Pprogramuli biujetireba

1. Pprogramulibiujetireba maka WiTanava ISET asocirebuli mkvlevari Tbilisi 2011

2. ratom programuli biujetireba? • saqarTvelo biujetis programul dagegmvaze gadadis: • saxelmwifo biujeti programuli biujetis formatiT unda momzaddes 2012 wlisaTvis; • avtonomiuri respublikebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobebis biujetebi programuli formatiT unda momzaddes 2013 wlidan. • ukve arsebobs sacdeli (piloturi) proeqtebi saqarTvelos mTavrobis # 284 gankargulebiT, 2010 wlis 10 marti.

3. kursis mizani: kursis mizans warmoadgens monawileebs warmodgena Seuqmnas Semdeg sakiTxebze: • ras warmoadgens programuli biujetireba; • riTi gansxvavdeba programuli biujeti tradiciuli biujetisagan; • programuli biujetis dadebiTi mxareebi da ganxorcielebasTan dakavSirebuli problemebi; • programuli biujetis stuqtura da misi Sedgena.

4. biujeti - ganmarteba • biujeti _ saqarTveloscentraluri, avtonomiurirespublikebisadaadgilobrivixelisuflebebisfunqciebisadavaldebulebebisSesrulebismizniTmisaRebiSemosulobebis, gasawevigadasaxdlebisadanaSTiscvlilebiserToblioba, romelicdamtkicebuliasaqarTveloscentraluri, avtonomiurirespublikebisadaadgilobrivixelisuflebisSesabamisiorganoebismier (saqarTvelossabiujetokodeqsi, 2009-12-18) • biujeti - esarisgegma, Turogorundaiqnesgamoyenebulimimdinarefiskalurwelsgamoyofiliresursebi. biujetiarisgadawyvetilebebismiRebisbazisida, amavedros, angariSgebisiaraRiimisSesaxeb, TurogorSesruldaesgadawyvetilebebi • tradiciulad, saqarTveloSiTviTmmarTvelobisbiujetebimomzadebuliamciredetalebiT, dajgufebuliorganizaciuli da xarjviTikategoriebis mixedviT. magaliTisaTvismocemuliaerTerTinaerTibiujetidanamonaridebi.

5. TviTmmarTveli qalaqis _ 2008 wlis naerTi biujetis gadasaxdelebi funqcionaluri da ekonomikuri klasifikaciis mixedviT (aTas larebSi)

6. es biujeti gvaCvenebs _ sad daixarja fuli, magram ar gvaCvenebs _ ra Sedegi mogvitana fulis xarjvam • tradiciuli biujeti: klasificerebulia biujetis gadasaxdelebis mixedviT (Sromis anazRaureba, saqonlisa da momsaxruebis SeZena da a.S.) –ariskontrolze orientirebuli • programuli biujeti - biujetis gadasaxdelebi klasificirebulia saqmianobebis mixedviT. aseTi biujeti gviCvenebs konkretul Sedegebs sxvadasxva saqmianoebis mixedviT – aris Sedegebze orientirubuli.

7. ra aris programuli biujetireba? programulibiujetisformatimoicavsdaxarjuliresursebisSesaxebinformacias, magramgadawyvetilebebismiRebaxdebaSedegebisdaaraxarjebismixedviT. programulibiujeti: _ pasuxobskiTxvaze, rasiRebsmosaxleobaTavisifulissanacvlod? _ imdenadararisdainteresebuliimiT, rasSeisyidisTviTmmarTveloba (SromisanazRaureba, saqonelidamomsaxureba) aramedimiT, raSedegsmoutansxalxsesaTu is momsaxurebadasaqmianoba; _ fokusirdeba, saWiroresursebidan(inputs) Sedegebze (outputs or outcomes)

8. ganmarteba programulibiujetiarismxarjavidawesebulebebismierdasaxuliprioritetebismisaRwevadgansaxorcielebliprogramebis, proeqtebis, RonisZiebebisadamaTibiujetebismosalodneliSedegebisadaSefasebisindikatorTaerToblioba(saqarTvelossabiujetokodeqsi, 2009-12-18) ekonomikuriganviTarebisadaTanamSromlobisorganizacia(OECD) programulbiujetirebasgansazRvravsrogorc: • biujetirebasromelicfuladsaxsrebsakavSirebssaqmianoebebisSedegebTan; • biujetiromelicmoicavsinformaciasrealuri an SefasebuliSedegebisSesaxeb; • Bbiujeti, sadaccxadad Cans damokidebulebagansaxorcielebelmiznebsada am miznebismisaRwevadgasawevdanaxarjebsSoris.

9. raSi sWirdeba municipalitets programuli biujeti? • momsaxurebis miwodebis dagegmvis gaumjobeseba; • gamWvirvalobis amaRleba; • gamoiyeneba rogorc “sakomunukacio xidi” mosaxleobasa da TviTmmarTveobas Soris; • marTvis efeqtianobis gaumjobeseba.

10. dadebiTimxareebi/upiratesobebi: • mosaxleobis miznebis, moTxovnebisa da SesaZleblobis gamoaSkaraveba; • biujetis gamWvirvalobis ufro maRali xarisxi; • sazogadoebis miznebis Sesruleba; • koordinirebuli da efeqtiani marTvis uzrunvelyofa; • mdgradi da jansaRi finansuri programis ganxorcieleba; • xazs usvams misaReb Sedegs.

11. danergvasTan dakavSirebuli problemebi • Sesrulebuli samuSaos indikatorebisa da Sedegebis Sefaseba; • Znelia saWiro resursebsa da Sedegebs Soris mWidro kavSiris gamovlena; • monacemebis xarisxi; • programuli biujetis sargebeli cota mogvianebiT xdeba TvalsaCino.

12. programulibiujetisZiriTadikategoriebi • programebsa da qveprogramebs, romlebic uSualod dakavSirebulni arian biujetiT gansazRvrul prioritetebTan; • programis miznebs an/da mosalodnel Sedegebs; • miznebis misaRwevad gansaxorcilebel RonisZiebebsa da maT aRweras; • Sedegebis Sefasebis indikatorebs; • programebis saSualovadian dafinansebas.

14. პრიორიტეტები პრიორიტეტი უნდა ეხებოდეს ორგანიზაციის ფუნდამენტურ ფუნქციას. რატომ არსებობს ეს ორგანიზაცია მაგალითი: • სოციალურად დაუცველი ფენების სოციალური პირობების გაუმჯობესება; • ქალაქის კეთილმოწყობისა და ინფრასტრუქტურის განვითარება; • საცხოვრებელი შენობების კეთილმოწყობა .

15. პროგრამა • პროგრამა წარმოადგენს ბიუჯეტით განსაზღვრული პრიორიტეტების მიზნების მისაღწევად განსახორციელებელი ღონისძიებების ერთობლიობას • პროგრამის დასახელება უნდა იყოს მოკლე და ინფორმაციული (მაგ: ბუნების კონსერვაცია, ნარჩენების მართვა და ა.შ); • პროგრამები უნდა ჩამოყალიბდეს მხარჯავი დაწესებულებების კომპეტენციიდან გამომდინარე; • ერთი პროგრამის განმახორციელებელი უნდა იყოს ერთი მხარჯავი დაწესებულება; • ბიუჯეტში წარმოდგენილი უნდა იყოს თითოეული პროგრამის აღწერა და მიზანი.

16. პროგრამული ბიუჯეტი

17. პროგრამის ტიპები • მართვის და რეგულირების • ერთიანდება ისეთი ღონისძიებები, რომელიც ადმინისტრაციული ხასიათისაა და ხელს უწყობს სისტემის გამართულ ფუნქციონირებას და შესაბამისად ჩამოყალიბდება როგორც „პროგრამების ადმინისტრირება და მართვა“ • ამავე ტიპს განეკუთვნება ისეთი ღონისძიებები, რომელიც შესაბამის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავებას უზრუნველყოფს; • მომსახურების მიწოდების • ერთიანდება ისეთი ღონისძიებები, რომლებიც უშუალოდ მომსახურებას უწევს ბენეფიციარს და არ ახდენს მის სუბსიდირებას; • სუბსიდირების • მსგავსი ტიპის პროგრამების ქვეპროგრამები და ღონისძიებები მიზნად ისახავენ სხვადასხვა სოციალური ფენის ან ობიექტების სუბსიდირებას, სახელმწიფო მხრიდან დახმარების და თანამონაწილეობის სახით; • ინფრასტრუქტურული • აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში განსახორციელებელი ქვეპროგრამები ძირითად ემსახურება სხვადასხვა ინფრასტრუქტურის განვითარებას, მშენებლობას, რეაბილიტაციას ან აღჭურვას;

18. პროგრამის გამოვლენის ძირითადი პრინციპები • gansazRvravs yvelaze prioritetul saqmianobas • naTeli da Sedegze orientirebuli; • faravs sakuTar xarjebs; • sazogadoebis miznebze amaxvilebs yuradRebas; • koordinacias uwevs TviTmmarTvelobis saqmianobas, rom Semcirdes dublireba da gaumjobesdes dagegmva; • xels Seuwyobs TviTmmarTvelobasa da xalxs Soris urTierTobas; • Seesabameba municipalitetis fiskalur mdgomareobas.

