Download
1 / 41
460 likes | 1.25k Views
MEDİKAL ve VETERİNER ENTOMOLOJİ. Prof. Dr. M. Özkan ARSLAN Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. Ektoparaziter Mücadele (Artropodlarda Kontrol). 1 - Ekolojik kontrol Doğal kontrol metotların uygulanmasıdır. 2-Mekanik Kontrol
E N D
MEDİKAL ve VETERİNER ENTOMOLOJİ Prof. Dr. M. Özkan ARSLAN Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Ektoparaziter Mücadele (Artropodlarda Kontrol) 1-Ekolojik kontrol Doğal kontrol metotların uygulanmasıdır. 2-Mekanik Kontrol Sinek telleri, cibinlik, çit çekilmesi, bataklık kurutulması, üreme yerlerinin ortadan kaldırılması. 3-Biyolojik Kontrol a- mikrobiyal insectisitlerin (viruslar, bakteriler, protozoonlar, mavi-yeşil algler, mantarlar, Bacillus thuringuensis) kullanılması, b- parazitoid yada predatörlerin (cestodlar, nematodlar, hydralar, balıklar, kuşlar ve sürüngenler) kullanılmasıdır. 4-Genetik Kontrol a- kimyasal maddeler yani chemosterilantlar (aziridin, fosforamid, striazon, böcek hormonları) kullanılması, b- radyoaktif maddeler yani radyasyon (x-ışınları, gama ışınları, nötronlar) kullanılması, c- biyoteknolojik yöntemlerin kullanılmasıdır. 5-Kimyasal Kontrol İlaçların kullanılması.
Ektoparaziter İlaçlar insektisit, akarisit larvisit, pupisit, adultisit repellent ilaçlar Ektoparazit İlaçta Bulunması Gereken Özellikler • Artropodların biyolojik gelişmeleri sırasında görülen tüm evrelerdeki formlara etkili olmalı, • Etkileri yeteri ölçüde hızlı ve belli süre kalıcı olmalı, • Uygulandığı konak için yan etkileri çok az veya hiç olmamalı, • Ekonomik olmalı, kolay bulunmalı, kolay uygulanabilir olmalı, • Kullanılan katkı maddeleri ve taşıtlarla geçimli olmalı, • Konaktan elde edilen besinlerde kalıntı bırakılmamalı, çevrede hızla parçalanmalı, çevre kirlenmesine ve ekolojik dengenin bozulmasına yol açmamalı, • Artropodlarda kendisine karşı dirençli suşlar veya türler geliştirmemeli.
Ektoparaziter İlaçlar; İnsektisit-Akarisitler Kimyasal Yapılarına ve Kaynaklarına Göre: Pyrethrin’ler ve Pyrethroid’ler Karbamatlar Organofosfatlar Klorlu hidrokarbonlar Macrocyclic lactonlar (Avermectin ve Milbemycin grubu) Giriş Yolları yada Etki yerlerine Göre: Mide Zehirleri Kontakt Etkililer Sistemik Etkililer Fumigantlar Etki sürelerine Göre: Ani Etkili:Bir kaç saat, Pyrethrin, Rotenon Uzun Etkili:Bir kaç gün, Organik fosforlu, Karbamatlı Kalıcı Etkili:Birkaç hafta-aylarca, Klorlu hidrokarbonlar
Bitkisel Kökenli İnsektisit - Akarisitler (Pyrethrin’ler ve Pyrethroid’ler) • Ani etkilidirler. Yapılan çok kısa sürede bozulduğundan etki süreleri de kısadır. Etkilerini artıran bir sinerjist madde (piperonil butoksit) ile birlikte kullanılırlar. • Pyretrinler ve Pyretroidler • Piretrum (Chrysanthemum sp.) adlı bitkinin çiçeklerinde bulunur. Ham piretrum çiçeklerinin toz edilmesiyle (Parsiyan böcek tozu) hazırlarır. Bunlara pyretrin adı verilir. Laboratuvarda bunlara benzer sentetik olarak elde edilenlere ise pyretroid adı verilmektedir. • Aerosol, tütsü, sprey ve toz olarak kullanılırlar. • Artropodun sinir membranında Na+ ve K+ iyonlarının naklini bozarak etkili olur. • Kısa sürede parçalandıklarından hem laktasyondaki hemde kesime gönderilecek hayvanlarda emniyetle kullanılabilir. • Bir aylıktan küçük kedi yavrularına, köpek yavrularına ve balıklara uygulanmamalıdır. • Deltametrin, permethrin, fenvalerate, cypermethrin, flumethrin, pyrethrin ve cyhalothrin bulunur. • Rotenone • Baklagil ailesinden Derris eliptica ve Derris malascensis bitkisinde bulunan insektisitdir. • Kedi, köpek, at ve sığırlarda toz, merhem yada sıvı olarak kullanılır. • Kontakt etkili olup, özellikle Otodectes ve Demodex uyuzuna etkili bir etken maddedir.
