observed changes and responses to climate change worldwide and in Cyprus

1. CYADAPT Development of a national strategy for adaptation to climate change adverse impacts in Cyprus observed changes and responses to climate change worldwide and in Cyprus Mike Petrakis, Christos Giannakopoulos and GiannisLemesios National Observatory of Athens, Greece

2. Εισαγωγικά στοιχεία Οι αλλαγές που συμβαίνουν σήμερα στο κλίμα παγκοσμίως οφείλονται, ίσως κατά αποκλειστικό λόγο, στην αλόγιστη καύση ορυκτών καυσίμων από τη Βιομηχανική Επανάσταση έως σήμερα. Τεράστια αύξηση της συγκέντρωσης αερίων στην ατμόσφαιρα κυρίως διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μεθανίου (CH4) και υποξειδίου του αζώτου (Ν2Ο). Αύξηση θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας. IPCC, 2007

3. Αύξηση Θερμοκρασίας Ατμόσφαιρας • Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC, 2007) ο μέσος ρυθμός θέρμανσης της ατμόσφαιρας του πλανήτη κατά τον 20ό αιώνα ήταν 0,7 οC ανά 100 χρόνια. • Αν και η αύξηση αυτή δεν ήταν σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η τελευταία ανοδική τάση της θερμοκρασίας είναι στατιστικά σημαντική στο επίπεδο εμπιστοσύνης 95% σχεδόν σε όλες τις κατοικημένες περιοχές του πλανήτη και, κατά τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, η δεκαετία 1995 – 2005 ήταν η θερμότερη των τελευταίων 500 ετών (WMO, 2006). IPCC, 2007

4. Αύξηση Θερμοκρασίας Ατμόσφαιρας • Σύμφωνα µε την 4η έκθεση αξιολόγησης (2007) της IPCC, το 2005 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ από το 1850. • Το επόμενο στη σειρά ήταν το 1998 ενώ το 2002, 2003 και 2004 ήταν αντίστοιχα το 3ο, 4ο και 5ο θερμότερο έτος. • Τα έντεκα θερμότερα έτη μέχρι σήμερα περιλαμβάνονται όλα στη 12ετία 1995-2006. Τάσεις αύξησης της θερμοκρασίας 1976 - 2000

5. Αύξηση Θερμοκρασίας Ατμόσφαιρας Η αύξηση της πα-γκόσμιαςθερμοκρα- σίας μπορεί μόνο να αποδοθεί με τη χρήση μοντέλων, τα οποία λαμβάνουν υπόψη και τις ανθρωπογενείς πιέσεις εκτός των φυ-σικών. IPCC, 2007

6. Αύξηση Θερμοκρασίας Ατμόσφαιρας 1,6 δισεκατομμύρια καταγραφές θερμοκρασίας από το 1800 έως το 2010 από όλο τον πλανήτη. Από το 1950 μέχρι σήμερα η μέση θερμοκρασία της Γης έχει ανέβει κατά 0,911 ± 0,042 oC. Πανεπιστήμιο Berkley - Richard Muller, 2011 Πανεπιστήμιο Berkley - Richard Muller, 2011

7. Αύξηση Θερμοκρασίας Ωκεανών • Η θερμοκρασία των ωκεανών παγκοσμίως έχει αυξηθεί κατά 0,10 oCαπό την επιφάνεια μέχρι τα 700 m βάθος. • Αύξηση παρατηρείται και στο θερμικό περιεχόμενο των ωκεανών για την περίοδο 1955 – 2010. ΝΟΑΑ

8. Λιώσιμο Πάγων - Χιονιού • Η χιονοκάλυψη στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη έχει μειωθεί ιδίως την άνοιξη και το καλοκαίρι. • Σχετικά με το Βόρειο Ημισφαίριο, η δορυφορική παρατήρηση της χιονοκάλυψης κατά την περίοδο 1966 – 2005 έδειξε ότι μειώνεται κάθε μήνα εκτός των μηνών Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου. Μείωση της χιονοκάλυψης στο Βόρειο Ημισφαίριο κατά τους μήνες Μάρτιο - Απρίλιο

