شهاب وشهاب سنگ

2. شهاب وشهاب سنگ تهيه كننده: افشین رحیمی دبيرستان غيردولتی هوشمند هدف

3. شهاب شهاب یا تیر شهاب خطی از نور است که هنگام سوختن شهابواره در جو زمین ایجاد می شود. در یک شب صاف و بدون مهتاب، حدود 10 شهاب در ساعت قابل رؤیت هستند. تعداد شهابهای قابل مشاهده در حدود ساعت 4 بامداد به حداکثر می رسد، زیرا بیننده در قسمتی از زمین قرار می گیرد که مستقیما در جهت غبارهای فضایی است. بهترین زمان مشاهده شهابها هنگام رگبار شهاب هاست که وقتی زمین از یک جریان غباری بر جای مانده از یک ستاره دنباله دار عبور می کند، صورت می گیرد.

5. رگبار شهابها بعضی از گروههای شهابها، به خلاف سقوط غیر قابل پیش بینی شهابسنگها، در فاصله های زمانی کم و بیش منظمی در آسمان ظاهر می شود این نمایشها را رگبارهای شهابی می نامند. شمار شهابهای یک رگبار در دوره نهایی فعالیت رگباری، کاملاً متغیر است و ممکن است حداقل آن عرض یک ساعت، 5 و یا حتی کمتر باشد و حداکثر آن به حدود 75 سر بزند با این حال گاهی تواتر ظهور یا شمار شهابها بسیار بیشتر است در عرض یک ساعت ممکن است هزاران شهاب مشاهده شوند مثلاً برآورد شده است که حدود 35000 شهاب در عرض یک ساعت در جریان رگبار شهابی اسدی نوامبر 1833 به زمین افتادند این نمایش تماشایی که یک باران شهابی تند واقعی بود تقریباً همه بینندگان را وحشت زده کرد.

6. از دیگر رگبارهای شهابی تماشایی باید رگبارهای شهابی چیاکو پینید یا نواژدهایی اکتبر 1933 و 1946 و رگبار اسدی سپیده دم 17 نوامبر 1966 را نام برد. در بعضی موارد، رگبارهای شهابی را از روی ستارگان دنباله دار نامگذاری می کنند مثلاً نام جیاکوپینید ها از نام ستاره دنباله دار جیاکو پینید و نیز نام بیلایها از ستاره دنباله دار بیلا گرفته شده است با این حال به طور کلی صورتی که در آن مدار روشن با مرئی یک رگبار شهابی واقع شده است، در نامگذاری رگبار شهابی نقش تعیین کننده ای دارد. اغلب مشاهده شده است که در مدار رگبار شهابی با مدار ستارگان دنباله دار تطابق دارد و در نتیجه دانشمندان به طور کلی به این نتیجه می رسند که رگبارهای شهابی خرده ریزه هایی از ستارگان دنباله دار موجودند.

8. شهابواره به غبارها و صخره های موجود در فضا شهابواره می گویند. دو منبع شهابواره ها عبارتند از: ستارگان دنباله دار و سیارکها. ستاره های دنباله دار هنگام نزدیک شدن به خورشید، غبارها و تکه هایی از خود را از دست داده و تبخیر می شوند. سیارکها نیز هنگام تصادم، تکه هایی از خود بر جای می گذارند. هر سال حدود 215000 تن از این مواد وارد جو می شوند. در جو زمین، اصطکاک بین شهابواره ها و مولکولهای هوا طیفی از نور ایجاد می کند که شهاب نامیده می شود. اگر شهابواره کاملا نسوزد، به زمین بر خورد می کند که در این صورت شهابسنگ نامیده می شود.

10. اندازه شهابسنگها بر طبق برآورده های اخیر، هر روز 10،000 تن شهابسنگ به زمین می رسد. بیشتر این جرمها فوق العاده ریزند، به طوری که جو زمین به هنگام عبورشان هیچ گونه تاثیر خاصی بر آنها نمی گذارند. این ذرات احتمالاً دست نخورده به زمین می رسند. حداکثر بعد آنها یک صدم سانتی متر است. با ماهواره های مخصوص می توان این ذرات را، به هنگام عبور از فضا، جمع آوری کرد. این ذرات کوچک و تقریباً غیر قابل ادراک را شهابسنگهای کوچک یا شهابسنگهای ریز می نامند.

12. پس از آنها به شهابسنگهایی بر می خوریم که حداکثر بعد آنها یک سانتی متر است. ذراتی که هنگام عبور از جو زمین، روشنایی ایجاد می کنند، از همین نوع شهابسنگها هستند.شهابسنگهای بزرگتر به ندرت وارد جو زمین می شوند، اما در صورت ورود به جو زمین، خطوط نورانی تری تولید می کنند. همین طور که اثر های نوری چشمگیر تر می شوند، اثرهای صوتی نیز رفته رفته به وقوع می پیوندد. شهابسنگهای به وزن 5/4 کیلوگرم یا بیشتر در ضمن عبور از جو، کاملاً از هم نمی پاشند و قطعه های کوجک ولی قابل شناخت آنها به سطح زمین می رسند، اثر های نوری و صوتی این قبیل شهابسنگها از تولید ترس خفیف همراه با از جا پریدن تا وحشت شدید متفاوتند.