Karbamatlı ilaçlar (Karbamatlar) • Bitkisel kökenli ilaçlara nazaran daha uzun ömürlü ve etki süresi biraz daha fazladır. • Artropodlarda asetilkolin esteraz enzimini inhibe ederek ve onları öldürerek etkilerini gösterirler. • Hayvanlarda karbamatlı ilaçlarla oluşan akut zehirlenmelerde, mydriasis, lakrimasyon, salivasyon, kusma, ishal, sık sık işeme, irade dışı kas titremeleri ve bunu takibende halsizlik ve paraliz görülür. • Zehirlenmelerde antidot olarak "Atropin sülfat' kullanılır. • Bu ilaçların uygulanmasıyla zehirlenen böceklerde hiperaktivite, ataksi, konvulsiyon, felç ve ölüm görülür. • Karbamatlı ilaçlar özellikle kanatlı ektoparazitlerine karşı mücadelede kullanılırlar. • Carbaryl ( Karbaril, Sevin) • Suda 1-5 gün içinde, toprakta ise 7-10 gün içinde yan yarıya parçalanır. Tek başına ya da diğer ilaç etken maddeleri ile birlikte kullanılabilir. Toz, banyo, tasma şeklinde uygulamaları vardır.
Organik Fosforlu Bileşikler (Organofosfatlar) • Hem artropodlarda ve hemde memelilerde bulunan asetilkolini parçalayan asetilkolin estaraz etkinliğini dönüşümsüz olarak engellerler. Böylece kolinerjik sinaps, kavşak veya ganglionlarda asetilkolin birikimine yol açıp, zehirlenmeye sebep olurlar. • Zehirlenme sağıtımında atropin sülfat kullanılır. • Bazıları sistemik etkili olup, parenteral ve oral olarak ve hatta hayvanın üzerine dökülerek kullanılmaktadır. Kandaki etkili konsantrasyonu 24 saat kadar devam eder. • Etken maddeler şunlardır: Propoxur; Trichlorfon, Coumaphos, Crufomate, Dichlorvos, Malathion, Fenthion, Ronnel, Diazinon, bromocyclene, crotoxyphos, phoxim, propetamphos, phosmet, stirofos, dichlofenthion, dioksatiyon, feuklorfos, krotoksifos, klorprifos, dimetoat, tetraklorfinfos ve famfur
Klorlu hidrokarbonlar • Sinir kas iletimini durdurarak ölümlerine neden olurlar. Hayvanlardaki zehirlenmelerde nöyro -muskuler sistemin aşırı derecede uyarılmış olduğu görülür. Spesifik bir antidot yoktur. • DDT (Diklorodifeniltrikloretan) Klorlu hidrokarbonlular içerisinde en tanınmış olanıdır. Ancak yapısının çok stabil ve sağlam olması, kolayca parçalamaması nedeniyle çevre kirliliğine yol açmaktadır. Konak organizmasında da metobolize edilemeyip değişik dokularda birikmektedir. Bu nedenlerden dolayı hemen hemen bütün dünyada kullanımı yasaklanmıştır. • Lindane Konakların yağ dokusunda birikme özelliği vardır. Kullanımı yasaklanmıştır. • Triazapentadine; Formamidine (Amitraz) Amitraz tektırnaklılarda toksik olduğu için kullanılmamalıdır. Ayrıca kedilerde de ihtiyatla kullanılması gerekir. Kenelerin tüm gelişme dönemlerinde karşı etkilidir.