9. Μείωση Θαλάσσιου Πάγου • Αποτελέσματα των δορυ-φορικών παρατηρήσεων στην Αρκτική δείχνουν μείωση της μέσης ετήσιας κάλυψής του σε ποσοστό 2,7 ± 0,6% ανά δεκαετία από το 1978. • Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η μείωση αυξάνεται και φτάνει σε ποσοστό 7,4 ± 2,4%. • Υποθαλάσσια δεδομένα από την Κεντρική Αρκτική δείχνουν ότι το μέσο πάχος του θαλάσσιου πάγου έχει μειωθεί κατά 1m από το 1987 έως το 1997. IPCC, 2007

10. Συρρίκνωση Παγετώνων • Η μείωση της μάζας των παγετών είναι της τάξης των 0,5 ± 0.18 mm/yr ισοδύ-ναμου επιπέδου θαλάσσης κατά την περίοδο1961 – 2004 και 0.77 ± 0.22 mm/yr κατά την περίοδο 1991 – 2004 (IPCC, 2007). • Σύμφωνα με το NSIDC (2008), από το 1961 έως το 2005 το πάχος των παγετώτων παγκοσμίως μειώθηκε κατά 12 m ή ισοδύναμα περισσότερο από 9.000 km³ νερού. NSIDC, 2008

11. Glacier Bay National Park and Reserve's White Thunder Ridge South Cascade Glacier in the Washington Cascade Mountains

12. Άνοδοςτης Θάλασσας • Κατά την περίοδο 1961 – 2003 η στάθμη της θάλασσας αυξήθηκε κατά 1,8 ± 0,5 mm το χρόνο. • Τον 20ό αιώνα η αντίστοιχη τιμή αύξησης ήταν 1,7 ± 0,5 mm το χρόνο. • Ωστόσο, η αύξηση της στάθμης της θάλασσας είναι εξαιρετικά ανομοιόμορφη από περιοχή σε περιοχή και ενώ σε κάποιες περιοχές ο ρυθμός αύξησης είναι πολύ μεγαλύτερος από τη μέση τιμή παγκοσμίως, σε άλλες, το επίπεδο της στάθμης της θάλασσας. • IPCC, 2007 IPCC, 2007 NASA, 2008

13. Ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις • Αν και τα δεδομένα των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων παρουσιάζουν μεγάλη φυσική μεταβλητότητα, ωστόσο, κάποιες μακροπρόθεσμες τάσεις σχετικά με την ποσότητα των κατακρημνίσεων από το 1900 έως το 2005 έχουν παρατηρηθεί (IPCC, 2007) όπως οι περιοχές της βορειοανατολικής και νότιας Αμερικής, η Βόρεια Ευρώπη και η Βόρεια και Κεντρική Ασία είναι περισσότερο υγρές ενώ αντίθετα η λωρίδα Σαχέλ της Αφρικής, η Νότια Αφρική, η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείουκαι η Νότια Ασία είναι περισσότερο ξηρές. Χρονοσειρές των μεταβολών στην ετήσια παγκόσμια βροχόπτωση από GHCN για την περίοδο 1900 – 2005 με περίοδο βάσης 1981 – 2000 IPCC, 2007

14. IPCC, 2007

15. Έντονα καιρικά φαινόμενα • Από το 1950 παρατηρείται αύξηση του αριθμού των φαινομένων καύσωνα σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Παράλληλα αύξηση καταγράφεται και στις ζεστές νύχτες. • Μεγαλύτερες περιοχές της Γης πλήττονται από ξηρασία καθώς οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί ενώ παράλληλα λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας ενισχύεται και η εξατμισοδιαπνοή. • Αύξηση παρουσιάζουν και οι έντονες βροχοπτώσεις που οδηγούν σε πλημμύρες χωρίς αυτό βέβαια να χαρακτηρίζει μια παγκόσμια τάση. • Ο αριθμός των τροπικών καταιγίδων και των τυφώνων αν και ποικίλει από χρόνο σε χρόνο, παρατηρείται γενικά μια αύξηση στην ένταση και διάρκειά τους από τη δεκαετία του ˈ70. • IPCC, 2007

16. Κλιματική αλλαγή - Κύπρος • Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC, 2007), η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αποτελεί μια από τις πιο ευάλωτες περιοχές, “hot spot”, στον κόσμο όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. • H Κύπρος, στην Ανατολική πλευρά της Μεσογείου, βιώνει έντονα, στις μέρες μας, τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και τα στοιχεία που αποδεικνύουν αυτήν την τάση είναι αδιαμφισβήτητα (Giorgi 2006). • Η κλιματική αλλαγή στην Κύπρο έχει τόσο περιβαλλοντικές (καταστροφή οικοσυστημάτων, ερημοποίηση, καταστροφή βιοποικιλότητας κ.ά.) όσο κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις (μείωση υδάτινων πόρων, αύξηση ενεργειακών απαιτήσεων, εσωτερική μετανάστευσή, επιπτώσεις στον τουρισμό κ.ά.).

