ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG XÃ HỘI (SIA)

1. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG XÃ HỘI (SIA) Người trình bày Phạm Thị Thùy Dung

2. Tổng quan -SIA là gì? • Là một quá trình đánh giá hay dự đoán trước những hậu quả về mặt xã hội có thể xảy ra do những hành động chính sách cụ thể, đặc biệt trong bối cảnh xây dựng chính sách của một quốc gia, tiểu bang hay tỉnh (Burdge and Vanclay 1996: 59). • Mục đích của SIA không chỉ dự đoán những tác động về mặt tích cực hoặc tiêu cực mà đề nghị những giải pháp phát triển nhằm tránh, giảm thiểu vấn đề và tối đa hóa lợi ích (Barrow 2000: 2).

3. Tổng quan • SIA là một phương pháp phân tích tác động về mặt xã hội đối với một môi trường của một dự án phát triển/chính sách/hành động. Tác động về mặt xã hội có thể liên quan đến: • Cách thức người ta đương đầu với cuộc sống về mặt kinh tế, xã hội và giá trị văn hóa • Cách thức người ta sử dụng môi trường thiên nhiên để tồn tại, giải trí, phục vụ các hoạt động về văn hóa, tinh thần vv…

4. Tổng quan • Cách thức người ta sử dụng môi trường được xây dựng để ở, kiếm sống, thờ cúng, giải trí, tụ họp vv… • Cách thức mà các cộng đồng được tổ chức thông qua thể chế văn hóa, xã hội, tín ngưỡng • Nghệ thuật, âm nhạc, múa, ngôn ngữ, nghề thủ công và các khía cạnh văn hóa biểu đạt khác

5. Tổng quan • Bản sắc và tín ngưỡng của một nhóm người về cách sống đúng đắn, mối quan hệ gia đình, mối quan hệ ngoài gia đình, mối quan hệ pháp lý… • Đặc điểm văn hóa và thẩm mỹ của một cộng đồng hay vùng lân cận – bầu không khí và tính liên kết

6. Tổng quan • Tóm lại, SIA bao gồm: • Mô tả hiện trạng của các khía cạnh xã hội của một môi trường nào đó • Dự đoán các khía cạnh đó có thể thay đổi như thế nào nếu một hành động hay một giải pháp nào đó được thực hiện • Phát triển những phương thức nhằm giảm thiểu những thay đổi tiêu cực theo quan điểm của cộng đồng bị ảnh hưởng

7. Tổng quan - Nói một cách ngắn gọn, SIA bao gồm: • Mô tả tác động • Kiến nghị nhằm giảm thiểu • Kiến nghị nhằm điều chỉnh thiết kế dự án/chính sách/giải pháp gốc

8. Tổng quan • Làm thế nào để biết được quyết định chúng ta đưa ra là quyết định có am hiểu, đúng đắn hoặc tốt nhất?

9. SIA: Cơ sở về mặt lý thuyết của quyết định • Giải quyết vấn đề và quyết định: • 5 Ws and 1 H: • What (tình huống không lành mạnh là gì) • Where (xảy ra ở đâu) • Who (ai là người bị ảnh hưởng) • When (sự gian khổ đó được trải nghiệm khi nào) • Why (tại sao vấn đề đó tồn tại) • How (con người, nơi chốn, vấn đề bị vướng vào nhau như thế nào)

10. SIA: Cơ sở về mặt phương pháp -Nguyên tắc của SIA: • Vận động sự tham gia của nhiều thành phần công chúng • Phân tích tác động cả về mặt tích cực và tiêu cực • Tập trung vào những vấn đề thực sự quan trọng đối với cộng đồng và nhóm bị ảnh hưởng • Định nghĩa tầm quan trọng của những biến xã hội nhất định • Cung cấp phản hồi cho người lập kế hoạch dự án • Đạo đức nghề nghiệp

11. SIA: Cơ sở về mặt phương pháp • Thiết lập các chương trình giám sát và giảm thiểu • Xác định nguồn dữ liệu • Lập kế hoạch để lấp khoảng trống về mặt dữ liệu Tóm lại, SIA là: • Hành động có định hướng • Có giới hạn về mặt thời gian • Đưa ra giải pháp mang tính thực tiễn và khả thi • Được hiểu bởi tất cả mọi người

12. SIA: Cơ sở về mặt phương pháp -Những cân nhắc về mặt đạo đức: • Trách nhiệm giải trình về đánh giá • Minh bạch về đánh giá • Độ tin cậy • Tính chuyên nghiệp

13. QUY TRÌNH TIẾN HÀNH SIA • SIA là ‘cách tiếp cận dùng nhiều phương pháp’ (Finsterbusch 1983; 16) và thường bắt đầu bằng việc định nghĩa vấn đề. • Để thực hiện SIA, vấn đề tiêu biểu được điều tra và kết luận bằng các kiến nghị và chiến lược giảm thiểu.

14. Hồ sơ cộng đồng • Hồ sơ cộng đồng là nền tảng cơ bản để phát triển kế hoạch tổng thể hoặc kế hoạch chiến lược. • Đối với SIA, kế hoạch cộng đồng mang tính cụ thể hơn, tập trung phần lớn vào cộng đồng bị tác động • Trong trường hợp này hay trường hợp kia, một hồ sơ cộng đồng là cần thiết để cung cấp dữ liệu cơ bản về một cộng đồng để hiểu được quá khứ, hiện tại, tương lai, thế mạnh, tiềm năng và nhu cầu của cộng đồng đó.

15. Hồ sơ cộng đồng -Tại sao phải có hồ sơ cộng đồng? Hồ sơ cộng đồng là một công cụ lập kế hoạch quan trọng: • Hồ sơ cộng đồng được sử dụng bởi chính quyền địa phương, nhà phát triển, nhà đầu tư để hiểu về cộng đồng cũng như nắm bắt được các tiềm năng để phát triển cộng đồng- cơ sở để nghiên cứu tính khả thi • Hồ sơ cộng đồng cũng quan trọng đối với SIA nhằm hiểu được các động lực xã hội của cộng đồng và các tiềm năng để thay đổi

16. Hồ sơ cộng đồng • Thông tin gì nên được đưa vào hồ sơ cộng đồng? • Tùy thuộc vào kích cỡ và bản chất của cộng đồng • Tùy thuộc vào việc sử dụng và mục đích • Nhìn chung những thông tin sau nên được đưa vào: • Tổng quan- Bản chất của cộng đồng? Biên giới? Lịch sử? • Môi trường địa phương – Số liệu thống kê về mặt xã hội (cấu trúc dân số, cân bằng giới tính, khuynh hướng di dân, dân tộc thiểu số, cỡ gia đình vv…)

17. Hồ sơ cộng đồng • Kinh tế, nghề nghiệp, thu nhập • Giáo dục • Chính quyền địa phương, dịch vụ cộng đồng và phúc lợi xã hội • Y tế • Nhà ở • Giao thông • Văn hóa, giá trị, phong cách sống và giải trí • Tổ chức và tính liên kết cộng đồng • Môi trường và sử dụng đất • Pháp luật và trật tự

18. Phương pháp xác định tác động xã hội • Phương pháp Delphi (lấy ý kiến chuyên gia) • Kỹ thuật lấy ý kiến chỉ định nhóm (NGT) • Khảo sát cộng đồng

19. Phương pháp Delphi • Tóm tắt lịch sử • Được phát triển bởi tổ chức RAND vào những năm 1950 • Vì mục đích quân sự và dự đoán khả năng xảy ra Thế Chiến thứ 3 • Được giới thiệu vào khoa học xã hội vào những 1960 như là phương pháp để lấy ý kiến chuyên gia

20. Phương pháp Delphi -Mô tả phương pháp: • Là một phương pháp lấy ý kiến chuyên gia thông qua việc sử dụng những câu hỏi liên tiếp được thực hiện bởi từng thành viên trong nhóm chuyên gia. Nhóm chuyên gia này được chọn dựa trên kiến thức của họ. • Phương pháp thường bao gồm ít nhất là 3 vòng câu hỏi, nơi mà các chuyên gia được yêu cầu trả lời bằng cách giấu tên một số câu hỏi hay phát biểu ý kiến và lý do của những ý kiến đó. • Cuối cùng, tìm kiếm và đạt đến sự nhất trí giữa các chuyên gia

21. Phương pháp Delphi • Có hai loại Delphi: • Delphi dự đoán • Chủ yếu được sử dụng để quyết định những sự kiện có thể xảy ra trong tương lai • Dự đoán những điều kiện cần thiết để một sự kiện xảy ra • Dự đoán những hậu quả xảy ra của một sự kiện

22. Phương pháp Delphi • Delphi chính sách: chủ yếu được sử dụng để • Xác định những vấn đề quan trọng và những mối quan tâm về một chính sách, dự án phát triển nào đó trước khi thực hiện chính sách hoặc dự án đó • Xác định ưu tiên của những vấn đề và mối quan tâm đó và sự chấp nhận của nhứng vấn đề và mối quan tâm đó giữa các thành viên trong cộng đồng • Phát triển các lựa chọn chính sách và sửa đổi

23. Phương pháp Delphi -Những điểm thuận lợi của pp Delphi • Nhanh, tiết kiệm và dễ quản lý • Ẩn danh có thể ngăn ngừa một số vấn đề trong giao tiếp mặt đối mặt (ví dụ như sự thống trị bởi một số cá nhân, sự xung đột giữa các cái tôi, sự hạn chế diễn đạt) • Người tham gia có thể trả lời với những ý kiến thật lòng hơn

24. Phương pháp Delphi • Dễ dàng tham gia, tiết kiệm thời gian và linh hoạt hơn • Cho phép đa dạng thành viên tham gia đặc biệt là về tình trạng xã hội – vượt qua các vấn đề như nhút nhát, rụt rè • Cho phép các chuyên gia ở rải rác khắp nơi tham gia • Xác định được nhiều vấn đề

25. Phương pháp Delphi -Hạn chế của pp Delphi • Những câu trả lời trực tiếp =>chủ quan • Dễ gây ra sự chán nản • Đòi hỏi người tham gia phải có kỹ năng viết tốt • Kết quả có thể thành kiến nếu các thành viên trong nhóm chuyên gia không được lựa chọn cẩn thận

26. Phương pháp Delphi - Các quy trình tiến hành Delphi: 3 bước • Đưa ra được mục tiêu, tóm tắt dự án: Khi mời chuyên gia phải cho họ biết họ phải làm gì? Mình là ai? Tại sao làm? Kết quả mang đến? Mục đích sử dụng kết quả như thế nào? • Nhóm chuyên gia tối ưu là thường từ 10 – 20 người, đa ngành. Tỷ lệ chuyên gia bỏ cuộc (15%) • Để giảm tỷ lệ bỏ cuộc cần phải liên lạc trước, yêu cầu sự tham gia. Phải bảo mật cho chuyên gia khi được chấp thuận / thoả thuận → Mời văn bản chuyên gia. Nên liên lạc / gặp trực tiếp

27. Phương pháp Delphi -Vòng câu hỏi gửi chuyên gia gồm: Vòng 1: Đưa ra 3 – 4 câu hỏi mở để xác định chủ đề, đưa ra các hướng dẫn đơn giản, rõ ràng nhất. Chuẩn bị một lá thư để cung cấp cho họ, thông tin đơn giản nhất về dự án. Thời hạn trả lời, phương pháp gửi đi – phải nhắc nhở họ trước 2 ngày đến hạn cuối Ví dụ: Vòng đầu – câu hỏi ngắn: 1.Tác động tích cực? 2.Tác động tiêu cực? 3.Ảnh hưởng OA? Bằng cách nào? 4.Ai hưởng lợi? Phương án đưa ra? Nhận xét gì? Đề xuất gì? → Sau khi nhận được trả lời của chuyên gia vòng đầu – ta tiến hành xử lý Nhóm câu trả lời giống nhau lại → Tóm tắt lại đưa ra chủ đề - từ các nhóm ý tưởng này ta lặp lại câu hỏi cho vòng thứ 2

28. Phương pháp Delphi -Vòng 2: Câu hỏi 1 – Đặt loại câu hỏi đóng các mức độ cho nhóm câu hỏi ở câu hỏi 1( Vòng 1) Dự án này tác động tích cực đến cộng đồng: Được chi tiết hoá các từ các ý tưởng (nhóm ý tưởng) của vòng 1 Ví dụ: Liệt kê tác động tích cực gì? Liệt kê tác động tiêu cực gì? Qua vòng đầu → Có được tác động cơ bản nhưng chưa biết được mức độ điều quan tâm nhất, nhu cầu ( Không xảy ra) → Phải chi tiết cho câu 2 ở vòng 2 Câu hỏi 3: Nhóm hưởng lợi nào (Vòng 1) → Chi tiết đánh giá xếp dãy ưu tiên nhóm đối tượng và tại sao? Câu hỏi 4: Những đề xuất nào để giảm nhẹ (Vòng 1). Có bao nhiêu đề xuất → Vòng 2 đưa ra đánh giá khả thi và tính xác định đề xuất

29. Phương pháp Delphi Vòng 3:Từ bảng của vòng 2 – xếp dãy ưu tiên các kết quả vòng 2 và giải thích → Kết quả Delphi là cơ sở lấy ý kiến từ cộng đồng

30. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) -Tóm tắt lịch sử • Đầu tiên được phát triển bởi Dlbecq, van de Ven vào những năm 1970 để giải quyết vấn đề trong tổ chức công việc • Được giới thiệu vào khoa học xã hội vào cuối những năm 1970 nhằm khai thác ý kiến và giải pháp của quần chúng về những vấn đề của cộng đồng

31. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) • Được điều chỉnh để sử dụng trong các cuộc họp quần chúng nhằm khắc phục những vấn đề thống trị thường xảy ra ở số ít những người hay to tiếng bằng cách đưa ra cấu trúc và đảm bảo mỗi thành viên đều có cơ hội tham gia cân bằng

32. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) -Thuận lợi của NGT • Cân bằng sự tham gia và ảnh hưởng của mỗi cá nhân trong các cuộc họp quần chúng • Đưa ra nhiều ý tưởng sáng tạo hơn các nhóm không tương tác • Người tham gia hài lòng với kết quả thảo luận hơn • Giảm bớt sự tuân theo giữa các thành viên trong nhóm hơn ở các nhóm tương tác mặt-đối-mặt • Khuyến khích các thành viên đương đầu với vấn đề trên cơ sở giải quyết vấn đề hơn là trên cơ sở tấn công cá nhân • Dẫn đến khả năng kết thúc và thành công hơn

33. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) -Hạn chế của NGT • Đòi hỏi phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước • Có khuynh hướng tác dụng nhất khi được sử dụng trong cuộc họp với một mục đích, một chủ đề • Đòi hỏi người tham gia phải sử dụng phương pháp có cấu trúc giống nhau có thể làm cho người tham gia cảm thấy không hài lòng và chống đối lại

34. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) -Các bước thực hiện NGT: 4 bước • Suy nghĩ đưa ra ý kiến một cách im lặng • Ghi lại những ý kiến • Thảo luận những ý kiến • Sắp xếp trật tự ưu tiên những ý kiến

35. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) Bước 1: Mỗi nhóm cử 2 người hỗ trợ viên, đưa ra hướng dẫn trong cuộc thảo luận, 1 người ghi lại cuộc thảo luận. Thành viên tham gia được phát Card + bút chì. Mỗi mặt ghi 1 câu hỏi. Một thành viên trả lời 2 câu hỏi trên 2 mặt giấy. Câu hỏi này được lấy từ kết quả của Delphi. Ví dụ: • Mặt 1: Tác động nào tiêu cực → Ta tiếp tục lấy ý kiến sâu hơn Tác động tiêu cực nào có thể có được từ dự án này? Cái nào tác động trực tiếp lên gia đình mình? Trả lời bằng các từ khoá • Mặt 2: Câu hỏi _ Bằng cách nào giảm thiểu các tác động trên → Nhóm các ý tưởng lại → Càng nhiều ý tưởng và nhóm ý tưởng càng tốt. Đây là hoạt động trong im lặng, không được trao đổi, mọi người tự đưa ra ý kiến của mình. • Mỗi câu hỏi dành cho nhóm 10 phút.

36. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) Bước 2: • Ghi lại tất cả những ý tưởng – hỏi từng người một và ghi lại • Mỗi người đọc to ý tưởng của họ.

37. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) Bước 3 : Thảo luận các ý kiến • Trên cơ sở các ý kiến liệt kê – nhóm ý tưởng → Thảo luận theo ý tưởng (Chủ đề) → Đề nghị đưa ra cách kết hợp, từ ngữ nào đại diện, khái quát nhất. • Những ý tưởng mới / chung được viết qua bên cạnh – sau đó cho tất cả kiểm tra lại độ chính xác của ngữ nghĩa / câu từ. • Qua hoạt động này họ sẽ phát sinh ý tưởng mới

38. PHƯƠNG PHÁP NHÓM NHỎ (NGT) Bước 4: • Căn cứ vào list ý tưởng ta tiến hành bỏ phiếu xếp dãy ưu tiên. Đối với người dân mọi ý tưởng đều quan trọng.Ta phải giải thích về các vấn đề nguồn lực… và thống nhất chọn 5 ý tưởng cơ bản nhất • Tiến hành bỏ phiếu cho ý tưởng.

39. Khảo sát cộng đồng • Khảo sát cộng đồng là khảo sát bằng bảng hỏi hướng đến một cồng đồng lớn hơn hoặc ‘số đông im lặng’ nhằm nắm bắt kiến thức và nhận thức của cộng đồng về một dự án được đánh giá. • Phương pháp này nên được thực hiện chỉ sau khi thực hiện các phương pháp khai thác khác (như Delphi hoặc NGT) để có được sự hiểu biết cơ bản trước khi xây dựng câu hỏi khảo sát.

40. Khảo sát cộng đồng -Thuận lợi của khảo sát cộng đồng • Đưa ra quan điểm rộng hơn và tiêu biểu hơn của ‘số đông im lặng’ • Có thể đạt được nhiều dữ liệu trong thời gian tương đối ngắn và có thể được phân tích dễ dàng bằng máy tính • Sử dụng công cụ cấu trúc, hạn chế việc chệch hướng trong thu thập thông tin =>Tiêu chuẩn hóa tốt hơn dẫn đến độ tin cậy lớn hơn

41. Khảo sát cộng đồng -Hạn chế của khảo sát cộng đồng • Đòi hỏi phải có nhiều kỹ năng để chuẩn bị và quản lý công việc ở hiện trường • Tương đối tốn kém để thực hiện • Có nguy cơ ‘đuối sức khảo sát’ và tỉ lệ thờ ơ trong cộng đồng cao • Thành viên cộng đồng không trực tiếp bị ảnh hưởng bởi dự án đề xuất có thể thờ ơ • Có nguy cơ nhầm lẫn giữa khảo sát với thăm dò ý kiến –cường điệu hóa nỗi sợ hơn là đưa ra ý kiến có am hiểu

42. Khảo sát cộng đồng -Chọn mẫu • Định nghĩa đối tượng và khung chọn mẫu • Định nghĩa phương pháp chọn mẫu • Định nghĩa quy trình chọn mẫu và chiến lược thay thế • Chỉ rõ điểm hạn chế

43. Khảo sát cộng đồng -Xây dựng bảng hỏi • Quyết định mục tiêu • Xây dựng câu hỏi dựa trên kết quả của những phương pháp trước (Delphi or NGT) • Xem xét hạn chế về mặt nguồn lực và thời gian • Tiến hành thực hiện: phỏng vấn mặt-đối-mặt vs tự hoàn thành; câu hỏi mở vs câu hỏi đóng

44. Đánh giá • Quá trình này kết hợp và đánh giá những tác động của dự án được đánh giá • Những công cụ phân tích như: cây tác động, phân tích tác động chéo, viễn cảnh tương lai và mô tả sự thịnh vượng của xã hội. • Những công cụ này giúp cho nhóm điều tra xác định được những tác động xa hơn được ghép lại hoặc tích lũy theo thời gian và khuynh hướng tương lai của dự án và so sánh những tác động ở các cấp độ khác nhau. Đây là nguồn để phát triển những chiến lược giảm thiểu hợp lý.

45. Xin chân thành cảm ơn!