Download
1 / 46
460 likes | 607 Views
البلد الطیب. البلد الطیب. مکتب جغرافیای اسلامی. مجتبی سرگزی M.H_SENATOR@YAHOO.COM. مقدمه:. جغرافیا دانش گرانمایه ای است که ریشه در اولین هسته های کانون بشری دارد و از ظهور علمی آن بیش از هزاران سال می گذرد . تشکیل علمی این رشته به جهد دانشمندان اسلامی بسی مدیون است .
E N D
البلد الطیب مکتب جغرافیای اسلامی مجتبی سرگزی M.H_SENATOR@YAHOO.COM
مقدمه: جغرافیا دانش گرانمایه ای است که ریشه در اولین هسته های کانون بشری دارد و از ظهور علمی آن بیش از هزاران سال می گذرد . تشکیل علمی این رشته به جهد دانشمندان اسلامی بسی مدیون است . بزرگان علوم هیات ، ریاضیات و هندسه اسلامی در زمره اولین کسانی هستند که علاقه بارز علمی خود را به کشف حقایق مربوط به کره زمین اندازه ، شکل ، حرکات ، روابط آن به منظومه شمسی و اکتشاف نواحی ابراز داشته اند و بحق از پیشگامان تکامل این علم بوده اند که ازآن جمله میتوان به مفاخری همانند ابن خلدون و ابن حوقل و مسعودی و... اشاره کرد. با انقلاب صنعتی غرب ، کانون علم جغرافیا از ممالک اسلامی به دول اروپایی تغییر جهت داد و علم جغرافیا و کاربرد آن همزمان با شروع بهره کشیهای استعماری بیشتر مورد توجه دانشمندان غربی قرار گرفت و استفاده از کاربردهای جغرافیایی را به دولتها و سازمانهای بزرگ اقتصادی توصیه کرد تا از آن در توسعه اقتصادی – سیاسی کشورها و اداره امپراطوریها بهره گیری شود. تا کنون تعاریف ارائه شده از علم جغرافیا – فلسفه و اندیشه جغرافیا و کاربرد آن نیز از سوی جغرافیدا نان غربی بوده و عمدتا مبتنی بر یک سلسله مبانی و تفکرات غیر دینی و حتی استعماری بوده است و آنچه در مجامع علمی و دانشگاهی داخلی نیز آموخته می شود بر اساس همین تئوریها و تفکرات می باشد چنانچه بزرگانی همانند استاد ارجمند مرحوم دکتر عباس سعیدی رضوانی ویا دکتر حسین شکوهی به برخی مباحث اسلامی و عناصر دینی پرداخته اند ولی بر پایه مبانی دینی نبوده است . متاسفانه علم جغرافیا در عرصه بازنگری و اسلامی شدن علوم کمترین بهره را برده و تاکنون کسی جغرافیا را بر پایه مبانی اصول فلسفی اسلامی بنا ننهاده است . نگارنده متعقد است در نظام جمهوری اسلامی که پایه های آن بر مبنای ارزشهای دینی و معارف قرانی است ضرورت دارد در این زمینه علم جغرافیا نیز همانند سایر علوم در حوزه معرفتی بازنگری و بازخوانی شده و تعاریف جدید مبتنی بر اصول اسلامی و معارف غنی توحیدی که ریشه در فرهنگ کهن و تاریخ دیرینه ایران اسلامی دارد ، ارائه شود لذا اینجانب ضرورت طرح « مکتب جغرافیای اسلامی» را مطرح می کنم.
