TOKSİKOLOJİ

1. TOKSİKOLOJİ

2. 16. yy Paracelsus : “Her madde zehirdir, zehir olmayan madde yoktur; ilacı zehirden ayıran dozudur” : Modern toksikolojinin temeli! AlfredSwaine Taylor (1806-1880):“Küçük dozda bir zehir ilaçtır; yüksek dozda bir ilaç, zehirdir”

3. İnsan vücudu için esansiyel olan ve olmayan metaller, başta besinler olmak üzere diğer bazı yollarla (su, hava gibi) alınmaktadır. Böylece “vücut metal yükü “ oluşmakta; bazıları ise (alüminyum, kurşun ve kadmiyum gibi) yaş ile birikerek vücuttaki konsantrasyonları artmaktadır.

4. Endüstride metallerin işlenmesi ve teknoloji sırasında doğrudan maruz kalma ile pek çok mesleksel zehirlenme olabilir. (Kronik kurşun, cıva, kadmiyum zehirlenmesi gibi). Endüstride metal zehirlenmeleri başlıca inhalasyon yolu ile olmaktadır. Ancak talyum, alkil kurşun, nikel, arsenik ve berilyum gibi metallerin deri yolu ile de absorbsiyonlarıönemlidir.

5. Metallerin toksik etkileri, her metalin özelliğine göre değişmektedir. Genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal zehirlenmelerinde “hedef veya kritik organ”, o metale en duyarlı olan etki yeri için kullanılmaktadır. Örneğin kadmiyuma en duyarlı organ böbrekler olmakla beraber, karaciğer ve akciğerlerde de toksik etki görülür.

6. Ekotoksikoloji; çevresel kirleticilerin ekosisteme olan etkilerini inceleyen toksikoloji alt dalıdır.

7. Diğer endüstri maddelerinde olduğu gibi metaller için de, işyerleri havası için günde 8 saat ve haftada 5 çalışma günü göz önüne alınarak TLV (TWA) değerleri saptanmıştır. TLV (Eşik Limit Değer) (mg/m3): Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi için defalarca maruz kalındığında, o kimyasal maddenin advers etki göstermeyen konsantrasyonudur.

8. CLV: Tavan Değeri EU OEL: Avrupa Birliği Mesleki maruziyet limit değerleri MAC:Maksimumu kabul edilebilir konsantrasyon MPC: Maksimum müsaade edilen konsantrasyon

9. OEL: Mesleki maruz kalma limitleri OSHA PELs: Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi izin verilebilir maruziyet sınırları(PELs) PDK:İzin verilebilir maksimum konsantrasyon STEL: Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık sürede maruz kalınan, aşılmaması gereken limit değer.

10. BENZEN Benzen, endüstride bir eritici olarak kullanılır . Akut benzen zehirlenmelerinde, baş ağrısı, baş dönmesi, huzursuzluk, bazen konfüzyon, küçük kas kasılmaları ve ender olarak çırpınmalar görülür. Yıllar boyu benzene açık kalma sonucu ortaya çıkan kronik zehirlenmelerde, aplastik anemi ve agranülositoz belirir, çünkü kan hücrelerinin yapıldığı kemik iliği yıkılmıştır. Belirtiler: Baş ağrısı, baş dönmesi, huzursuzluk, küçük kas kasılmaları, çırpınmalar

11. HEKZAN Reaktivitesi düşük olduğundan iyi bir çözücü olarak yapıştırıcıların içinde kullanılır. Hekzan buharı havadan ağır olduğu için, zeminde yayılarak uzak mesafelerde tutuşmalara neden olabilmektedir.

12. Gerekdoğalolarakvegerekseendüstridesıkkullanımınabağlıolarakçevredesıkrastlanılanbirmetaldir.Gerekdoğalolarakvegerekseendüstridesıkkullanımınabağlıolarakçevredesıkrastlanılanbirmetaldir. İnorganiktuzları:Kurşunarsenat, kurşunarsenit, kurşunkromat, kurşunfluoroborat, kurşunnitrat, kurşuntiyosiyanat Organiktuzları:Tetrametilkurşun, tetraetilkurşun KURŞUN

13. Çevredenbaşlıca maruziyet kaynakları; -Benzindumanındakikurşun (Tetrametilkurşunvuruntuyuönlemekiçinbenzinekatılmaktadır. Süperbenzine 400mg/L, normal benzine 150 mg/L) - Endüstriyel Maruziyet (Akümülatör, seramik, porselen, kauçuk endüstrilerinde)

