تحقیقگر:

1. بررسي علل خشکيدگي تدريجي سرو نقره‌اي (Cupressus arizonica Green) در قم تحقیقگر: مصطفی اسماعیل پور جدول3 - آمار نمونه‌هاي درختان سرو نقره‌اي مورد ارزيابي در بوستان جنگلي غدير (پاييز 1384) جدول 1 - نتايج آزمايش خاک در افق‌هاي مختلف پروفيل‌ها (1384) جدول 6 - مقايسه ميانگين صفات چهار تيمار آزمايشي در سال 1384 چکيده در اين تحقيق که طي سال‌هاي 84-1382 به منظور علت‌يابي خشکيدگي تدريجي درختان سرو نقره‌اي اجرا شد، بررسي‌هايي در مورد شرايط اکولوژيک منطقه و وضعيت درختان و آزمايش‌هايي در مورد وضعيت خاک، آب، تجزيه شيميايي اندام‌هاي گياه، گياه‌پزشکي و ايزوآنزيمي انجام گرديد. محل اجراي طرح، بوستان جنگلي غدير (هموار لکها)در فاصله 9 کيلومتري جنوب شهرستان قم مي‌باشد. اين بوستان جنگلي با وسعت 161 هکتار در سال 1366 احداث شده است. در اين تحقيق ضمن بررسي شرايط ايده‌آل رشد و توسعه سرو نقره‌اي، عوامل محدودکننده رشد و توسعه و نيز مخاطراتي که پايداري آن را تهديد مي‌نمايد مطالعه گرديد. نتايج نشان ‌داد، مجموعه‌اي از عوامل اکولوژيک و فيزيولوژيک به خشکيدن درختان سرو نقره‌اي در منطقه منجر شده است. علت اصلي خشک شدن درختان سرو نقره‌اي، نامناسب بودن خاک و شوري آب مي‌باشد. شوري آب و عدم آبشويي املاح به علت نامناسب بودن بافت خاک، باعث تجمع املاح و شور شدن بيش از حدّ خاک ‌گرديده و با جايگزيني سديم به جاي کلسيم در سلول‌هاي ديواره ريشه، سديم و کلر به طور بي‌رويه جذب گياه ‌شده و غلظت اين عناصر در برگ‌ها افزايش چشمگيري دارد. همچنين در درختان خشکيده غلظت آهن، روي، منگنز و مس به شدت بالا رفته و گاه اين غلظت‌ها به حد مسوميت رسيده‌است. با ضعيف‌ شدن درخت و تشديد شرايط نامساعد که به مرور زمان روي مي‌دهد، عوامل ثانويه از جمله قارچ بيماري‌زايNattrassia mangiferae نيز گياه را تحت تأثير قرار داده و روند خشکيدگي درخت را تسريع و تشديد نموده‌است. واژه هاي کليدي: سرو نقره‌اي، خشکيدگي تدريجي، شوري اعداد داراي حروف متفاوت در سطح احتمال 5 درصد با يکديگر اختلاف معني‌داري دارند. بحث و نتيجه‌گيري در مورد درختان سرو نقره‌اي هرچند در رويشگاه اصلي، خاک سبک و اقليم نيمه خشک را مي‌پسندند و از نظر تحمّل به شوري بردباري متوسطي دارند، در بسياري مناطق خارج از رويشگاه اصلي با وجود شرايط اکولوژيک مشابه، با مشکلاتي مواجه هستند. در بوستان جنگلي غدير قم کاشت درختان سرونقره اي در سال هاي اوليه کاشت موفقيت‌آميز بوده است، ولي با گذشت زمان و رشد درخت، مسأله خشکيدگي تدريجي درختان بروز نموده است. بررسي‌هاي جنگل‌شناسي و نتايج آماربرداري و بيومتري جنگل نشان داد، تراکم زياد درختان در واحد سطح از عوامل ضعيف شدن درختان مورد مطالعه بوده است. در اثر تراکم زياد، سرانه مواد غذايي در دسترس هر درخت کاهش مي‌يابد و در رسيدن نور کافي به قسمت‌هاي مختلف درخت اختلال ايجاد مي‌شود. در ضمن به علت تراکم زياد و فاصله کم درختان، امکان انتقال افقي عوامل بيماري‌زا بيشتر وجود دارد. نتايج آزمايش‌هاي آب و خاک نشان داد، شوري آب و خاک از عوامل مؤثر در عارضه خشکيدگي درختان بوده است، سنگيني بافت خاک و تبخير آب، موجب تجمع املاح و افزايش شوري خاک در منطقه مي‌گردد. همچنين وجود آهک و گچ در لايه‌هاي مختلف خاک از عوامل محدودکننده رشد درختان مي‌باشد. وجود آهک به نسبت زياد سبب ايجاد مزاحمت در جذب عناصر غذايي، به ويژه عناصر کم‌مصرف درگياه مي‌‌گردد. از سوي ديگر وجود گچ باعث مي شود در اثر آبياري و شستشوي گچ، خاک نشست نمايد و در نتيجه خاک‌هاي متراکم تشکيل گردد. علت اصلي خشک شدن درختان سرو نقره‌اي در اين منطقه، نامناسب بودن بستر آنهاست. زيرا سرو نقره‌اي به خاک سبک و زهکش‌شده نياز دارد و چنانچه بافت خاک سنگين باشد، به تدريج ضعيف شده و پس از مدتي خشک مي‌گردد. ميربادين (1373) نيز در بررسي علل ضعف فيزيولوژيک کاج تهران در پارک چيتگر، از مجموعه عوامل در خشکيدگي درختان، شرايط خاک را مهمترين عامل معرفي مي‌نمايد. همچنين نگهدار صابر و همکاران (1378)، بالا رفتن شوري خاک و صدمه رسيدن به ريشه درختان در اثر تجمع نمک در اطراف ريشه و نامناسب بودن وضعيت آبياري و زهکشي را علل اصلي مرگ و مير ذکر نمودند. در اين منطقه نيز بافت خاک در ناحيه فعاليت ريشه تا عمق 50 سانتيمتري، رسي و سنگين مي‌باشد و همين امر موجب شده در زمان طولاني، خاک اطراف ريشه سخت و فشرده شده و شرايط نامناسبي براي درخت ايجاد گردد و به مرور شرايط براي توسعه ريشه سخت تر و در نتيجه ابتدا درخت ضعيف و درنهايت خشک مي‌شود. با بررسي نتايج تجزيه آزمايشگاهي اندام‌هاي گياه، به نظر مي‌رسد در درختان خشکيده جذب سديم و کلر به شدت افزايش يافته است. احتمالاً جايگزيني سديم به جاي کلسيم در سلول‌هاي ديواره ريشه اتفاق افتاده و همين امر موجب گرديده تا سديم و کلر به طور بي‌رويه جذب گياه شود و غلظت اين عناصر در برگ به شدت افزايش يابد. با افزايش خشکيدگي درخت، ميزان سديم و کلر در برگ افزايش يافته است. همچنين نسبت K/Na که به جذب انتخابي پتاسيم معروف است در گياهان شاداب، بالاترين حدّ و در گياهان با خشکيدگي زياد، پايين‌ترين ميزان مي‌باشد. همچنين در درختان با 95 درصد خشکيدگي، غلظت آهن، روي ، منگنز و مس به شدت بالا رفته و گاه اين غلظت ها به حدّ مسوميت رسيده، که مي تواند ناشي از رشد محدود گياه باشد. در مجموع به نظر مي رسد با آنکه در برخي از منابع سرو نقره‌اي جزء گياهان نيمه متحمل به شوري ذکر شده است، اما در شرايط مورد مطالعه، جذب بيش از اندازه يون‌هاي سديم و کلر در اثر شوري بالاي آب و خاک باشد. شاخص شادابي با افزايش طبقه شادابي (از يک به چهار) افزايش داشته است، بنابراين رابطه پيشنهادي (رهبر 1364) در مورد قطر تاج‌ پوشش در ارتفاع به سن درخت در مورد درختان سرو نقره‌اي نيز مناسب مي‌باشد. از طرف ديگر با افزايش غلظت سديم در برگ‌ها، از درجه شادابي گياه کاسته شده است. نتايج آزمايش‌هاي گياه‌پزشکي نشان داد، قارچ عامل بيماري در منطقهNattrassia mangiferae مي‌باشد. اين قارچ روي درختان اکاليپتوس به شدت بيماري‌زا بوده و درختان اکاليپتوس موجود در اين بوستان جنگلي نيز به آن آلوده هستند و به نظر مي‌رسد عامل بيماري از درختان اکاليپتوس به درختان سرو نقره‌اي منتقل شده باشد. به علت اينکه قارچ عامل بيماري وارد سيستم آوندي گياه مي‌شود، راه مبارزه مؤثري وجود ندارد و سموم قارچ‌کش موجود بر آن اثر چنداني ندارند، براي مبارزه بايد زمينه‌هاي ايجاد بيماري و منشاء آلودگي را از بين برد به عبارت ديگر بايد روش‌هاي پيشگيري را اعمال نمود. مقدمه و هدف با بررسي و مقايسه غلظت عناصر غذايي و يون‌هاي کلر و سديم در درختان شاداب (بدون خشکيدگي) با درختان خشکيده در جدول 4، غلظت سديم و کلر برگ در درختان خشکيده به شدت افزايش يافته است. اين در حالي است که غلظت پتاسيم کاهش يافته است. بر اساس ضرايب انتخاب پذيري پتاسيم در درختان سالم و شاداب نسبت به درختان داراي درجات مختلف خشکيدگي، مشاهده مي‌گردد با کاهش نسبت فوق درجه خشکيدگي، افزايش چشمگيري يافته است، به طوري که نسبت فوق از 2/18 در درختان شاداب به 47/0 در درختان خشک کاهش يافته است. بررسي درصد عناصر سديم و پتاسيم در برگ درختان با درجه‌هاي مختلف خشکيدگي نشان داد در خشکيدگي 95 درصد، ميزان سديم در برگ 93/1 درصد بوده در حالي که ميزان پتاسيم در همين درخت 14/0 درصد مي‌باشد. اين در حالي است که در درخت شاداب مقادير فوق به ترتيب 07/0 و 38/1 درصد بود. در شکل ظاهري اختلاف طبقات ارتفاعي (اشکوب بندي) توده جنگلي بوستان غدير مشاهده‌ مي‌شود که به علت تنوع گونه‌اي، اختلاف در زمان کاشت، بازکاشت، توسعه بعدي، چگونگي برخورداري از ميزان نور، آب و مواد غذايي خاک مي‌باشد. با گذشت زمان و افزايش سن و ابعاد درختان، اکوسيستم منطقه دستخوش تحوّل شده و جنبه هاي مختلف حياتي از جمله پوشش گياهي را نيز متأثر ساخته ‌است. در مورد برخي درختان اين منطقه بويژه سرو نقره‌اي به دلايل مختلف آثار خشکيدگي مشاهده مي‌گردد که هر سال بر شدت آن افزوده مي‌شود. خشکيدگي در درختان سرو نقره‌اي ابتدا در سوزن‌ها و از قسمت خارج به طرف داخل صورت گرفته که در نهايت به خشکي کامل درخت منجر مي‌گردد. اين نوع خشکيدگي زوال تدريجي((Dieback ناميده مي‌شود. در اين تحقيق ضمن بررسي شرايط ايده‌آل رشد و توسعه سرو نقره‌اي به عوامل محدودکننده رشد و توسعه و نيز مخاطراتي که پايداري آن را تهديد مي‌نمايد اشاره و در پايان براي اصلاح اين شرايط توصيه‌هايي پيشنهاد شده است. مشخصات گياه شناسي جنس سرو درختان سرو با تاج مخروطي يا هرمي، داراي مخروط ماده با 6 تا 14 فلس يا پولک سخت و چوبي شده، مدّور زاويه‌دار و در وسط سطح پشتي داراي يک برجستگي نوک مانند هستند(قهرمان، 1373). از گونه ها و واريته هاي سرو که در حال حاضر در ايران وجود دارد سرو زربين (Cupressus sempervirense var. horizontalis )سرو ناز ( Cupressus sempervirense var. certiformis ) و سرو شيرازي يا سرو کاشي (Cupressus sempervirense var. fastigiata ) بومي ايران بوده و بقيه از خارج وارد شده‌اند. سرو نقره‌اي که در ايران با نام سرو سيمين و سرو آريزونا ( Cupressus arizonica Green) نيز خوانده مي‌شود، درختي است هميشه سبز با برگ‌هاي فلس مانند و نوک تيز به طول 17 ميليمتر و به رنگ سبز مايل به آبي که معمولاً از ترشحات رزيني سفيد رنگ پوشيده شده ‌است(مصدق، 1378). درختي است روشني‌پسند و ديرزي که مخصوص مناطق مرتفع و خشک مي‌باشد و رشد آن در دامنه‌هاي جنوبي مناسب‌تر است. بلندي درخت به 25-20 متر مي‌رسد. ساقه آن سهي و افراشته، اما گره‌دار و گرزن آن نسبتاً پرپشت و مخروطي است. برگها چهارگوشه و به رنگ سبز مايل به آبي مي‌باشند. ريشه‌هاي درخت عميق، پوست تنه به رنگ قهوه‌اي- خاکستري مايل به قرمزي است که به مرور پيشرفت سن، زبر و کلفت و شياردار مي‌شود و پوسته‌هاي آن به صورت اليافي