بدیهی است این مساله به معنای نفی تمام یافته ها و تئوریهای علمی آنان نیست بلکه اصطلاح و بازتعریف آن جایگاه به علم جغرافیا از زاویه دریچه مبانی غنی اسلامی و برآمده از متن اصیل قران کریم ضروری می نماید. از جمله متمایززات کلیدی این دو مکتب را می توان دو نگرش آنان به انسان مطرح کرد اگرچه در تعریف علم جغرافیا رابطه انسان در محیط است ولی فلسفه غرب در ساختار معرفتی انسان به خطا رفته و انسان را موجودی تک بعدی فرض می کند و از جنبه های روحی می توان نیاز او قابلیتهای روحانی آن غافل شده است و اثر معنویت اخلاق و مذهب را بر محیط از حوزه قلمرو مطالعاتی خویش خارج ساخته و در رابطه با علم جغرافیا و جغرافیای علمی این نکته را مورد توجه قرار نداده است. نکته اساسی دیگر در تفاوت بنیادین میان مکتب جغرافیای اسلامی با سایر مکاتب جغرافیایی در هدف آن است در مکتب جغرافیای اسلامی دانش جغرافیا را خدمت به خلق خدا و ایجاد جامعه توحیدی و در جهت خلق البلد الطیب میداند و حال آنکه در غرب علم جغرافیا سالیان سال است که در خدمت استعمار و بهره کشی های اقتصادی – تبعیضات نژادی - برتری جویی – منفعت طلبی یک فرد یا یک گروه خاص بوده و در این مسیر چه زیانهای جبران ناپذیری که به منابع طبیعی و سرمایه های خدادادی و تخریب اراضی و مآلا آسیب هایی که به بشریت وارد آورده است.
در فرهنگ اسلامی خداوند متعال حق اختیار واجازه تصرف در طبیعت را به انسان داده است و قائل به جبر جغرافیایی نیست و در آیات متعدد چنین بیان می کند ”و سخر لکم ما فی السموات و ما فی الارض جمیعا منه“ «ما آنچه در آسمانها و زمینها ست در تسخیر و خدمت شما (انسانها) قراردادیم » ولی در قبال این اختیار دخل و تصرف مسئولیت و هدف آنرا نیز بیان می فرماید و عنوان می کند این نعمت ها در جهت بندگی – عبودیت –وحدانیت و سپاسگزاری با رعایت عدالت ، انصاف و پرهیز از اسراف و برتری جویی بهره گیری شود. و درقبال افرادیکه پس از بهره گیری از این نعمت های بی شمار در جهت ستم و کفران نعمت عمل می کنند بشدت مذمت و تقبیح می کند این چنین مدلی از توسعه و تعریفی از علم جغرافیاست که سعادت بشری و نجات ابدی و احترام به حقوق افراد را تضمین می کند اگرچه معتقدم دامنه این بحث بسیار عمیق گسترده است و بضاعت مزجاه حقیر نیز یارای ایفای حق مطلب را ندارد و لی رجاء واثق دارم طرح این موضوع گشایش بابی خواهد بود در جهت ارائه الگوی جدید و عرضه «مکتب جغرافیای اسلامی» به جهان علمی و جهانی تشنه معارف الهی – اسلامی .
تعریف اسلام :«الاسلام هو التسلیم و التسلیم هو الیقین و الیقین هو التصدیق و التصدیق هو الاداء و الاداء هو العمل...» یقین تصدیق اسلام تسلیم اداء عقل اقرار
ویژگیهای اسلام اسلام • دین جامع • پاسخگوی بشریت • در تمام اعصار • دین کامل • هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ • الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دينَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ ديناً فَمَنِ اضْطُرَّ في مَخْمَصَةٍ غَيْر مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ • لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في کِتابٍ مُبينٍ
زبان اسلام • دل ، احساس • فطره الله التی فطر الناس علیها • عقل ، منطق ، استدلال • إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذينَ لا يَعْقِلُونَ
جغرافیا • علمی • عملی • کاربردی • نظریه ای جغرافیا را در یک نگاه کلی می توان به دو بخش تقسیم کرد جغرافیای عملی و علمی یا جغرافیای نظریه ای و کاربردی اصولا جغرافیایی میتواند متضمن سعادت و خوشبختی متناسب با مقام انسانی باشد که مبتنی بر یکسری اصول فلسفی جهان شمول و جامع تعریف شده باشد والا چه بسا بشریت را به گمراهی و انحطاط و سقوط رهنمون کند دیوید هاروی جغرافیدان نامور انگلیسی به حق می گوید : « ما جغرافیدانان نمی توانیم بدون یک پایگاه معین فلسفی به پیش برویم »