14. ANKARA BÖLGESİNDE ÇOCUK SÜT DİŞLERİ KURŞUN SEVİYELERİ

15. -Kurşunluboyalar ( Kurşunbazlıduvarboyaları, otoboyaları) -İçmesuları( Kurşunluborular, kurşuniçerenendüstriyelemisyonlarlasularınkirlenmesi) -Kurşuniçerenbesinler (Kurşuniçerentopraktayetişenbitkiler, seramikkaplar, tenekekutular)

16. Kurşununbaşlıcaabsorpsiyonyolu gastrointestinal vesolunumsistemidir. Gastrointestinalabsorpsiyon Çocuklarda % 40 Yetişkinlerde%10 Organizmaya absorbe olduktan sonra dozun %99’u Hb’e bağlanır.

17. Önce yumuşak dokularda dağılır. Atılım hızı çok yavaştır. Maruziyetin devamı halinde kemiklerde depolanmaya başlar. İleriyaşlarda (50-60 yaş) vücutkurşununun %90’ı kemiklerdetoplanır.

18. Akutkurşunzehirlenmesinadir görülür. Kurşunbileşiklerinin oral yollaalınmasıveyakurşunbuharlarınıninhalasyonuileoluşur. Ağızdametalik tat, midebulantısı, karınağrısıvekusmameydanagelir. SSS’dekiakutetkilerparestezi, ağrıvekaslardagüçsüzlükolarakortayaçıkar. Böbrekharabiyetiveoligourimeydanagelir. Kronik kurşun zehirlenmesi (Plumbizm)belirtileri gastrointestinal, nöromüsküler, nörolojik, hematolojikve renal etkilerolarakortayaçıkar.

19. Gastrointestinal etkiler: -Anoreksi -Kurşun koliği Nörolojik etkiler: -Çocuklarda IQ skorlarında azalma -Kurşun ensefalopatisi -Periferal nöropati

20. Hematolojiketkiler: -Kurşunanemisi Hem sentezinininhibisyonu Eritrositlerinyarıömrününazalması Renal etkiler: -ProksimalTubullerdehasar -İnterstisiyelnefropati -Saturnin gut (Ürikasitkristallerinineklemlerdebirikmesi)

21. Yüksekkanbasıncı: -Kalsiyummetabolizmasınınetkilenmesiyledamardüzkaslarınınkontraksiyonusonucu -Renal toksisitesonucu Gingivadamavi-siyahçizgi

22. Kurşunamaruziyetinbiyolojikizlenmesi: -Kanda kurşundüzeyi -İdrarkurşundüzeyi -Dokulardakurşundüzeyi (Diş, saçgibi) -Kanda ALA-D aktivitesi -İdrarda ALA-D aktivitesi, korpoporfirinmiktarı -Eritrositteprotoporfirinmiktarı -Hematolojikaraştırmalar

23. Cıva normal sıcaklıktasıvıolantekmetaldir. Odaısısındakolaycabuharlaşabilir. Cıvayerkabuğundabulunantemelelementlerdenbiridir. Doğaldağılımlasürekliserbest hale geçtiğiiçininsandahiltümcanlılardaizhalindebulunur. CIVA

24. Maden yataklarından Volkanik aktivitelerden Fosilkaynaklıkatıvesıvıyakıtlarınyakılmasıylayılda 20 000 ton cıvanınçevreyeyayıldığıtahminedilmektedir.

25. Metalikcıva, anorganikveorganikcıvabileşikleri en az 80 endüstriyerinde 300’den fazladeğişikşekildekullanılmaktadır: -Kloralkalivekağıtendüstrisi -Elektrikcihazları -Boyalar -Fungusit -Amalgam yapımı -Tıptaantiseptik, diüretikveantisifilitik vb.

26. Cıvanın toksik etkisi kimyasal bileşimine göre değişir. Genel olarak cıva başlıca sinir sistemini ve böbrekleri etkiler. Metalik cıva buharlarına akut maruziyet fatal olabilen korrozif bronşit ve pnömoniye neden olabilir. İyileşmeden sonra uzun süreli etkiler gelişebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek tremor, aşırı sinirlilik ve duyarlık hali, unutkanlık gibi davranış bozuklukları gözlenen klinik belirtilerdir.

27. Kronik maruziyet sıklıkla merkürializm olarak tanımlanır. Tremor, tiroid büyümesi, taşikardi, düzensiz nabız, gingivitis gelişir. Motor hareketlerin koordinasyon bozukluğu, davranış bozukluğu, sinirlilik hali, hafıza kaybı, depresyon ve delirium merkezi sinir sisteminin etkilenmesi ile gelişen nöropsikiatrik etkilerdir.

28. Cıva tuzları 1 gr gibi küçük dozlarda dahi fatal olabilen toksik ve korrozif maddelerdir. Bu tuzların ağız yoluyla alımı, abdominal kramplara, kanlı diyare, gastrointestinal kanalda ülserasyon ve nekroza neden olur. Şok, dolaşım kollapsı ve ölümle sonuçlanabilir. Eğer iyileşme olmuşsa proksimal tubullerde hasar nedeniyle renal hasar oluşabilir. Cıva tuzlarına kronik maruziyet otoimmün hastalıklara da (Glomerüler nefrit) neden olabilir.

29. Organik cıva (Metil cıva)cıvanın en toksik formudur. Özellikle beyinin serebral korteksini ve serebellumunu etkiler. Ağız, dudak ve ekstremitelerde uyuşukluk, ataksiler, yorgunluk hali, konsantrasyon bozukluğu, işitme ve görme kayıpları, tremorlar gelişir.

30. Kadmiyumiçinmodern toksik metaldenilir. Kadmiyumdoğadabaştaçinkoolmaküzereçeşitli mineral filizlerindebulunanveendüstrideyoğunkullanımıolanbirmetaldir. KADMİYUM

31. Endüstride; -Elektrolizlekaplamavegalvanizlemeproseslerinde (Antikorrozif) -Boya pigmentiveplastiklerde -Nikel-kadmiyumpillerinde -Seramikve cam yapımında vb.

32. Maruziyetbaşlıca oral veinhalasyonyoluileolur. Çeşitli tip et, balıkvemeyvalar 1-50 g/kg Cdiçerebilir. Tahıllarda 150 g/kg’açıkabilir. Midye, istiridyegibikabukludenizhayvanlarında 100-1000 g/kg’akadarbirikebilir. İnhalasyonlaalınankadmiyumunda %30’u absorbeolabilir. SigaraönemlibirCdkaynağıdır. Biradetsigara 1-2 g Cdiçerir.

33. Ağız yoluyla akut zehirlenme nadirdir. İnhalasyonla akut maruziyet pnömoni ve pulmoner ödeme neden olur. 5 mg/m3 havanın 8 saat solunması ölüme neden olur. İnhalasyonla kronik maruziyet kronik bronşit, fibrozis ve amfizem gelişimine neden olur. Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyumböbrek tübüllerinde(metallotionein sentezini arttırır ve Cd-MT kopleksi halinde) birikir.

34. 100-300 g/g Cdböbrekyükü, böbrektübüllerihücrelerindehasaranedenolur. Kadmiyum, kalsiyumfosfatveVitamin Dmetabolizmasınıbozarakkemiklerüzerine de etkiliolabilmektedir. Maruzkişilerdeosteoporozveyaosteomalasiagelişir.

35. Endüstride; -Kromla kaplama (Korozyona karşı) -Boya endüstrisinde -Deri ve tekstil endüstrisnde vb. kullanılır. KROM

36. Krom, doğada Cr2 - Cr6oksidasyonbasamaklarındabulunur. Ancak Cr3ve Cr6 formlarıbiyolojikolarakönemlidirler. En toksik olanıhekzavalan(Kromat)formudur. Hekzavalanformuakciğerlergibiçeşitlidokutiplerininhücrememranlarındankolaycageçebilirvehücreiçinde Cr3’e indirgenir.

37. Maruziyet başlıca deri ile temas sonucu ve krom içeren toz ve buharların inhalasyonu ile olmaktadır. Endüstride kroma dermal maruziyet kontakt dermatite neden olur. Hekzavalan krom deri ve burun mukoz memranlarına şiddetli korroziftir (Krom ülserleri ve burun delinmesi). Krom tozları farenjit ve bronşite de neden olur. Hekzavalan kromun akciğer kanserleri ile ilişkisi olduğu gösterilmiştir. IARC’ın insan karsinojenleri (Grup 1)grubundadır.