از ساقه جدا مي‌گردد. درخت به آتش سوزي حسّاس است. در خاک‌هاي خشک و فقير رشد چنداني نخواهد داشت. جنگل‌هاي سرو نقره‌اي در زيستگاه طبيعي، بر روي خاک‌هاي سيلتي- لومي قهوه‌اي مشتق از سنگ آهک قرار دارند که در بعضي موارد خاک زيرآن از رس سنگين تشکيل شده، اين خاک زهکشي‌شده و حتي خشک است. گياه توان رستن بر روي انواع خاک، حتي خاک‌هاي خشک و سنگلاخي را دارد. از نظر اقليمي نيز بي تفاوت است، در آب و هواي معتدل گرم و معتدل سرد مي‌رويد و به خشکي محيط مقاومت و به يخبندان تحمّل نشان مي دهد(جزيره‌اي، 1380). رويشگاه طبيعي آن شامل کوه‌هاي جنوب‌شرقي آريزونا تا جنوب‌غربي نيومکزيکو، جنوب کاليفرنيا و شمال مکزيک مي باشد و در اين عرصه ارتفاعات از 900 تا 2200 متر را پوشش مي‌دهد. شماره پروفيل ها براساس: 1 =کاملاَ پژمرده ، 2 = تقريباَ پژمرده ، 3 = تقريباَ شاداب ، 4 =کاملاَ شاداب با توجه به ادامه روند خشکيدگي ساير درختان با درجات مشابه، پس از گذشت يک سال، از درختان تحت تيمار کوددهي در چهار تکرار نمونه برگ تهيه شد. شوري آب حدود 0/7-5/5 دسي‌زيمنس بر متر مي‌باشد که اين مقدار شوري آب به گياهان زينتي صدمه خواهد رساند. جدول 4- نتايج آزمايش تجزيه اندام‌هاي گياهي در نمونه‌هاي مختلف (1384) آماربرداري و بررسي‌هاي جنگل‌شناسي به منظور تعيين مشخصات کمّي و کيفي درختان در توده جنگلي، به روش سيستماتيک تصادفي با شدت 5/1 درصد از تمام بوستان جنگلي آماربرداري شد. در اين آماربرداري ابعاد شبکه 200 *100 متر و پلات‌هاي آماربرداري، دايره‌اي شکل به مساحت 300 متر مربع انتخاب شدند. در مجموع تعداد 59 پلات آماربرداري شد. در اين آماربرداري صفات زير مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفت: نوع، تراکم، دور تنه و ارتفاع درخت، قطر تاج پوشش، سن در چهار کلاس شامل( 5-1 ، 10-6 ، 15-11 و 20-16 سال)، فرم تنه در چهار کلاس شامل (چند شاخه و پيچيده، چند شاخه، دو شاخه يا کج، تنه واحد و قائم)، وضعيت شادابي در چهار کلاس شامل (پژمرده، تقريباً پژمرده، تقريباً شاداب و شاداب)،شاخص شادابي1 از رابطه سن و اندازه تاج پوشش(رهبر، 1375)، وضعيت آفات و بيماري ها در چهار کلاس شامل (سالم، تقريباً سالم، تقريباً بيمار، بيمار). ضمن اينکه در هر پلات، فرم تشريح توده (کارت پلات) شامل اطلاعاتي از وضعيت رويشگاه، وضعيت پوشش‌ گياهي و زادآوري، وضعيت کيفي و کمّي توده جنگلي تکميل گرديد. با دسته بندي درختان از نظر شادابي در چهار گروه کاملاً پژمرده تا کاملاً شاداب، مشخصات هر گروه به صورت تيمار و تکرار در محاسبات آماري استفاده شد. آمار و اطلاعات جمع آوري شده طي سه سال آماربرداري از پلات‌هاي ثابت و همچنين اطلاعات مربوط به آزمايشهاي خاک، آب و گياه در قسمت‌هاي با درجه خشکيدگي متفاوت دسته بندي و در قالب طرح بلوک‌هاي کامل تصادفي، تجزيه و تحليل آماري شد. در تجزيه‌هاي آماري از نرم افزار SAS استفاده گرديد. از درختان با درجات خشکيدگي متفاوت در چهار تکرار در شرايط ثابت، نمونه برگ تهيه و با تجزيه شيميايي در آزمايشگاه خاک و آب، ميزان عناصر مربوطه تعيين گرديد و اختلاف غلظت عناصر در درختان با درجات شادابي مختلف مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. اثبات بيماري‌زايي عامل بيماري به روش آلوده کردن