هر نوع جغرافیای کاربردی نمی تواند بدون جغرافیای فلسفی و تفکرات فلسفی کارساز باشد ولی متاسفانه آنچه که ملاحظه می کنیم این است که هر مقدار که علم از جهت فنی و علمی اش پیشرفت کرده است از ارزش نظری آن کاسته شده است فلسفه تلاش دارد تا به بینش فوق العاده جامع از موضوعات دست یابد علم جغرافیا در عرصه بازنگری و اسلامی شدن علوم کمترین بهره را برده و تا کنون کسی جغرافیا را بر پایه مبانی اصول فلسفی اسلامی بنا نهاده است. بر دانشمندان بنام ایرانی اسلامی است که در این رابطه اقدام جدی و تحول اساسی ایجاد نمایند
اسلام به پدیده های جغرافیایی از منظر تعقلی و فلسقی می نگرد و تنها به جنبه حسی اکتفا نمی کند نکاه اسلام به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسلام به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کاملا متفاوت است • تمام پدیده های عالم خلقت را آیینه ای از تجلی جمال الهی و نشانه ای از آیات الهی میداند لذا با اشاره به پدیده های جغرافیایی قبل از آن خدا را و بعد از آن معاد را می بیند و به علت فا علی وغایی آن می پردازد • افقی که در اسلام از پدیده های جغرافیایی ترسیم می شود افقی نامحدود و لایتناهی است و از راه مطالعه عالم مخلوقات و عالم طبیعیات ما را به عالم ماوراءالطبیعه و عالم لایتنهاهی و قدرت لایزال الهی رهنمون می کند • علی (ع) ارتباط طبیعت را با عالم ماوراالطبیعه بخوبی ترسیم می کند و عالم هستی را محدود به کره زمین و یا حتی کهکشانها نمی داند بلکه به مسائل مافوق آنها و امور نامحسوس و عالم غیب و عالم ملکوت هستی که بنوعی حیات و تکامل هستی نیز بدان بسته است را ترسیم می کند
تمام عالم هستی را مجموعه ای واحد به هم پیوسته ، هماهنگ و هدفمند می داند نکاه اسلام به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسلام به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کاملا متفاوت است • اصل وحدت در عین کثرت را مطرح می کند • پدیده های جغرافیایی بصورت مستقل و اتفاقی نیستند و در یک تعامل و ارتباطات متقابل و روابط علی و معلولی می داند • تمام پدیده های طبیعی و جغرافیایی از یک سلسله نظامات و قوانین قطعی که سنن الهی نامیده می شود اداره می شود شایسته است با مطالعه دقیق به رابطه های حاکم بر آن پی برد و ارتباطات علی و معلولی آنرا کشف کرد
جهان و پدیده های هستی هوشمند و ذی شعور هستند و نسبت به کنش و واکنش های انسان و رفتار او عکس العمل نشان می دهند نکاه اسلام به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسلام به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کاملا متفاوت است • از منظر اسلام جبر و امکان گرایی بینا بین می باشد • نظام هستی بر اساس رحمت و رسانیدن موجودات به کمالات شایسته استوار شده است • (رابطه جهان و انسان ) اسلام جهان را بمثابه مدرسه و یا محل تربیت انسان و جایگاه تکامل می داند • چشم انداز آفرینش و افق آینده عالم هستی بسیار روشن و امیدوار کننده و از آن حکومت توحیدی است
آشنایی با مبانیتوسعه فیزیکی ، فضاییاز دیدگاه اسلام
توسعه همزاد خلقت بشریت قران کریم فرهنگ عمران و آبادانی و توسعه زندگی اجتماعی را همزاد خلقت بشریت می داند و آنرا امری تصادفی و اتفاقی نمی داند بلکه رسالتی برای پیامبران الهی معرفی می کند که باید بشریت را بسوی آن رهنمون کنند و در این خصوص چنین می فرماید: هو الذی انشاءکم من الارض و استعمرکم فیها (سوره هود 61) اوست خدایی که شما را از زمین (خاک) خلق کرد و عمران و آبادانی در زمین را به انسان سفارش کرد در همین رابطه حضرت علی (ع) نیز در نهج البلاغه به همین مضمون اشاره می فرماید: فاهبطه بعد التوبه لیعمر ارضه بنسله و لیقیم الحجه به علی عباده پس از توبه حضرت آدم (ع) او را از بهشت بسوی زمین فرستاده تا با نسل خود زمین را آباد کند و بدین وسیله حجت را بر بندگان تمام کرد.