19. programebis elementebi: • mizani; • programis menejeri; • ZiriTadi finansuri informacia; • problemebis da arsebuli mdgomareobis aRwera; • samoqmedo gegma; • saboloo Sedegze orientirebuli Sesrulebuli samuSaos Sefasebis maCveneblebi.

20. programis mizani mizanSi unda aisaxos is Sedegi, romlis miRwevac surs programas an organizacias (magaliTad, TviTmmarTveloba an TviTmmarTvelobis samsaxuri). mizani gansazRvravs sasurvel Sedegs an rezultats. magaliTi: • saqalaqo transporti: mowesrigebuli sagzao moZraoba, minimaluri Seferxebebi transportisa da fexiT mosiaruleebis moZraobisas, ubeduri SemTxvevebis prevencia; • qalaqganaTeba: magistraluri, centraluri da Sida kvartaluri gzebis ganaTeba, am kuTxiT moqalaqeebis usafrTxobis uzrunvelyofa;

21. programis amocana amocana es aris konkretuli Sedegi, romlis miRweva xorcieldeba drois konkretul monakveTSi. amocanaSi Camoyalibebuli unda iyos Semdegi: _ ra unda ganxorcieldes, visTvis da ra droisaTvis. amocanebis gansazRvrisas gamoiyeneba iseTi sityvebi, rogoricaa: zrda, Semcireba, dasruleba, profilaqtika, SenarCuneba. da sxva magaliTi: • sacxovrebeli binaTmSeneblobis erTeulebis gazrda momaval finansur wels 2%-iT.”; • wyalmomaragebis qselSi wylis gaJonvis Semcireba 25%-iT; • qalaqis saqmian nawilSi komerciuli sawarmoebis ricxovnobis gazrda 10%-iT.”.

22. შუალედური და საბოლოო შედეგები • პროგრამული ბიუჯეტის, როგორც შედეგზე ორიენტირებული ბიუჯეტის ძირითადი მიზანი არის ის თუ რამდენად კარგად არის წარმოდგენილი ის შედეგი, რისთვისაც ესა თუ ის პროგრამა ხორციელდება. პროგრამულ ბიუჯეტში გამოიყენება შუალედური(output) და საბოლოო (outcome) შედეგები. • საბოლოო შედეგიშინაარსით გლობალურია და ძირითადად პროგრამების შედეგსწარმოადგენს. ეს არის მდგომარეობა, რომელიც წინასწარ დაგეგმილი და გაანალიზებული პოლიტიკის განხორციელების შედეგად უნდა დადგეს; • საბოლოო შედეგი გულისხმობს გარკვეული პრობლემის სრულად აღმოფხვრას, არსებითად ახალი მდგომარეობის დამყარებას, ახალი წესის დანერგვას, მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას შესაბამის სფეროში, რომელიც გავლენას ახდენს ქვეყნის პრიორიტეტებზე; • საბოლოო შედეგის მიღწევა უმეტეს შემთხვევაში მხოლოდ მრავალწლიანი მცდელობის შემდეგ მიიღწევა და მისი დადგომა ხშირ შემთხვევაში გულისხმობს, პროგრამის მთლიანად ან არსებული ფორმით არსებობის შეწყვეტას;

23. შუალედური და საბოლოო შედეგები • შუალედური შედეგი საბოლოო შედეგისგან განსხვავებით თავისი შინაარსით წარმოადგენს პროგრამის ფარგლებში კონკრეტული ქვეპროგრამების/ღონისძიებისგატარების შედეგად მიღებულ პროდუქტს; • შუალედური შედეგი ბევრად უფრო კონკრეტულია ვიდრე საბოლოო შედეგი; • საბოლოო შედეგის მიღწევის ვადად განისაზღვრება პროგრამის მიმდინარეობის პერიოდი, ხოლო შუალედური შედეგის შესრულებისთვის მისი დადგომის ვადა უმეტეს შემთხვევაში ერთწლიანია (საბიუჯეტო წელზე მიბმული); • შედეგი უნდა ასახავდეს იმ სამომავლო მდგომარეობას, რისთვისაც ხორციელდება პროგრამა და მისი ქვეპროგრამა;

24. samoqmedo gegmis Sedgena samoqmedogegmagulisxmobsimqveprogramebis (RonisZiebebis) gawerasdroSi, romelTasaSualebiTacmoxdebadasaxuliamocanebisgadaWra. samoqmedogegmasaSualebasiZlevadavinaxoT: • uSualodraRonisZiebebzedaixarjebasamsaxurisbiujeti; • ramdenadpasuxobswarmodgeniliprogramebisamsaxurisamocanebisgadaWrasadamiznebismiRwevas; • rogorarisTanxebiprioritetebismixedviTgadanawilebuli; • rawiliaqvsTiToeulRonisZiebassamsaxurismTlianbiujetTanmimarTebiT.

25. ქვეპროგრამები/ღონისძიებებიქვეპროგრამები/ღონისძიებები • პროგრამების გამოკვეთის შემდეგ აუცილებელია მისი კვლავ დაყოფა ძირითად მიმართულებებად ანუ ქვეპროგრამებად; • ქვეპროგრამა წარმოადგენს კონკრეტული შედეგის მისაღებად აუცილებელი ღონისძიებების ერთობლიობას და შინაარსობრივად იყოფა იგივე ტიპებად, როგორც პროგრამები; • ქვეპროგრამა დაკავშირებულია შუალედურ შედეგებთან, მისი განხორციელების შემდეგ უნდა მიიღწეს კონკრეტული მდგომარეობა, რაც თავის მხრივ ხელს უწყობს პროგრამის საბოლოო შედეგის მიღწევას; • ქვეპროგრამა თავისი შინაარსით უნდა გაიწეროს დასაგეგმი წლის მასშტაბით, მას უნდა ქონდეს კონკრეტული შედეგი, რისი მიღწევაც შესაძლებელია ერთ საანგარიშო წლის მანძილზე;

26. magaliTebi: programebisadaSesabamisiqveprogramebissia, romelicundaSevidesprogramulbiujetSi programa :administrirebisganviTarebisprograma qveprogramebi 1.1 TviTmmarTvelobisorganizebisaTvissakancelariosaqonlisSesyidva; 1.2 TviTmmarTvelobisorganizebisaTvisteqnikuriuzrunvelyofa; 1.3 TviTmmarTvelobisorganoebiskompiuteruliprogramebiTuzrunvelyofa; 1.4 TviTmmarTvelobisorganoebis (aparati, samsaxurebi, ganyofilebebi) “wlissamoqmedogegmebis” savaldebuloformebis, yovelTviuri, yovelkvartaluri dayovelwliuri “angariSebis” savaldebuloformebi, maTikompiuterul qselSiganTavseba; 1.5 TviTmmarTvelobisorganoebisaTvisJurnal-gazeTebisSeZena; 1.6 adgilobriviTviTmmarTvelobisSenobebiskapitaluriSekeTeba; 1.7 teritoriulimarTvissamsaxurisqveprograma „binismesakuTreTa amxanagobebisdafuZnebisxelSewyoba“.

27. programa :infrastruqturis ganviTarebis programa: qveprogramebi 1.1 gareganaTebiseqsplotacia; 1.2 gareganaTebissapreqto-saxarjTaRricxvosamuSaoebi; 1.3 quCebisdasufTaveba; 1.4 nagavsayreliseqsploatacia; 1.5 saniaRvremeurneobiseqsplotacia; 1.6 sagzao moZraobis organizeba da usafrTxoeba; 1.7 gamwvanebis, mwvane safaris movla-patronobisdaSadrevnebiseqsplotacia; 1.8 baRebisadaskverebisreabilitaciisaTvis, kapitaluriganviTarebis (grZelvadiani) programisSemuSavebisaTvissapreqto-saxarjTaRricxvosamuSaoebi; 1.9 wyalmomaragebisqveprograma; 1.10 qalaqisgareiersaxis (mravalsarTulianibinebisfasadebisdasaxuravebis) keTilmowyoba; 1.11qalaqSi martivitipissportulimoednebismowyobiskapitaluriganviTareba (3-wliani); 1.12 sazogadoebriviTavSeyrisadgilebSinagvisurnebisganTavsebiskapitaluriganviTareba (2-wliani).