38. Sertliği ve korozyona dayanıklılığı nedeniyle birçok metal alaşımının yapısına girer. Çelik üretimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, boya ve elektronik üretimi gibi daha pek çok alanda kullanılır. Nikelin ağız yoluyla alınması, kontamine olmuş besinler aracılığı ile olur. Bir adet sigara 1-3 g Ni içerir. NİKEL

39. Nikelin başlıca maruziyet, toz ve buharlarının solunması ile olur. Nikele maruziyetin oluşturabileceği başlıca sağlık riski solunum sistemi kanserleridir. Burun ve akciğer kanserleri en sık rastlanılanlardır.

40. 30 ppm nikelkarbonile 30 dak maruziyet fatal olabilmektedir. Başlangıçsemptomları; başağrısı, yorgunluk, halsizlik, bulantıvekusmadır. 12-36 saatiçersinde, solumazorluğu, göğüsağrısıoluşur. Solunumunbozulmasınıpnömoniizler. Nikele maruziyetin birdiğer önemli etkisi de alerjidir. Astım, ürtiker, eritem, kontakt dermatit oluşturabilir.

41. Ağır Metallerin TLV Değerleri

42. METAL ZEHİRLENMELERİNDE ANTİDOT KULLANIMI Ağır metaller toksik etkilerini fizyolojik fonksiyonlar için gerekli ligantlarla birleşerek gösterdikleri için, ağır metal antagonistleri olarak, metaller ile kompleks yapma yeteneği olan ve ligantlarla metal katyonlarının bağlanmasını önleyebilir veya tersine çevirebilir özelliği olan maddeler kullanılır (Şelat yapıcı maddeler).

43. Dimerkaprol (BAL): I.M. olarak (%10’luk yağlı çözelti) -100 mg/ml dozda 3ml’lik ampuller- kullanılır. Arsenik, kurşun ve cıva zehirlenmelerinin yanısıra antimon, bizmut, krom, kobalt, altın ve nikel gibi pek çok metal ile dayanıklı şelatlar oluşturabilir.

44. Kalsiyum DisodyumEdetat (Kalsiyum DisodyumVersenat): %20 EDTA kalsiyum sodyum ; 10x2 ml ampuller halindedir. I.M. veya I.V. kullanılır. Özellikle kurşun zehirlenmesinde kullanılır. Renaltoksisitesine dikkat edilmelidir.

45. D-Penisillamin: Wilson hastalığı ve kurşun, cıva ve demirin vücuttan uzaklaştırılmasında etkilidir. Oral yolla etkilidir. Yetişkin dozu: 1-1.5 g/gün (4 eşit dozda) Alerjik reaksiyonlar oluşturabilir(Anafilaksi, deri reaksiyonları, lökopeni)

46. 2,3-Dimerkaptosüksinik Asit (DMSA): BAL’ın suda çözünen bir türevidir. Çocuklar için oral yolla kullanılabilecek kurşun şelatörüdür. Oral yolla kullanılması ve yan etkilerinin olmaması nedeniyle EDTA’ya göre avantajlıdır.

47. Ağır metal veya kimyasal maddelerle çalışılan işyerlerinde veya bu gibi maddelerle çalışan personelde periyodik olarak; • akciğer filmleri • kanda kurşun • idrarda fenol • idrarda hippürik asit • karaciğer fonksiyon testleri • sedim yapılmalıdır.

48. (Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 12:) Proseste kimyasal madde ve çözücüleri (siklohegzanon, hegzan, toluen, ksilen, heptan,kurşun vs.) kullanan işçilerin kimyasal madde ve çözücüler yönünden laboratuar tetkikleri (kan-idrar) belli periyotlarla yaptırılmalı, etkilenmiş olanlar bu işlerden uzaklaştırılmalıdır. Bu tahlil sonuçları iş yeri hekimi veya periyodik sağlık kontrolü yapan hekim tarafından takip edilmelidir.

49. Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda sağlık yönünden risk altında olduğu saptanan işçiler uygun sağlık gözetimine tabi tutulurlar. İşyerinde koruyucu önlemlerin alınmasında sağlık gözetimi sonuçları dikkate alınacak ve bu gözetimler özellikle; Belli bir hastalık veya sağlık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden olduğu bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin söz konusu olduğu, İşçilerin özel çalışma şartlarında hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olasılığının bulunduğu,

50. İşçiler üzerinde yapılacak tetkiklerin oluşturduğu riskin kabul edilebilir düzeyde olduğu, durumlarda yapılacaktır. İşçiler bu işe başlamadan önce bu durumdan haberdar edileceklerdir. Sağlık gözetimine tabi tutulan her işçi için kişisel sağlık ve maruziyet kayıtları tutulacak ve güncelleştirilecektir.