نهال‌ها در گلخانه انجام گرفت. بدين صورت که روي ساقه هر نهال زخم ايجاد نموده و يک ديسک از پرگنه در حال رشد قارچ در محل زخم ايجاد شده روي ساقه نهال قرار داده و با دو لايه چسب پوشيده شد. بيماري‌زايي پس از سه هفته با پوسيدگي در محل زخم به اثبات رسيد. 95 درصد خشکيده110/293/119/116/014/0420/50/953580/49 علائم بيماري اغلب به صورت شانکر روي تنه اصلي و شاخه‌هاي فرعي ظاهر مي‌شود. پس از رخنه قارچ عامل بيماري به بافت ميزبان، ابتدا روي تنه اصلي درخت در محل آلودگي، لکه قهوه‌اي رنگي ظاهر مي‌گردد، بتدريج و با پيشرفت بيماري، پوست درخت در اين قسمت به صورت طولي ترک خورده و توده اسپورهاي قارچ رها شده و در معرض باد قرار مي‌گيرند. در مراحل پيشرفته بيماري، روي شاخه‌هاي فرعي ممکن است زخم ايجاد شود. حاشيه زخم‌ها، در زير پوست قهوه‌اي تيره است که محل فعاليت عامل بيماري مي‌باشد. در اثر فعاليت قارچ عامل بيماري، آوندهاي آبکشي و چوبي به وسيله صمغ و تيلوز مسدود شده و در نتيجه قسمت انتهايي و سرشاخه‌هاي درخت آلوده، خشک مي‌شوند. با پيشرفت بيماري خشکيدگي از بالا به سمت پايين درخت گسترش يافته و سرانجام درخت آلوده خشک شده و از بين مي‌رود. گاهي اوقات شانکر روي تنه اصلي گسترش يافته و اطراف تنه را فرا مي‌گيرد. در اين حالت درخت آلوده زودتر خشک مي‌گردد. در تحقيق حاضر قارچ Nattrassia mangiferae براي اولين بار در استان قم از روي درختان سرو نقره‌اي جدا گرديد. اين قارچ پس از ورود به بافت گياه ميزبان به سيستم آوندي گياه وارد شده و باعث مسدود شدن آوندها مي‌گردد و گياه آلوده از قسمت تاج به سمت پايين خشک مي‌شود. در محل نفوذ قارچ بر روي تنه و شاخه‌ها معمولاً زخم‌هايي ايجاد مي‌شود و به علت مسدود شدن آوندها در ناحيه زخم شيره گياه به صورت صمغ به بيرون تراوش مي نمايد(شکل 2). سابقه تحقيق منابع در سال‌هاي اخير برخي از جنگلکاري‌ها در سطح کشور دچار معضلاتي شده‌اند که در اکثر آنها از گونه هاي خارجي، بخصوص سوزني‌برگان استفاده شده‌است. گزارش‌هايي نيز در اين خصوص منتشر شده که از جمله مي‌توان به مطالعات انجام شده در پارک چيتگر تهران اشاره نمود. در پي بروز ضعف فيزيولوژيکي در رويش درختان کاج در پارک مذکور پس از بررسي وضعيت درختان در سطح منطقه و تيپ‌بندي بر اساس مقدار ضعف درختان، مطالعات خاک‌شناسي و بررسي‌هاي آفات و بيماري‌شناسي روي درختان انجام شد. در اين تحقيق مهمترين عامل در درجه بندي شادابي درختان، وضعيت بافت و مواد آلي خاک عنوان شده و براي بهبود شرايط درختان، برخي اعمال مديريتي اصلاح خاک و توده جنگلي پيشنهاد شده‌است (ميربادين، 1373). نگهدار صابر و همکاران (1378)، در بررسي علل بروز مرگ و مير درختان جنگلي بخصوص کاج تهران در جنگلکاري فردوگاه شيراز مطالعاتي انجام داده‌اند که در نهايت، بالا رفتن شوري خاک و صدمه رسيدن به ريشه درختان در اثر تجمع نمک در اطراف ريشه و نامناسب بودن وضعيت آبياري و زهکشي را علل اصلي مرگ و مير ذکر نموده‌اند. محمدي و همکاران (1380)، در معرفي معضلات اساسي فضاي سبز شهر تهران تأثير آفات و بيماري‌هايي را بيان كرده اند. بروز مشکلات عمده فضاي سبز شهر تهران، به واسطه عدم رعايت نيازهاي اکولوژيک و مديريت نا صحيح کاشت و داشت درختان ذکر شده‌است. ميرابوالفتحي (1380) در بررسي خشکيدگي سرشاخه و شاخک سوزني‌برگان در استان‌هاي گيلان، مازندران، تهران و سمنان، مهمترين عامل خشکيدگي سرشاخه سوزني‌برگان را در استان‌ها و مناطق مختلف بيان كرده است. نکته قابل توجه اينکه بيماري سرخشکيدگي سرشاخه سوزني‌برگان در جنگلکاري‌هاي تهران و کرج اغلب پس از استرس‌هاي آبياري و ضعف درختان شدت داشته بود. نگهدار صابر و همکاران (1382) در بررسي علل ضعف و مرگ و مير درختان جنگلي چشمه ابوالمهدي استان فارس، پديده‌هايي از جمله آفات و بيماري‌ها، عوامل خاکي، آب و هوايي، اکولوژيکي و نحوه مديريت پارک جنگلي را مطالعه نمودند. نتايج حاصل نشان داد در مواردي علت خشکيدگي درختان اين پارک جنگلي، در اثر محدوديت فضاي توسعه ريشه در گلدان‌هاي پلاستيکي بود که موقع کاشت نهال از اطراف ريشه حذف نشده بودند. بروز خشکسالي در سالهاي 1376-1371 نيز عامل تشديدکننده بروز ضعف‌هاي فيزيولوژيک در اين پارک بوده ‌است. آفات مشاهده شده بر روي درختان سوزني‌برگ اين پارک اغلب به عنوان عوامل ثانويه مشاهده شدند. Karlik (2003)، علاوه بر بيماري‌ها، در مواردي حمله حشرات به درختان سرو نقره اي را مؤثر مي‌داند. لارو پروانه در اندام هاي رويشي جوان تر درخت، تونل مي‌زند و باعث ضعيف شدن و زردشدن برگ‌ها مي‌گردد. ممکن است برگ‌ها از تنه‌اي که پوک شده است بريزند. گرچه نااميدکننده است ولي براي کنترل خسارت روش شيميايي مؤثري وجود ندارد. • جزيره‌اي، م. ح. 1380. جنگلکاري در خشک بوم. انتشارات دانشگاه تهران. تهران. شماره انتشار: 2476: 334-330. • رهنما، ک. 1377. وقوع خشکيدگي سرشاخه درختان سرو بوسيله قارچNattrassia mangiferae خلاصه مقالات سيزدهمين کنگره گياهپزشکي ايران. جلد دوم. کرج: 264. • محمدي، م. و ح. يارمند، م.ا. فرآشياني. 1380. بررسي مسائل سوزني‌برگان در فضاي سبز شهر تهران. خلاصه مقاله‌هاي دومين همايش ملي گياه‌پزشکي جنگلها و مراتع (جنگلها و جنگلکاريها)، مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. تهران: 28-27. • مصدق، ا. 1378. جنگلکاري و نهالستانهاي جنگلي. چاپ دوم. انتشارات دانشگاه تهران. تهران. شماره انتشار 1808: 276- 275 • ميرابوالفتحي، م. 1380. اتيولوژي خشکيدگي سرشاخه و شانکر سوزني‌برگان در استان‌هاي گيلان، مازندران، تهران و سمنان. خلاصه مقاله‌هاي دومين همايش ملي گياهپزشکي جنگلها و مراتع (جنگلها و جنگلکاريها)، مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. تهران: 89-88. • ميربادين، ع. 1373. علل ضعف فيزيولوژي کاج‌ تهران پارک چيتگر. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. تهران. شماره انتشار 124-1373: 61. • نگهدار صابر، م. ر.، م. نجابت و ق.ا. صباحي. 1378. بررسي مسائل و مشکلات پارک جنگلي فرودگاه شيراز. مجله پژوهش و سازندگي. شماره 40، 41 و 42: 88-86. • نگهدار صابر، م. ر.، م. جهرمي.، ح. آل‌منصور و م. نجابت. 