نظریه اقتصادی: شهر بعنوان یک بازار نظریه پیدایش شهرها • نظریه هیدرولیک: با مبنای محیط گرایانه: مفهوم مازاد تولید • نظریه شهر: بعنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی
نظریه پیدایش شهرها • نظریه هیدرولیک با مبنای محیط گرایانه: مفهوم مازاد تولید • تمدن واقعی بشر تنها در بخشی از نواحی جغرافیاییدکه درای آب و هوای مساعد و خاک حاصلخیز بوده ظاهر شده است در این نواحی جغرافیایی با مازاد تولید انسان می توان بازهم برای تولید بیشتر تلاش کند و با تقسیم کار و شغلهای تخصصی نهایتا باعث توسعه اجتماعی شده و در پی این تحولات شهرها بوجود آمده و سیر معنویت راه تکاملی پیمود. • نظریه اقتصادی : شهر بعنوان یک بازار • نظریه شهر بعنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی • نظریه مذهبی : گسترش معابد و عبادتگاه • بیشتر محققانی که در باره نقش عمل مذهبی در پیدایش شهرها به تحقیق پرداختند در میان ادیان بیش از همه در ارتباط دین اسلام با توسعه شهری تاکید می کنند • این ضرورت به هنگام بحث درباره شهرنشینی به تفاوت های درسیستم فرهنگی قبل و بعد از اسلام اشاره می کند • الف- سیستم فرهنگ بادیه نشینی ، کوچ نشینی قبل از اسلام در عربستان • ب- سیستم فرهنگ شهری که با ظهور اسلام در همه جا گسترش یافت • ولی در خصوص منش ادیان و مذاهب را در پیدایش شهرها بعنوان عامل تعیین کننده دقیق بیان کرده اند و بیشتر به عواملی همچون ناسیونالیسم پرداخته اند و معابد در بسیاری از شهرهای اولیه قدرت اصلی در دست کاهنان شهر بود و معابد از چشم اندازهای ویژه شهری بشمار می رفت و بازار تولید به دستور کاهنان در انبار های شهر ذخیره می شد • در آغاز تمدن شهری در بین النهرین و مصر ظاهر شد پس به طرف مشرق به حوزه سند و جنوب شرقی آسیا رسید
فرهنگ : ملاک قرآن در تعیین شاخص شهر و اضرب لهم مثلا اصحاب القریه اذجاءها المرسلون (یس 13) و جاء من اقصی المدینه رجل یسعی قال یا قوم اتبعوا المرسل (یس 20) همانگونه که ملاحظه می شود خداوند متعال در قرآن کریم از انطاکیه بعنوان قریه (روستا) نام می برد و چند آیه بعد (20) از همین مکان به مدینه (شهر) تعبیر می کند آنچه موجب این تغییر و توسعه و ارتقاء شده حضور انبیاء است ورود انبیا و تعالیم روح بخش آنان در میان جامعه موجب رشد ، تعالی منزلت و ایجاد تمدن و مدنیت و ارتقاء روستا به شهر شده است. در واقع این آیات به نقش انبیاء مذهب و فرهنگ توحیدی در تکوین و توسعه شهرها و ایجاد تمدنهای بزرگ و اثرات بی بدیل آنها همانند تمدن مصر ،خاورمیانه ، بین النهرین اشاره می نماید.
اصلاح امور توسعه شهری • وظایف حاکمان • جهاد • تامین • منابع مالی • آبادانی شهرها هذا ما امربه عبدالله علی امیر المومنین مالک بن الحارث الاشتر فی عهده الیه حین ولاه مصر: (نامه 53) 1- جبایه خراجها 2- جهاد عدوها 3- و استصلاح اهلها 4- و عماره بلادها
معالم دین • فلسفه حکومت • توسعه شهرها فلسفه حکومت اللهم انك تعلم انه لم يكن الذي كان منا منافسه في سلطان، ولا التماس شيء من فضول الحطام، ولكن لنرد المعالم من دينك، ونظهر الاصلاح في بلادك، فيامن المظلومون من عبادك، وتقام المعطله من حدودك. خ131 خدايا تو ميداني که جنگ و درگيري ما براي به دست آوردن قدرت و حکومت، و دنيا و ثروت نبود، بلکه ميخواستيم نشانههاي حق و دين تو را در جايگاه خويش باز گردانيم، و در سرزمينهاي تو اصلاح را ظاهر کنيم، تا بندگان ستمديدهات در امن و امان زندگي کنند، و قوانين و مقررات فراموششده تو بار ديگر اجرا گردد.