13. گذار شهابسنگهای بزرگ در زیر خط پرواز آنها ممکن است یک آتشگوی فرا درخشان و موجهای ضربه ای شدید به وجود آورد. دیده شده است که شهابسنگهای برنده سریع السیر، چون تبر شاخه های درختان را قطع می کنند. شهابسنگها، سطحهای سختی چون پشت بامها را بدون ایجاد ترک به وضوح سوراخ کرده اند و از لایه های یخ استخر ها و دریاها و سقفهای فلزی اتومبیل گذشته اند.

15. سقوطهای مهم  شهاب سنگها در اواخر سالهای 1940 دو سقوط شهابسنگی تماشایی به وقوع پیوست. در بامداد 12 فوریه 1947، در اوسوری تایگا، شمال شرقی ولادی وستک، در اتحاد شوروی یک شهابسنگ فلزی جامد، ناگهان متلاشی و خرد شد و به صورت یک «رگبار آهن» فرو بارید و بیش از 120 حفره، که بعضی از آنها به اندازه ای بزرگ بودند که می توانستند یک ساختمان دو طبقه را در خود جای دهند،به وجود آوردند. یکی از جرمهای باز سازی شده، به وزن 1745 گرم، بزرگ ترین شهابسنگ سقوط کرده مشاهده شده ای است که تاکنون در جهان باز سازی کرده اند. بر طبق برآورد دانشمندان، شهابسنگ اوسوری که در اتحاد شوروی به شهابسنگ سیخوت آلاین معروف است، پیش از بر خورد با جو زمین، بیش از یک صد تن وزن داشته است.

16. در بعد از 18 فوریه 1948، در کانزاس، نبراسکا و ایالتهای مجاور ، صدها هزار نفر سقوط یک شهابسنگ سنگی (شخانه) را به چشم خود تماشا کردند جرم اصلی این شهابسنگ که به سنگ استان فورناس معروف است، بیش از یک تن وزن دارد و بزرگ ترین شهابسنگ سنگی است که تاکنون در جهان باز سازی شده است. بر طبق محافظه کارانه ترین برآوردها وزن کل شهابسنگ اصلی پیش از بر خورد با جو، باید بیش از 10 تن بوده باشد.

18. یک رویداد دیگر ممکن است پی آمد سقوط شهابسنگی به اندازه چندین برابر شهابسنگ اوسوری با استان فورناس بوده باشد در 30 ژوئن 1908 در وسط آسمان منطقه تونگوسکا، سیبری آتشگویی ظاهر شد در این حادثه موجهای هوایی به غایت شدید پدید آمدند (که در سراسر جهان ضبط شدند) و پس از برخورد شهابسنگ زمین لرزه هایی به وجود آمدند. در منطقه مرکزی سقوط بیش از هشت میلیون درخت بر اثر فشار از ریشه کنده شدند. حرارت به وجود آمده به قدری زیاد بود که تنه های درختان و اجساد گوزنهای کشته شده را به ذغال تبدیل کرد.

20. از این ناحیه تاکنون هیچ شهابسنگی به دست نیامده است. این امر تقریباً باور نکردنی، موجب شده است که بسیاری درباره خود واقعه شک کنند نظریه های متعددی که بعضی از آنها تخیلی است ارائه شده است ولی معما همچنان باقی است. فقط معدودی از شهابسنگها یی که تا کنون در سراسر جهان جمع آوری شده اند، از نظر اندازه با شهابسنگهای اوسوری و استان فورناس که به فاصله یک سال از یکدیگر سقوط کرده اند قابل مقایسه اند و شهابسنگهای زیر از این قبیل شهابسنگهای عظیمند: شهابسنگ آهنی عظیم 70 تنی نزدیک هوبا، افریقای جنوب غربی ، شهابسنگ آهنی 30تنی آهنیگهیتو که ربرت پیری (Peary) کاشف امریکایی از از گریلند باز آورده و آهن باکو پیر یتو 22 تنی که نمونه عظیمی از مکزیک است.

21. منابع: سايت هاي اينترنتي: سايت داده هاي زمين شناسي ايران 1- www.ngdir.ir تصاوير ثابت هابل 2- www.hubbleconstant.com نجوم براي كودكان 3- www.kidsastronomy.com سايت ناسا 4- www.nasa.gov سايت رشد 5- daneshnameh.roshd.ir

23. پايان