1382. بررسي علل ضعف و مرگ و مير درختان جنگلي چشمه ابوالمهدي. فصلنامه پژوهشي تحقيقات جنگل و صنوبر ايران. جلد 11. شماره 3: 410-391. • Karlik, J.2003. Cupress tree problems. Environmental Horticulture. Environmental science (661): 622-628. نتايج تجزيه‌هاي آماري داده‌ها با انجام آماربرداري توده جنگلکاري در سال 1383، در درختان قسمت‌هاي مختلف بوستان از نظر کمّي و کيفي وضعيت متفاوتي مشاهده گرديد. تيپ غالب درختان در اين توده جنگلي دست کاشت در بيشتر قسمت‌ها، کاج تهران- سرو نقره‌اي- ون بود. تراکم درختان در محدوده پارک از نقاط خالي از درخت تا بيش از 700 پايه در هر هکتار متغيّر بود. ميانگين طبقه سني گونه‌هاي مختلف درختي متفاوت بوده و از درختان جديد واکاري شده و خارج از دامنه آماربرداري (کمتر از 3 سال) تا درختان تنومند و بزرگ (بيشتر از 20 سال) را شامل مي‌شد. اين درختان با درجه شادابي 2 (تقريباً پژمرده) تا 4 (کاملاً شاداب) متغيّر بودند که البته درختان کاملاً خشکيده هم در عرصه وجود داشت که با توجه به تعداد کم در ميانگين شادابي اثر معني‌داري نداشت. فرم تنه اغلب درختان بخصوص در مورد سوزني‌برگان در طبقه 4 و 3 (کاملاً صاف يا کمي خميده) بود. از نظر شاخص‌هاي رشد و شادابي، ميانگين دور تنه درختان حدود 45 سانتيمتر (قطر برابر سينه 5/14سانتيمتر)، ميانگين ارتفاع درختان 570 سانتيمتر و ميانگين قطر تاج پوشش درختان 285 سانتيمتر بود. شاخص شادابي در پلات‌هاي مختلف از 2/2 تا 7/43 متغيّر بود. جدول 2 ، خلاصه آمار کمّي و کيفي درختان توده جنگلي در سال 1383 را نشان مي‌دهد. اثر تيمار در صفات عرض تاج و شاخص زنده‌ماني، در سطح احتمال 5 درصد و در طبقه شادابي در سطح احتمال 1 درصد در سال سوم معني‌دار بود(جدول 5). در اين سال درصد و ميزان عناصر موجود در برگ در چهار تيمار مورد نظر به تفکيک اندازه‌گيري شد. نتايج آزمايش‌ها نشان داد، بين تيمارها از نظرB, Cl, Cu وZn در سطح احتمال 1 درصد و از نظر K, P و Fe در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معني‌داري وجود دارد. معني‌دار نشدن اثر تيمار در مورد عناصر N ,Na و Mn مي‌تواند ناشي از بزرگ بودن ميزان ضريب تغييرات باشد. جدول 5 - تجزيه واريانس صفات تحت بررسي در بين چهار گروه درختان سرو نقره‌اي سال 1384 By: m.esmailpour Email:pey_moeen@yahoo.com Abstract Arizona cypress (Cupressus arizonica Green.) is an exotic species that has been taken to Iran a long time ago. It is planted in different area with various climatic conditions. Some times Cypress trees dieback when get older. This research project was carried out from 2004 to 2006 to determine the dieback and death cause of Arizona cypress trees , planted from 1987 in Hamvar – E – Lakha forest park located 9 km away from Qom City in the south. At now this park is covered by green trees, that manage and furnishing by Qom municipality. This research project studies optimum or limitation factors for growth and development cypress trees. At last advise some recommendation for improving current condition. The observations and tests showed that collection of ecological and physiological factors led to Arizona cypress dieback. Also studies in similar location including Mofid Uuniversity in south of Qom and Shokuhieh Industrial city in north of Qom green space Confirm this results. However main cause of weakness and mortality the cypress trees in the local conditions, are unsuitable soil and water salinity. Because Arizona cypress needs light and drainage soil . Water salinity and lack of leaching , let to salts assembling. The replacing sodium with potassium in root cell walls, cause to irregular absorbing sodium and chlorine by plant thus density of these elements in leaves to be multiplied extraordinary. Also in dead trees density of Iron, Zinc, Manganese and copper extraordinary multiplied and sometimes reach to poisoning level. Second factors such as fungus Natrassia mangiferae attack to plant, when they getting weak and stress conditions intensified, so speeding and boosting dieback process. Key words: Cupressus arizonica , dieback , saline condition جدول 2 ، خلاصه آمار کمّي و کيفي درختان توده جنگلي در سال 1383 مواد و روش‌ها بوستان جنگلي غدير در منطقه موسوم به هموارلكها، به مساحت 161 هکتار فاصله 9 کيلومتري جنوب شهرستان قم در قسمت شرق جاده قديم قم- اصفهان، در طول جغرافياييً 53 َ 46 ْ50 و عرض جغرافياييً 48 َ 35 ْ 34 واقع است. محدوده طرح به صورت دشت با شيب عمومي شرق به غرب به طرف رودخانه قمرود واقع در مرز غربي پارک جنگلي مذکور مي‌باشد. ارتفاع منطقه از سطح دريا 1040 متر است. از نظر تقسيمات اقليمي، منطقه طرح جزء اقليم خشک است و براساس منحني آمبروترميک تعداد ماه هاي خشک سال بيش از هفت ماه مي‌باشد. عناصر رويشي اين منطقه اغلب جزء ايران و توراني، مقاوم به خشکي و شوري مي‌باشند، با مشاهده مناطق خارج از پارک جنگلي به نظر مي‌رسد پوشش گياهي اوليه منطقه درمنه‌زار بوده باشد. در حال حاضر تيپ گياهي منطقه Prosopis -Salsolaمي‌باشد. بيشتر اراضي منطقه طرح داراي خاک عميق با بافت شني- رسي و مخلوطي از سنگ و سنگريزه در عمق و سطح خاک مي‌باشند. با توجه به دسته‌بندي درختان سرو نقره‌اي از نظر شادابي (کاملاً شاداب، تقريباً شاداب، تقريباً خشک و کاملاً خشک) در هر منطقه با درجه شادابي مختلف درختان، پروفيل خاک به عمق 20/1 متر حفر گرديد. خاک منطقه در رده‌هاي انتي‌سل و اريدي‌سل قرار دارند. بررسي عناصر غذايي در لايه‌هاي مختلف نشان داد که اين لايه‌ها از لحاظ فسفر، پتاسيم و عناصر کم مصرف شامل آهن، روي، مس و منگنز متغير مي‌باشند. به علاوه درصد آهک آن نيز به نسبت بالاست. همچنين اسيديته خاک (pH) نيز قليايي مي‌باشد (جدول 1). (Li : شماره لاين در شبکه آماربرداري، Pi : شماره پلات آماربرداري در لاين) با توجه به آماربرداري عرصه جنگلکاري در سال 1383، توده‌هاي سرونقره‌اي در قسمت‌هاي مختلف جنگل شناسايي و در سال 1384، به صورت صد در صد با روش خطي آماربرداري گرديد. در اين آماربرداري درمجموع از 216 اصله درخت سرو نقره‌اي آماربرداري شد که البته تعداد 27 اصله که کاملاً خشک شده و در عمليات پرورشي سال‌هاي اخير قطع شده بودند. ميانگين طبقه سني درختان سرو نقره‌اي 34/3 يعني بيش از 15 سال برآورد گرديد. درحالي که ميانگين طبقه شادابي 82/2 يعني تقريباً شاداب بوده است(جدول 3 ). مقايسه ميانگين عناصر در برگ به تفکيک چهار تيمار آزمايشي در جدول 6 نشان داد که بيشترين ميزان B, Cl و Zn به ترتيب در تيمارهاي 1 و 2 (به ترتيب داراي کمترين نمره زنده‌ماني) مشاهده گرديد.