توسعه فضایی شهرها • امام علی (ع) • عليك في عماره بلادك، وتزيين ولايتك، • در آباداني شهرهاي تو، و آراستن ولايتها • ( توسعه فضایی شهرها )ی تو نقش دارد • نامه 53
آثار توسعه فضایی • رفاه اجتماعی • آثار • توسعه فضایی • توسعه شهرها • استحکام و ابقاء • حکومت پایداری • حکومت عليك في عماره بلادك، وتزيين ولايتك، مع استجلابك حسن ثنائهم، و تبجحك باستفاضه العدل فيهم، معتمدا فضل قوتهم، در آباداني شهرهاي تو، و آراستن ولايتهاي تو نقش دارد، و رعيت تو را ميستايند، و تو از گسترش عدالت ميان مردم خشنود خواهي شد، و به افزايش قوت آنان تکيه خواهي کرد، • فان العمران محتمل ما حملته • زيرا عمران و آبادي قدرت تحمل مردم را زياد ميکند.
مبانی توسعه متوازن و پایدار • تعقل گرایی و خرد ورزی • مبانی توسعه متوازن و پایدار • مهرورزی و محبت به مردم • عدالت و توازن • آینده نگری و میانه روی
تعقل گرایی و خردورزی در حکومت • واكثر مدارسه العلماء، ومناقشه الحكماء، في تثبيت ما صلح عليه امر بلادك، واقامه ما استقام به الناس قبلك. ن53 • با دانشمندان، فراوان گفتگو كن، و با حكيمان فراوان بحث كن، كه مايه اباداني و اصلاح شهرها، و برقراري نظم و قانوني است كه در گذشته نيز وجود داشت. • عدالت و مهرورزی علت مبقیه حکومت • فان عطفك عليهم يعطف قلوبهم عليك. وان افضل قره عين الولاه استقامه العدل في البلاد، وظهور موده الرعيه. وانه لا تظهر مودتهم الا بسلامه صدورهم، ولا تصح نصيحتهم الا بحيطتهم علي ولاه الامور، وقله استثقال دولهم، وترك استبطاء انقطاع مدتهم. ن53 • همانا مهرباني تو نسبت به سربازان، دلهايشان را به تو ميکشاند، و همانا، روشني چشم زمامداران، برقراري عدل در شهرها و آشکار شدن محبت مردم نسبت به والي است، که محبت دلهاي رعيت جز با پاکي قلبها پديد نميآيد، و خيرخواهي آنان زماني است که با رغبت و شوق پيرامون والي را گرفته، و حکومت بار سنگيني را بر دوش رعيت نگذاشته باشد، و طولاني شدن مدت زمامداري بر ملت ناگوار نباشد. • میانه روی و آینده نگری در حکومت • فدع الإسراف مقتصداً، واذکر في اليوم غداً، وأمسک من المال بقدر ضرورتک، وقدم الفضل ليوم حاجتک. • اي زياد، از اسراف بپرهيز، و ميانهروي را برگزين، از امروز به فکر فردا باش، و از اموال دنيا به اندازه کفاف خويش نگهدار، و زيادي را براي روز نيازمنديت در آخرت پيش فرست
عقب ماندگی شهرها ومن طلب الخراج بغير عماره اخرب البلاد، واهلك العباد، ولم يستقم امره الا قليلا خ53 آن کس که بخواهد خراج را بدون آباداني مزارع به دست آورد، شهرها را خراب، و بندگان خدا را نابود، و حکومتش جز اندک مدتي دوام نياورد. • عدم عدم توجه به زیر ساختهای توسعه • انقراض و ناپداری حکومت • محرومیت و نابودی مردم جامعه • علت محرومیت در عدم توسعه • وانما يوتي خراب الارض من اعواز اهلها، انما يعوز اهلها لاشراف انفس الولاه علي الجمع، وسوء ظنهم بالبقاء، وقله انتفاعهم بالعبر. • همانا ويراني زمين به جهت تنگدستي کشاورزان است که به آينده حکومتشان اعتماد ندارند، و از تاريخ گذشتگان عبرت نميگيرند.
تخریب اراضی ، جرم و خیانت است بغلنی انک جردت الارض فاخذت ما تحت قدمیک (نامه 40) به من خبر رسیده که تو زمینهای آباد را برهنه وویران کرده ای و آنچه توانسته ای تصاحب نموده ای محرومیت و عدم توسعه شهرها بدلیل سوء عملکرد حاکمان است انما یوتی خراب الارض من اعواز اهلها و انما یعوز اهلها لا شراف انفس الواه علی الجمع و سوء ظنهم بالبقا (نامه 53)
راهبرد توسعه • شایسته سالاری در مسئولیت ها • راهبرد توسعه • علم آمایش سرزمین • عدالت در توزیع
وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ۗ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ ﴿١٠﴾ اعراف تمام نیازمندیهای انسان در روی زمین موجود است • وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ ۚ وَإِن تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّـهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ الْإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ ﴿٣٤﴾ ابراهیم • 1.شناخت توان محیطی و قابلیتهای بالقوه و بالفعل • (آمایش سرزمین) • 2. رعایت عدالت در توزیع و آمایش متوازن • 3. مسئولیت پذیری و مدیریت صحیح منابع • طبیعت • پاسخگوی همه نیاز بشریت است • مشروط به:
موجب پایداری و استحکام پایه های حکومت است • مورد ستایش مردم واقع می شود آثار توسعه • آثار توسعه فضایی و آمایش سرزمین • افزایش توانمندی و اقتدار مردم است • رضایت از گسترش عدالت عدالت و مهرورزی علت مبقیه حکومت فان عطفك عليهم يعطف قلوبهم عليك. وان افضل قره عين الولاه استقامه العدل في البلاد، وظهور موده الرعيه. وانه لا تظهر مودتهم الا بسلامه صدورهم، ولا تصح نصيحتهم الا بحيطتهم علي ولاه الامور، وقله استثقال دولهم، وترك استبطاء انقطاع مدتهم. ن53 همانا مهرباني تو نسبت به سربازان، دلهايشان را به تو ميکشاند، و همانا، روشني چشم زمامداران، برقراري عدل در شهرها و آشکار شدن محبت مردم نسبت به والي است، که محبت دلهاي رعيت جز با پاکي قلبها پديد نميآيد، و خيرخواهي آنان زماني است که با رغبت و شوق پيرامون والي را گرفته، و حکومت بار سنگيني را بر دوش رعيت نگذاشته باشد، و طولاني شدن مدت زمامداري بر ملت ناگوار نباشد.
کلان شهرها واسكن الامصار العظام فانها جماع المسلمين، ن69 • در شهرهاي بزرگ سکونت کن زيرا مرکز اجتماع مسلمانان است،
آثار کلان شهرها • مرکز اجتماع مسلمین است • تایید الهی به جماعت مسلمین است • موجب پرهیز از تفرقه است • آثار • کلان شهرها آثار کلان شهرها والزموا السواد الاعظم فان يد الله مع الجماعه، واياكم والفرقه! فان الشاذ من الناس للشيطان، كما ان الشاذه من الغنم للذئب. • خ127 همواره با بزرگترين جمعيتها باشيد که دست خدا با جماعت است، از پراکندگي بپرهيزيد، که انسان تنها بهره شيطان است آنگونه که گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود،
نمادهای ماندگار • توصیه به احداث نمادهای ماندگار در شهرها در شهرها • موجب تمجید وستایش مردم اموجب دست یابی به نعمتها و کرامتها است • موجب دست یابموجب تمجید وستایش مردم استی به نعمتها و کرامتها است مع حسن الثناء في العباد، وجميل الاثر في البلاد،ن53 برخوردار از ستايش بندگان، يادگار نيک در شهرها، رسيدن به همه نعمتها، و کرامتها بوده،
عقب ماندگی شهرها • عدم اعتماد به حکومت • دلایل • عقب ماندگی شهرها • پایین بودن سطح درآمد ها و زندگی • عدم عبرت از گذشتگان
حقوق شهروندی • وامزج لهم بين التقريب والإدناء، والإبعاد والإقصاء، إن شاء الله.ن19 • پس در رفتار با آنان، نرمي و درشتي را به هم آميز. رفتاري توام با شدت و نرمش داشته باش، اعتدال و ميانهروي را در نزديک کردن يا دور نمودن، رعايت کن. • وظایف حاکمان نسبت به شهروندان-توسعه شهری- توسعه مسکن و حمایت از حقوق حیوانات • اتقوا الله في عباده وبلاده، فانكم مسوولون حتي عن البقاع والبهائم، اطيعوا الله ولا تعصوه، واذا رايتم الخير فخذوا به، واذا رايتم الشر فاعرضوا عنه خ166 • از خدا بترسيد، و تقوا پيشه کنيد زيرا شما در پيشگاه خداوند، مسئول بندگان خدا، و شهرها، و خانهها و حيوانات هستيد خدا را اطاعت کنيد و از فرمان خدا سر باز مداريد، اگر خيري ديديد برگزينيد، و اگر شر و بدي ديديد از آن دوري کنید • توصیه به رعایت حقوق حیوانات • ولا توکل بها إلا ناصحاً شفيقاً وأميناً حفيظاً، غير معنف ولا مجحف، ولا ملغب ولا متعب. ثم احدر إلينا ما اجتمع عندک، نصيره حيث أمر الله به, فإذا أخذها أمينک فأوعز إليه ألا يحول بين ناقة وبين فصيلها، ولا يمصر لبنها فيضر ذلک بولدها، ولا يجهدنها رکوباً، وليعدل بين صواحباتها في ذلک وبينها، وليرفه علي اللاغب، وليستأن بالنقب والظالع، وليوردها ما تمر به من الغدر، ولا يعدل بها عن نبت الأرض إلي جواد الطرق، و ليروحها في الساعات، وليمهلها عند النطاف والأعشاب، • حمايت از حقوق حيوانات در رساندن حيوانات آن را به دست چوپاني که خيرخواه و مهربان، امين و حافظ، که نه سختگير باشد و نه ستمکار، نه تند براند و نه حيوانات را خسته کند، بسپار، سپس آنچه از بيتالمال جمعآوري شد براي ما بفرست، تا در نيازهايي که خدا اجازه فرمود مصرف کنيم، هرگاه حيوانات را به دست فردي امين سپردي، به او سفارش کن تا: (بين شتر و نوزادش جدايي نيفکند، و شير آن را ندوشد تا به بچهاش زياني وارد نشود، در سوار شدن بر شتران عدالت را رعايت کند، و مراعات حال شتر خسته يا زخمي را که سواري دادن براي او سخت است بنمايد، آنها را در سر راه به درون آب ببريد، و از جادههائي که دو طرف آن علفزار است به جاده بيعلف نکشاند و هر چندگاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند و هرگاه به آب و علفزار رسيد، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند.
حقوق شهروندی • وظیفه حاکمان نسبت به رعایت • حقوق • توسعه • حیوانات • شهروندان • شهری • مساکن
عوامل موثر در توسعه و عمران عوامل موثر در آبادنی • نقش حاکمان • تعقل گرایی و خردورزی • عدالت ورزی • مهرورزی • آینده نگری • میانه روی • نقش شهروندان • وفاداری • امانت داری • تبعیت پذیری
پهنه بندی سکونتگاهی • پهنه بندی سکونتگاهی • شهری • روستایی • سکونتگاهاس انسانی • حاشیه نشینی • مرکز نشینی
سکونتگاه شهری روستایی • هذا ما اجتمع عليه اهل اليمن حاضرها وباديها، وربيعه حاضرها وباديها. • اين پيمان نامهاي است که مردم (يمن) و (ربيعه) آن را پذيرفتهاند، چه آنان که در شهر حضور دارند يا آنان که در بيابان زندگي ميکنند، آنان پيرو قرآنند
سکونتگاها و حاشیه نشینی • وتفقد امورهم بحضرتك وفي حواشي بلادك ن53 • در کار آنها بينديش چه در شهري باشند که تو به سر ميبري، يا در شهرهاي ديگر،
سکونتگاهای انسانی • ، في برك وبحرك، وسهلك وجبلك، وحيث لا يلتئم الناس لمواضعها، ولا يجترئون عليها، فانهم سلم لا تخاف بائقته، وصلح لا تخشي غائلته، ن53 • از بيابانها و درياها، و دشتها و کوهستانها، جاهاي سختي که مردم در آن اجتماع نميکنند، يا براي رفتن به آنجاها شجاعت ندارند.
پهنه بندی سکونتگاهی • پهنه بندی سکونتگاهی • شهری • روستایی • سکونتگاهاس انسانی • حاشیه نشینی • مرکز نشینی