28. შესრულების ინდიკატორები: • უნდა ეფუძნებოდეს პროგრამის მიზნებსა და ამოცანებს; • უნდა აფასებდეს პროგრამის შედეგებს; • უნდა იძლეოდეს საშუალებას შევადაროთ რესურსების განაწილება დროში ; • უნდა ზომავდეს ეფექტურობასა და ეფექტიანობას; • უნდა იყოს კონკრეტული, გაზომვადი, მიღწევადი, შედეგზე ორიენტირებული და დროული (SMART)

29. Sesrulebuli samuSaos Sefasebis indikatorebis SemuSaveba indikatoris 4 tipi: • Cadebuliresursebisindikatori(Input) Ggamoyenebuliresursebissazomi • pirdapiriSedegebisindikatori(Output) warmoebuliproduqciisraodenoba (Semowmebulimilebisraodenoba, imadamianTaraodenobavisacgaewiamomsaxureba) 3. Eefeqtis/sabolooSedegisindikatorebi(Outcome) Gdanaxarjigaweulimomsaxurebis erTeulze 4. efeqtianobisindikatori(Eficiency)

30. პროგრამული ბიუჯეტის დანართი • მოსალოდნელი შედეგები და მათი შეფასების ინდიკატორები წარმოდგენილი იქნება ბიუჯეტის თანდართულ მასალებში, ისინი არ დამტკიცდება და არ ექნება კანონის იურიდიული ძალა; • მიუხედავად იმისა, რომ საწყის ეტაპზე პროგრამული ბიუჯეტის დანართში მოცემული ინფორმაცია არ დამტკიცდება და არ ექნება კანონის ძალა, მას მაინც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშებში ძირითადი აქცენტი სწორედ აღნიშნულ ინფორმაციაზე იქნება გადატანილი;

31. შედეგების შეფასების ინდიკატორები • ინდიკატორი წარმოადგენს მიღწეული შედეგების შეფასების საშუალებას, თუ რამდენად აღწევს პროგრამა დასახულ მიზნებს; • შეფასების ინდიკატორების განსაზღვრისას აუცილებელია კარგად მოხდეს გააზრება თუ რა განსხვავებაა პროგრამის საბოლოო შედეგსა და მისი ქვეპროგრამების ფარგლებში მისაღწევ შუალედურ შედეგებს შორის; • საბოლოო შედეგის ინდიკატორი ზომავს პროგრამის ძირითადი მისიის განხორციელებას და ხშირად მისი გაზომვა ერთწლიან პერიოდზე შეუძლებელია; • მართვის და რეგულირების ტიპის პროგრამებსა და ქვეპროგრამებზე, რომლებიც წმინდა ადმინისტრაციული ხასიათისაა შესრულების შეფასების ინდიკატორების წარმოდგენა აუცილებელი არ არის; • პროგრამული ბიუჯეტის მეთოდოლოგიაში განსაზრულია, რომ თითოეულ მოსალოდნელ შედეგზე წარმოდგენილი უნდა იყოს არაუმეტეს 5 ინდიკატორი;

32. შედეგების შეფასების ინდიკატორები • შედეგების ინდიკატორი უნდა ზომავდეს მიზანს, რომელიც არის რეალისტური და მიღწევადი; • შეფასების ინდიკატორების შემუშავებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ ისინი უნდა იყოს: • სასარგებლო - პოლიტიკის განმახორციელებლებს უნდა აწვდიდეს შინაარსობრივ და ღირებულ ინფორმაციას; • შედეგზე ორინტირებული - უნდა გამოხატვადეს დასახულ შედეგთან მიმართებას; • ნათელი და გაზომვადი - იოლად აღქმადი და გასაგები ენით აღწერილი, რათა ყველა დაინტერესებულმა მხარემ შეძლოს მისი გაგება, გამოყენება და მათი მეშვეობით მიღწეული შედეგების შეფასება; • შესაბამისი და მიღწევადი - ინდიკატორი უნდა იქნეს შერჩეული მოსალოდნელი შედეგის შესაბამისად, ადექვატურად უნდა ზომავდეს მას და უნდა იყოს რეალისტური, რათა არ მოხდეს მოსალოდნელი შედეგის ზედმეტად ოპტიმისტური ან პირიქით ზედმეტად პესიმისტური შეფასება; • შედარებითი - უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას მოხდეს მიღწეული შედეგების შეფასება დროის სხვდასხვა პერიოდში;

35. madlobayuradRebisaTvis