zintegrowany z programem szkolnym i uzywany jako narzedzie pedagogiczne,-testowanie sprawnosci jest tylko jednym z wielu element�w wszechstronnego programu edukacji sprawnosciowej,-w testowaniu sprawnosci fizycznej powinno sie polozyc nacisk na te elementy, kt�re sa zwiazane ze zdrowiem (H-RF),-test sprawnosci fizycznej powinien byc prowadzony z rozwaga, zyczliwoscia i dawac zadowolenie,wyniki testowania powinny byc w powazny spos�b omawiane i interpretowane z uczniami oraz ich rodzicami, jesli zostal uzyty jakis system nagr�d, to powinien byc on motywujacy dla wszystkich uczni�w

19. Standardy oceny oparte na statystycznej normie oraz na kryterium poziomu zdrowiaOd kilku lat prowadzi sie powazne dyskusje nad nowa, oparta na innych zalozeniach oraz kryteriach, skala sprawnosci fizycznej . W przeszlosci najczesciej ocene wyrazano na podstawie r�znych tworzonych poprzez badania r�wiesnik�w populacyjnych norm i por�wnania z nimi wynik�w uzyskanych przez danego osobnika. Normy tworzono najczesciej wedlug statystycznych skal kwartylowych, centylowych, skal T, wartosci standardowych itd. Ten tradycyjny spos�b oceny jest w ostatnich latach krytykowany jako nieadekwatny i niestosowny (nie tylko w ramach koncepcji H-RF). Wskazuje sie na sztucznosc przyjmowanych przedzial�w, kt�re w rzeczywistosci nie wystepuja, na adekwatnosc norm jedynie w stosunku do tej samej populacji oraz na znaczenie w wynikach komponenty dojrzalosci plciowej i wyposazenia genetycznego. 

20. Stosowanie metody opartej na statystycznej normie populacyjnej slabo zacheca badanych do troski o zdrowie i rozw�j pelni mozliwosci. Juz wiele lat temu wykazano, ze dziecko w tym samym wieku kalendarzowym moze sie r�znic pod wzgledem wieku biologicznego nawet o 3, 4, 5 i wiecej lat. Uczen moze wiec odczuwac, ze normy sa poza jego mozliwosciami i w konsekwencji rezygnowac z uczestnictwa w cwiczeniach Nowa metoda polega na wyznaczeniu stosownych specyficznych kryteri�w, kt�re powinien osiagnac badany. Standardy maja okreslac oszacowany poziom osiagniec, kt�ry opisuje optymalne zdrowie. Chodzi tu o redukcje ryzyka chor�b ukladu krazenia i wielu innych dolegliwosci. W wiekszosci kryteria te wyznacza sie dosc arbitralnie. Kwestia najbardziej dyskusyjna jest, czy poszczeg�lne testy uwzgledniane w bateriach tworzonych w ramach koncepcji H-RF rzeczywiscie wnosza stosowne informacje o zdrowiu i pelni mozliwosci. Niewatpliwie brakuje dotad dostatecznej liczby dobrze zweryfikowanych badan. Bez nich dylematy nie zostana usuniete, a tw�rcy test�w musza bazowac na intuicji oraz tzw. trafnosci teoretycznej danej skali.

21. Opierajac sie na obecnych trendach, opiniach i wynikach badan naukowych, w badaniach populacyjnych powinno sie propagowac przede wszystkim testy tworzone w ramach koncepcji H-RF. Stopniowo tez powinno sie rezygnowac ze stosowania w ocenie wynik�w sprawnosci skali opartej wylacznie na normie statystycznej. Zamiast tego nalezy cwiczacemu wskazywac jego aktualne potrzeby i pozadane zachowania. Po pewnym czasie cwiczacy powinien byc ponownie poddany testowaniu po to, aby zbadac, czy poprzednio wyznaczony cel zostal osiagniety. Przy takim postepowaniu nacisk trzeba klasc na praktyczne cele, a nie na statystyczne normy 

22. Ocena znaczenia poszczeg�lnych komponent�w sprawnosci w ramach koncepcji H-RF Dany test moze byc uznany za "dobry" jesli pomiar: -> dotyczy tego, co sie zaklada (�trafnosc"),-> bada wlasciwosc w spos�b konsekwentny (powtarzalny - "rzetelnosc"),-> jest dokonywany z nalezyta dokladnoscia ("obiektywnosc").

23. 1.Sprawnosc morfologiczna jest waznym komponentem H-RF. Wielokrotnie wykazywano, ze r�zne elementy morfologiczne saskojarzone nie tylko z wieksza zachorowalnoscia, ale takze ze wskaznikami umieralnosci.Najprostszym i wartosciowym wskaznikiem oceny budowy ciala jako elementu H-RF jest tzw. BMI (Body Mass lndex)t okreslajacy stosunek masy ciala (w kilogramach) do kwadratu wysokosci ciala (w metrach). Zar�wno zbyt wysoka, jak i zbyt niska wartosc wskaznika wykazuje zwiazek ze zwiekszona umieralnoscia. Wyraznie duza wartosc wskaznika wsp�lwystepuje z zaburzeniami tolerancji na glukoze, hiperlipidemia, hiperinsulinemia, nadcisnieniem tetniczym i chorobami ukladu krazenia .

24. Waznym elementem jest r�wniez dystrybucja tluszczu. Wiele badan wskazuje, ze miejsca rozlozenia tluszczu w ustroju moga byc istotniejszym determinantem chor�b ukladu sercowo-naczyniowego i zaburzen metabolicznych, niz og�lna wielkosc otluszczenia. Bouchard i Shephard wskazuja na wyjatkowe znaczenie faldu sk�rno-tluszczowego tulowia i brzucha (otylosc wisceralna), kt�rego wysoki poziom jest skojarzony z insulinoopornoscia, hiperinsulinemia, profilem lipidowym i podwyzszonym cisnieniem krwi. Nadmierne otluszczenie g�rnej czesci ciala zwieksza ryzyko przedwczesnej umieralnosci u obu plci. Stwierdzono, ze smiertelnosc spowodowana chorobami ukladu sercowo-naczyniowego jest powiazana z okreslonym profilem dystrybucji tluszczu w ustroju. Kolejnym czynnikiem sprawnosci morfologicznej w ramach H-RF jest mineralna gestosc kosci. Powszechnie znane jest zjawisko progresywnego obnizania sie tego czynnika wraz z wiekiem. W szczeg�lnosci problem ten wystepuje u kobiet po menopauzie, co objawia sie osteoporoza i zagraza zlamaniami kosci. W badaniach stwierdzono, ze zlamania szyjki kosci udowej powoduja wzrost smiertelnosci od 12 do 20% w ciagu pierwszych 4-8 miesiecy .Wyraznie wzrasta tez w�wczas liczba zachorowan na r�zne dolegliwosci. 

25. 2. Sprawnosc miesniowo-szkieletowa. Najczesciej sa tu wymieniane: sila i wytrzymalosc ramion i n�g, poniewaz ich nalezyty poziom moze ulatwiac prawidlowe funkcjonowanie tulowia i grzbietu. W wielu badaniach przekrojowych ukazano tez znaczenie poziomu wytrzymalosci i sily zar�wno zginaczy, jak i prostownik�w tulowia w czasie skurczu izotonicznego i izometrycznego dla wystepowania b�l�w kregoslupa. Na podstawie wynik�w tych badan trudno jednak wskazac czy b�le grzbietu sa przyczyna, czy konsekwencja slabego poziomu sily miesniowej. Gibkosc - jest wlaczana do test�w H-RF. Frymoyer i Cats-Baril oraz Rihimaki wykazali, ze ograniczona ruchomosc kregoslupa wsp�lwystepuje z ryzykiem pojawienia sie b�l�w w dolnej czesci grzbietu.. Trzeba jednak pamietac, ze najczesciej stosowana ocena pomiaru gibkosci poprzez glebokosc sklonu w prz�d w siadzie (ang. sit-and-reach) nie ocenia gibkosci, a jedynie jeden z jej aspekt�w. 

26. 3.Sprawnosc motoryczna jest wazna szczeg�lnie w okresie wzrastania, kiedy dziecko odkrywa swoje ruchowe mozliwosci i rozwija podstawowe umiejetnosci motoryczne. W�wczas tez wyksztalcaja sie: zwinnosc, r�wnowaga, szybkosc ruch�w i koordynacja. Skinner i Oja wsr�d czynnik�w H-RF wymieniaja w zakresie sprawnosci motorycznej przede wszystkim kontrole postawy ciala. Johansson opisuje ten komponent jako kombinacje r�wnowagi, koordynacji, kontroli psychicznej i szybkosci neuromiesniowej. Wskazywano tez, ze kontrola postawy ciala ulega zakl�ceniu u os�b z b�lami kregoslupa w jego dolnym i g�rnym odcinku..Podobnie jak b�le kregoslupa, przyczyniac sie moze r�wniez niski poziom niekt�rych umiejetnosci ruchowych 

27. 4.Sprawnosc krazeniowo-oddechowa uwaza sie za najwazniejszy komponent H-RF. Submaksymalna zdolnosc wysilkowa i wytrzymalosc sa okreslane jako tolerancja na wysilek o malej mocy, ale trwajacy dluzszy czas. Sa one zalezne od: systemu dostarczania tlenu oraz obwodowej utylizacji tlenu i resyntezy ATP, sprawnosci proces�w termoregulacyjnych oraz innych fizjologicznych i metabolicznych czynnik�w. Osoba z mala submaksymalna zdolnosciawysilkowa szybciej meczy sie i moze natrafiac na problemy w czasie podejmowania normalnej codziennej aktywnosci.  Wykazano, ze wysilki aerobowe i sprawnosc krazeniowo-oddechowa wywieraja pozytywny wplyw na uklad sercowo-naczyniowy.Maksymalna moc aerobowa jest powiazana z wieloma wskaznikami zdrowia .Stwierdzono, ze systematyczna aktywnosc fizyczna ma pozytywny wplyw zar�wno w wypadku zbyt wysokiego, jak i zbyt niskiego cisnienia krwi .

28. 5.Sprawnosc przemian metabolicznych jest wyrazem odpowiedniego dzialania hormon�w, szczeg�lnie insuliny, normalnej gospodarki weglowodanowej w obrebie krwi i tkanek oraz prawidlowego metabolizmu lipidowego  Zaleca sie specjalne programy cwiczen z mala intensywnoscia i dlugo trwajace, kt�re moga poprawiac kontrole glukozy krwi, szczeg�lnie u os�b ze slabym mechanizmem kontroli. Regularna aktywnosc fizyczna wplywa tez na metabolizm lipidowy, obnizenie og�lnej ilosci cholesterolu, frakcji LDL- cholesterolu i trigliceryd�w oraz na wzrost frakcji HDL - cholesterolu .Tym samym obniza ryzyko wystapienia miazdzycy tetnic oraz choroby wiencowej serca. Waznym wskaznikiem sprawnosci metabolicznej jest r�wniez stosunek lipid�w do utlenianych weglowodan�w. Jest to istotne zar�wno w trakcie wypoczynku, jak i podczas wysilk�w submaksymalnych.

29. 3. MOTORYCZNOSC CZLOWIEKA - R�ZNE KONCEPCJE POJECIOWE I KLASYFIKACYJNEZagadnienie motorycznosci ludzkiej jest niezmiernie zlozone, gdyz odnosi sie do zywego czlowieka. Dzieki sferze ruchu czlowiek niemalze zawsze jest w stanie aktywnosci w stosunku do otoczenia. Znajduje to sw�j wyraz zar�wno w jego pracy, tw�rczosci artystycznej, sporcie, jak i kazdej postaci kontakt�w z innymi ludzmi. Wszystkie zachowania ruchowe sa w kazdym momencie wypadkowa oddzialywania czynnik�w biologiczno-mechanicznych oraz spoleczno-kulturowych. R�znorodnosc wplyw�w powoduje, ze ustalenie klasyfikacji i uniwersalnych norm napotyka na powazne trudnosci. Czynniki spoleczno-kulturowe odgrywaja duza role w ksztaltowaniu wzorc�w zachowan motorycznych, a te potrafia zabarwic inne formy egzystencji ludzkiej. W pismiennictwie mozna napotkac r�znorodne pr�by zdefiniowania pojecia motorycznosci. "Motoryka lub motorycznosc ludzka -czytamy w Teorii wychowania fizycznego Demela i Sklada -to pojecie obejmujace caloksztalt czynnosci ruchowych czlowieka, inaczej - sfere ruchowej aktywnosci, slowem, to wszystko, co dotyczy poruszania sie czlowieka w przestrzeni na skutek zmian polozenia calego ciala lub poszczeg�lnych jego czesci wzgledem siebie". 

30. Poszczeg�lne czynnosci ruchowe ocenia sie, biorac przede wszystkim pod uwage ich idee, a wiec cel i motywy dzialania (slajd). Zagadnienie motorycznosci bywa interesujace zar�wno z punktu widzenia wychowania fizycznego, sportu i rekreacji, jak i dzialalnosci produkcyjnej, wyszkolenia wojskowego, tw�rczosci artystycznej czy wreszcie rehabilitacji Motywy swiadomej dzialalnosci ruchowej moga byc nastepuje:-bezposrednia potrzeba zyciowa (zaspokojenie glodu lub pragnienia), wykonanie koniecznych czynnosci, zwiazanych np. z samoobsluga (mycie sie, ubieranie, golenie, czynnosci porzadkowe itp.),-osiaganie postawionego sobie celu (przejscie z miejsca do miejsca, przeniesienie lub przemieszczanie przedmiot�w itp.),-czynienie zadosc pobudkom natury hedonistycznej (zabawa, przechadzka, rozrywka itd.),-poczucie koniecznosci lub obowiazku,-potrzeby tw�rcze (muzyka, malarstwo, sport).

31. Majac na uwadze przede wszystkim idee ruchu, mozna m�wic o motorycznosci:-produkcyjnej, -wyrazowej ,-sportowej.Tresc aktu ruchowego - oznacza zasadniczy, najwazniejszy element danej czynnosci, kt�ry zwykle wskazuje na jej uzytkowosc. W tym sensie m�wimy o popychaniu, sciskaniu, przenoszeniu, chodzie, biegu, skoku, rzucie, chwycie, skrecie, zwrocie, zwisie, uderzeniu, sterowaniu itp.Forma ruchu (technika ruchu) - stanowi zewnetrzny przejaw ruchu, kt�ry okreslaja stosunki czasowo-przestrzenne (droga i plaszczyzna przebiegu), bedace wyrazem doskonalosci proces�w koordynacyjnych w ukladzie nerwowym.

32. Zagadnienie formy ruchu wiaze sie z opisem danej umiejetnosci w zakresie:1.wlasciwosci struktury czasowej (czas trwania, predkosc, przyspieszenie, itp.)2.wlasciwosci struktury przestrzennej (plaszczyzny ruchu i ich zmiany), 3. wlasciwosci dynamicznych (sily wywolujace ruch, zmiany tych sil itp.)�Forme ruchu pr�bowano charakteryzowac przez okreslone kryteria przebiegu ruchu, a wiec takie wlasciwosci, jak: rytm, plynnosc, precyzja, dokladnosc, harmonia. Wlasciwosci te m�wia wiele o stopniu opanowania danej czynnosci (umiejetnosci) ruchowej i sa miara stopnia dokladnosci ruchowej. Nalezy jednak przyznac, ze w praktyce wlasciwosci te najczesciej mozemy oceniac jedynie subiektywnie, a co najwyzej zarejestrowac na tasmie filmowej. Na podstawie takiej rejestracji pr�buje sie znalezc mozliwosci obiektywno-kwantytatywnych charakterystyk. Przestrzenna forma ruch�w stanowi te grupe przejaw�w motoryki, bez odwolania sie do kt�rej trudno scharakteryzowac np. zmiany, jakie zachodza w ontogenezie motorycznosci czlowieka. �

33. Przez predyspozycje motoryczne nalezy rozumiec wylacznie te morfologiczne i fizjologiczne (biologiczne) kategorie budowy i funkcji organizmu czlowieka, kt�re - jak mozna sie spodziewac - wprost warunkuja efekty motoryczne. Predyspozycje sa to wiec jakies zbiory fenotypowych wlasciwosci organizmalnych. Na obecnym etapie znajomosci zagadnienia mozna m�wic o predyspozycjach strukturalnych, energetycznych i koordynacyjnych..

35. Z teoretyczno-formalnego punktu widzenia na poziomie przejaw�w motorycznych wyr�znilismy zdolnosci motoryczne (og�lne) i zdolnosc specyficzna wykonania danej czynnosci. Przyjeto, ze o zdolnosciach motorycznych (podobnie: umiejetnosciach ruchowych) mozemy wnioskowac wylacznie na podstawie konkretnych, efektywnych zachowan ruchowych (przejaw�w). Innymi slowy, w przyjetej tu koncepcji wyrazniej oddzielono to, co biologiczne, od tego, co ruchowe. Przez zdolnosci motoryczne og�lne - w naszym ujeciu - nalezy rozumiec pewien konstrukt teoretyczny okreslajacy zesp�l wlasciwosci osobniczych uwarunkowanych struktura ustroju, procesami energetycznymi oraz sterowania i regulacji ruchu, kt�re wprost charakteryzuja poziom mozliwosci efektywnego wykonania wzglednie scisle okreslonego rodzaju czynnosci ruchowych. Jednak poziom osiagniec sportowca, specjalizujacego sie np. w rzucie dyskiem, jest przeciez zalezny nie tylko od og�lnych zdolnosci motorycznych, ale przede wszystkim od umiejetnosci ich wykorzystania (m .in. opanowania techniki ruchu). Zaklada sie wiec wystepowanie tutaj wzajemnych, daleko idacych, wysoce zlozonych i wielokierunkowych powiazan zar�wno w obrebie poszczeg�lnych typ�w zdolnosci motorycznych, jak i miedzy zdolnosciami (og�lnymi) a umiejetnoscia wykonywania danego ruchu.W Polsce Raczek rozpowszechnil podzial og�lnych zdolnosci motorycznych na dwie podstawowe grupy, wczesniej wyr�znione przez Gundlacha.

36. OG�LNY PODZIAL ZDOLNOSCI MOTORYCZNYCHA. Zdolnosci kondycyjne - warunkowane gl�wnie wlasciwosciami morfofizjologicznymi strukturalnymi (wielkosc, masa, proporcje i skladniki ciala) oraz wlasciwosciami morfo fizjologicznymi energetycznymi. Do podstawowych zdolnosci kondycyjnych na og�l zalicza sie zdolnosci:silowe-charakteryzuja te wlasciwosci, kt�re umozliwiaja pokonywanie znacznego oporu zewnetrznego lub przeciwstawiania sie mu skurczem miesni,szybkosciowe-charakteryzuja zesp�l tych wlasciwosci, kt�re umozliwiaja wykonywanie okreslonych (tzn. trwajacych dlugo i przez to nie wywolujacych zmeczenia) zadan w mozliwie kr�tkim czasie,wytrzymalosciowe - charakteryzuja osobnicze mozliwosci czlowieka do podejmowania dlugotrwalych wysilk�w o okreslonej intensywnosci, a wiec wskazuja one na poziom odpornosci na zmeczenie;

37. B. Zdolnosci koordynacyjne - warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzuja mozliwosci precyzyjnego wykonywania zlozonych pod wzgledem stosunk�w czasowo-przestrzennych czynnosci ruchowych, umiejetnosci przestawienia sie i dostosowania do nowych, a czasami r�wniez nieoczekiwanych sytuacji.�Koncepcja struktury motorycznosci w ujeciu Raczka. Raczek w motorycznosci czlowieka wyodrebnil dwie strony: potencjalna, charakteryzujaca wewnetrzne uwarunkowania, utajone mozliwosci ruchowe,efektywna, przez kt�ra widoczne sa zewnetrzne przejawy, realne wlasciwosci ruchu (slajd).

39. Strona potencjalna okresla wlasciwosci procesualne, zwiazane z charakterem fizjologicznych i psychicznych funkcji ustroju. Autor koncepcji wprowadzil i uzasadnil potrzebe stosowania pojecia - "zdolnosci motoryczne" (zamiast tradycyjne - "cechy motoryczne'). Zdolnosci motoryczne uznawal "nie jako sume izolowanych predyspozycji, lecz zawsze jako zlozony, wielowarstwowy i dynamiczny system stosunk�w i zaleznosci pomiedzy r�znymi elementami sp�jnej calosci". Nawiazujac do wczesniejszych teorii zagadnienia, wyr�znil tu w szczeg�lnosci: (1) zdolnosci motoryczne kondycyjne (silowe, szybkosciowe i wytrzymalosciowe), (2) zdolnosci koordynacyjne (zdolnosci orientacji, reakcji, r�znicowania, r�wnowagi, rytmu laczenia ruch�w, dostosowania i przestawienia sie) oraz (3) gibkosc (slajd).