Mikrobiyal Kaynaklı İlaçlar (Macrocyclic lactone’lar) • a) Avermectin grubu macrocyclic lactone’lar: Ivermectin, eprinomectin, abamectin, selamectin,doramectin • b) Milbemycin grubu macrocyclic lactone’lar: Milbemycin oxime,moxidectin • Avermektinler parazitlerde (artropod ve nematodlarda) GABA miktarını arttırır. GABA sinaps ve kavşaklarda uyarı geçişini engeller ve parazitlerde felç olur. Yani omurgasızlarda GABA reseptörlerini bloke ederek felçlere ve dolayısı ile ölümlere neden olurlar. • Avermectinler mantar olan Streptomyces sp.'lerden elde edilmektedir. Ivermectin Streptomyces avermilitis türü mantardan elde edilir. • Parenteral SC, IM, spot-on uygulanabilir. Sistemik etkilidirler. • Genel dozu 0.2 mg/kg. • Dokularda bulunan artropod larvalarına, kan emen bitlere, uyuz etkenleri ve tek konaklı kenelere karşı etkilidirler. 3 -4 hafta süren kalıcı etkileri vardır.
Ektoparaziter İlaçların Uygulama Şekilleri • Banyoluktan Geçirme (Daldırma) • Püskürtme ( Pulverizasyon ) • Yıkama Şeklinde (sünger, pamuk) Uygulama • Pour - on Uygulama • Spot -on Uygulama • Enjeksiyon Şeklinde Parenteral Uygulama • Toz Şeklinde Uygulama • Oral uygulama • İIaçlı tasma, madalyon, kulak, ayak ve kuyruk bant veya plakaları halinde uygulama • Sırt torbaları ile uygulama • Tuzak şeklinde uygulama UYGULAMADA DİKKAT • Ektoparaziter ilaçları kullanırken bulaşık olan tüm araç ve gereçler imha edilmelidir. • Ayrıca hayvanlara ilaç uygulaması yapılmadan önce hayvanların su içmeleri sağlanmalıdır (banyo tarzında ilaç uygulama) • Banyo tarzında ilaç uygulama rüzgarlı ve soğuk havalarda paraziter mücadele yapılmamalıdır.
İnsektisit- Akarisit Uygulamalarında Dikkat Edilecek Hususlar • Uygulayıcı sağlığı :İlacı hayvan üzerinde yada çevre meskende kullanan kişi (tekniker, hekim) kendi sağlığı yönünden dikkat etmeli. Zehirlenmelere karşı. • Hayvan sağlığı : İlaç kullanılan hayvan veya canlı sağlığı yönünden dikkat edilmeli. Hayvanlarda zehirlenmeler. • Çevre kirliliği :Kullanılan ilacın çevre ve doğada kalış süresine göre çevreye zararlı etkisi. İlaç artıkları, şişeleri çevreye rastgele atılmaz. İmha edilir. • Halk sağlığı : Çevredeki insanlar, mesken veya toplu yaşam yerlerindeki insanlarda oluşabilecek zehirlenmelere karşı önlem alınır. yönünden dikkat edilecek hususlar olmak üzere üç grupta toplanır. “Dikkat Haşare İlacı”
Yaygın olarak kullanılan bazı ektoparaziter ilaçlarla ilgili kalıntı uyarıları.
Yaygın olarak kullanılan bazı ektoparaziter ilaçlarla ilgili kalıntı uyarıları.
