MIEJSCA PAMIĘCI POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO

1. MIEJSCA PAMIĘCI POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO W POWIECIE PILSKIM

2. KOSZTOWO (gmina Wyrzysk, powiat pilski) Na ścianie kościoła parafialnego, na lewo od wejścia, 7 XII 2008 r. odsłonięto dwie kamienne tablice. Prawa tablica, ozdobiona wizerunkiem krzyża powstańczego, poświęcona jest dwom proboszczom kosztowskim – uczestnikom powstania wielkopolskiego: ks. Klemensowi Zielińskiemu (1877-1939) i ks. Mieczysławowi Buławskiemu (1885-1949).

3. KRUSZEWO (gmina Ujście, powiat pilski) Na cmentarzu parafialnym, blisko głównej bramy po lewej stronie, znajduje się grób powstańców wielkopolskich. Przed obchodami 90. rocznicy powstania został on gruntownie zmieniony i 9 XI 2008 r. poświęcony na nowo. Wydłużoną mogiłę nakrywają cztery płyty kamienne. Taki sam nagrobek wieńczy sześcian dekorowany orłem w koronie. Obok znajdują się dwa podobne mniejsze, dekorowane krzyżami nagrobki, na których wypisano informację, że tu pochowani są IMG_1597 Władysław Górzny (1890-1919; według LS urodzony w 1900 r.), szeregowiec z kompanii lubaskiej, poległy 13 II pod Romanowem, i Józef Ikiert (w LS Ikert; 1902-19), który zginął 23 III (w LS 24 III pod Kruszewem). Z przodu mogiły ustawiono jeszcze jedną kostkę kamienną jako podstawę pod znicz. Na tym cmentarzu spoczywają również inni, zmarli później powstańcy wielkopolscy.

4. ŁOBŻENICA (miasto w powiecie pilskim) 1. Pośrodku pl. Wolności wznosi się betonowy pomnik poświęcony bojownikom o wolność i demokrację, odsłonięty w ??? latach sześćdziesiątych. Po zmodernizowaniu dekorowany jest czerwoną tarczą z białym orłem w koronie. Na cokole umieszczono niewielką metalową urnę zwieńczoną rzeźbą orła, zawierającą ziemię z miejsc straceń, walki i zwycięstw. Wśród wypisanych na urnie 10 nazw miejscowości znajduje się Wysoka 1919. 2. W centralnej części cmentarza parafialnego, przy skrzyżowaniu głównych alejek, pochowano Wojciecha Kluczkę z Łobżenicy i Józefa Orlińskiego z Chlebna, szeregowców z oddziału wyrzyskiego, poległych 8 I 1919 r. na ul. Kościelnej w Wysokiej. Podwójny nagrobek ze sztucznego kamienia ma drewniany krzyż i ozdobioną orzełkiem wojskowym nagrobek z nazwiskami obu powstańców.

5. MIROSŁAW (gmina Ujście, powiat pilski) Na końcu głównej alejki tutejszego cmentarza znajduje się urządzony w 1930 r. zbiorowy grób czterech nieznanych powstańców wielkopolskich. Wysoki nagrobek ze sztucznego kamienia, wystawiony w sierpniu 1958 r. na miejscu zniszczonego przez hitlerowców, ma czarny krzyż i niżej płaskorzeźbę głowy Chrystusa. Na jego poziomej części umieszczono czarną tablicę z napisem ku czci powstańców poległych za wolność Ojczyzny. Wokół pomnika ustawiono ogrodzenie łańcuchowe na słupkach betonowych, a otoczenie i dróżkę dojściową wyłożono dwoma kolorami kostek betonowych.

6. PIŁA (miasto powiatowe) • W rozwidleniu ulic Bydgoskiej i Powstańców Wlkp., przed budynkiem PKO, 30 XII 1999 r. odsłonięto pochodzący ze żwirowni w Walkowicach kamień z tablicą ku czci uczestników powstania wielkopolskiego, którzy cierpieli i umarli za Polskę. W okresie powstania w więzieniu w Pile osadzono pojmanych jeńców, a w tutejszym lazarecie leczono rannych (niektórzy z nich zmarli). Mieszkający tu Polacy nie mogli otwarcie występować przeciwko Niemcom i byli represjonowani za patriotyczną postawę. Pomnik otacza murek kamienny, wewnątrz którego urządzono kwietnik. • 2. Wewnątrz budynku dworca kolejowego 29 XII 2003 r. odsłonięto kamienną tablicę poświęconą Ignacemu Paderewskiemu i Józefowi Piłsudskiego – wskrzesicielom niepodległej Polski, którzy przejeżdżali przez Piłę w latach 1917-18. Zdobi ją u góry wizerunek krzyża powstańczego.

7. PIŁA (miasto powiatowe) 3. Na kamienicy przy ul. Śródmiejskiej 22 znajduje się kamienna tablica, którą mieszkańcy miasta upamiętnili czterech członków polskiej Rady Ludowej w Pile z lat 1918-23. Została odsłonięta 30 XII 2008 r. w ramach obchodów 90. rocznicy powstania wielkopolskiego, zdobi ją podobizna krzyża powstańczego. 4. Po lewej stronie głównego wejścia do gmachu Starostwa Powiatowego (ul. Niepodległości 33/35) 11 XI 2008 r. odsłonięto kamienną tablicę ku czci Wiesława Cegiełki (1886-1966) – członka Naczelnej Rady Ludowej w powstaniu wielkopolskim i pierwszego starosty pilskiego w latach 1946-48. Zdobi ją u góry wizerunek krzyża powstańczego.

8. UJŚCIE (miasto w powiecie pilskim) Pośrodku pl. Wiosny Ludów, na miejscu zniszczonego przez hitlerowców pomnika z 1934 r. i kamienia z 1987 r., 9 XI 2008 r. odsłonięto pomnik projektu Roberta Sobocińskiego, wykonany na wzór pomnika przedwojennego. Na schodkowej podstawie i kwadratowym cokole okładanymi płytami kamiennymi ustawiono odlaną z brązu figurę powstańca trzymającego karabin i nogę opierającego na granacie. Na przedniej stronie cokołu widnieje metalowa tablica z wizerunkiem orła z rozpostartymi skrzydłami, nazwiskami pięciu poległych w obronie Ojczyzny w latach 1919-21 (w LS nie są odnotowani) oraz informacją o losach pomnika.

9. WYRZYSK (miasto w powiecie pilskim) Naprzeciwko wejścia do Gimnazjum im. M. Skłodowskiej-Curie (ul. Parkowa 8) 17 VI 2006 r. postawiono nieduży kamień, a na nim dwie tablice: z napisem Pamięć i chwała powstańcom wielkopolskim oraz z nazwiskami 34 uczestników powstania z miasta i okolicznych wsi. W ramach obchodów 90. rocznicy wybuchu powstania 10 XII 2008 r. na tablicy dopisano nazwisko Franciszka Muracha – organizatora wyrzyskiego oddziału powstańczego.

10. Opisy wykorzystano z Wydawnictwa Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury Poznań 2010 „MIEJSCA PAMIĘCI POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO” opracowanego przez Pawła Andersa. Fotografie zaczerpnięto ze strony www.polskaniezwykła.pl Projekt wspierany przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego Prezentację opracowano na potrzeby propozycji programowej Chorągwi Wielkopolskiej ZHP „SZLAKAMI POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO”.