41. STRUKTURA ZDOLNOSCI MOTORYCZNYCH WG RACZKAkondycyjne (energetyczne) - determinowane przede wszystkim procesami energetyczno-metabolicznymi i motywacyjnymi, koordynacyjne (informacyjne)- determinowane przede wszystkim procesami sterujaco-regulacyjnymi i kognitywnymi, �kompleksowe (hybrydowe)- determinowane czynnikami obu wczesniej wymienionych grup, ale bez wyraznej dominanty

43. Koncepcja struktury motorycznosci w ujeciu J. Szopy. Autorem kolejnej koncepcji klasyfikacji i struktury motorycznosci czlowieka jest Szopa . Prowadzil on gruntowne empiryczne studia zagadnienia, opierajac sie na analizie czynnikowej cech somatycznych, funkcjonalnych i pr�b sprawnosci u chlopc�w i dziewczat. Oryginalne jest dazenie nie tylko do zaprojektowania koncepcji logicznej, ale i przede wszystkim do oparcia struktury konsekwentnie na przyrodniczych podstawach. W tym ujeciu strukture motorycznosci stanowia nastepujace elementy: predyspozycje -zdolnosci motoryczne - efekty motoryczne (slajd). Kluczowym elementem sa predyspozycje, kt�re autor pojmuje jako "wzglednie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu czlowieka, w znaczacym stopniu uwarunkowane genetycznie i mozliwe do pomiaru za pomoca metod specyficznych dla nauk podstawowych" [Szopa]. Tylko predyspozycje - zdaniem autora koncepcji-mozna traktowac jako "cechy organizmu" i przypisywac im sens biologiczny. Przechodzac do szczeg�lowej klasyfikacji, Szopa wyr�znial predyspozycje:

44. PREDYSPOZYCJE MOTORYCZNE WG J. SZOPYstrukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciala, struktura i masa miesni, ruchomosc staw�w (gibkosc), masa tluszczowa, masa ciala szczuplego - LBM itd.energetyczne:- beztlenowe: maksymalna moc anaerobowa (MMA) - kwasomlekowa i niekwasomlekowa,-tlenowe: zdolnosc maksymalnego pochlaniania tlenu, odpornosc na zmeczenie (wytrzymalosc).koordynacyjne: koordynacja wzrokowo-ruchowa, orientacja przestrzenna, r�wnowaga, czas reakcji, antycypacja, r�znicowanie ruch�w.Psychiczne: temperament, sila woli, odwaga, motywacja, uzdolnienia ruchowe.

46. W podsumowaniu warto wskazac, ze w badaniach nad antropomotorycznoscia konieczne jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jak powiazac ze soba te wszystkie fakty, kt�re nagromadzily - biochemia, fizjologia, neurofizjologia czy biomechanika-dla stworzenia jakiegos og�lnego modelu podloza (predyspozycji) motorycznego funkcjonowania czlowieka. Trudno jednak sadzic, ze model stworzony na tym poziomie organizacji ukladu biologicznego moze dac pelna odpowiedz na pytanie o efekt motoryczny w postaci np. wyniku skoku w dal czy umiejetnosci rzutu do kosza. We wsp�lczesnej biologii zaczyna bowiem dominowac doktryna metodologiczna, zgodnie z kt�ra okreslone prawa dotycza zawsze jedynie konkretnych poziom�w organizacji uklad�w. Opierajac sie na prawach dotyczacych funkcjonowania i struktury kom�rki, nie spos�b opisac funkcjonowania organizmu, a za pomoca praw opisujacych budowe i dzialanie organizmu nie mozna przeciez scharakteryzowac funkcjonowania calych populacji.

47. Zawsze zatem nalezy miec pelna swiadomosc owego poziomu w hierarchii zjawisk, biologicznego sensu prowadzenia badan oraz koniecznosci zachowania metodycznej i metodologicznej konsekwencji postepowania. �