17. Θερμοκρασία • Για την περίοδο 1903 – 2010 παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά 1,4 oCστο σταθμό της Λευκωσίας και 2,3 oC στο σταθμό της Λεμεσού Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου

18. Θερμοκρασία • Όσον αφορά τις μέσες ετήσιες μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες, στο σταθμό της Λευκωσίας και οι δύο θερμοκρασίες παρουσιάζουν μικρή αύξηση ενώ στο σταθμό της Λεμεσού η μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία παρουσιάζει μικρή ελάττωση ενώ αντίθετα η μέση ετήσια ελάχιστη θερμοκρασία παρουσιάζει σημαντική αύξηση αρκετά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στο σταθμό της Λευκωσίας. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου

19. Θερμοκρασία • Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των ημερών με θερμοκρασία 40 oCή και μεγαλύτερη, ενώ έχει μειωθεί κατά πολύ και ο αριθμός των ημερών με θερμοκρασία 0 oCή και μικρότερη αποδεικνύοντας και πάλι την τάση που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες στην περιοχή της αύξησης δηλαδή των ελάχιστων θερμοκρασιών. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου

20. Θερμοκρασία • Σημαντική είναι επίσης και η αύξηση του αριθμού των θερμών νυχτών σε όλη σχεδόν την Κύπρο όπως καταγράφεται από τους σταθμούς της Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου, Προδρόμου και Σαϊτά (PanosHadjinicolaou, CLIMRUN, 2011) PanosHadjinicolaou, CLIMRUN, 2011

21. Βροχόπτωση • Η ποσότητα της βροχής που πέφτει στην περιοχή μειώνεται χρόνο με το χρόνο. Η μέση ετήσια βροχό-πτωση μειώθηκε από 559 mm που ήταν την περίοδο 1901 – 1930 σε 463 mm την περίοδο 1971 – 2000, μείωση της τάξης του 17%. Τα στοιχεία αφορούν μόνο το κομμάτι της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου

22. Βροχόπτωση • Ημείωση της βροχόπτωσης για την περίοδο 1905 – 2005 ήταν της τάξης των 170 mm. • Επίσης, το 2008 η Κύπρος βίωσε μία μεγάλη ξηρασία καθώς η μείωση της βροχόπτωσης έφτασε το 45% σε σχέση με την περίοδο 2000 – 2007 με αποτέλεσμα οι υδάτινοι συλλέκτες να γεμίσουν μόνο στο 3% της χωρητικότητάς τους αναγκάζοντας την κυβέρνηση της Κύπρου να δαπανήσει εκατομμύρια ευρώ για την εισαγωγή νερού από την Ελλάδα (Davenport 2008). The Cyprus Institute, 2009 • H Κύπρος καταλαμβάνει την πρώτη θέση μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρώνόσον αφορά τον δείκτη έλλειψης νερού που αντικατοπτρίζει την διαθεσιμότητα του νερού σε σχέση με τις ανάγκες. -170 mm AQUAREC, 2008

23. Εξατμισοδιαπνοή • Η εξατμισοδιαπνοή αυξήθηκε περίπου 60-80 mm την περίοδο 1976 – 2006. • Η αύξηση της εξατμισοδιαπνοής σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας και τη μείωση της βροχόπτωσης εντείνει την ξήρανση των εδαφών και οδηγεί σταδιακά, αν οι συνθήκες αυτές συνεχίσουν να υφίστανται, στην ερημοποίησή τους. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου

24. Έντονα καιρικά φαινόμενα • Αύξηση παρουσιάζουν τα φαινόμενα έντονης βροχόπτωσης πολύ μικρής διάρκειας για την περίοδο 1930 – 2007, τα οποία αναλόγως των περιπτώσεων μπορούν εν δυνάμει να προκαλέσουν φαινόμενα πλημμύρας. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου