İşletim Sistemi nedir?

1. İşletim Sistemi nedir? • İşletim Sistemi Bilgisayar üzerinde çalışan en önemli programdır. Bilgisayar üzerinde diğer programların çalışması için bir işletim sistemine gereksinim duyar. İşletim sisteminin, klavyeden kullanıcı girdisinin alıp derlenip, çıktının ekrana gönderilmesinden disk üzerindeki dosya ve dizinlerin idare edilmesine, sistemin güvenliğinin sağlanmasından farklı programların aynı anda birbirlerini etkilemeden çalışmasının sağlamaya kadar bir çok görevi vardır. • İşletim sistemleri - Unix - Linux - Windows - Macintosh - …. • Kullanımı - Masaüstü - Sunucu

2. Linux’e Giriş

3. Linux Nedir? Linux Tarihi… • Unix 1960’lardaAT-T Laboratuvarlarında başlayan “Multics” isimli bir işletim sisteminin devamı olarak 1970’lerin başında Dennis Ritchie ve Ken Thompson tarafından geliştirilen, C programlama dilinde yazılan UNIX işletim sistemi duyulmaya başlandıktan sonra üniversiteler ve araştırma kurumlarının ilgi odağı oldu. 1980’lerin başında ise donanım üreticileri, kendi UNIX sistemlerini geliştirerek ve özel lisanslar alarak UNIX işletim sistemi üzerinden para kazanmaya başladılar. Unix artık belli bir işletim sisteminin değil, bir işletim sistemi ailesinin adı oldu Bu gelişmeler sonrasında başta Unix işletim sistemi geliştiricileri olmak üzere bir çok kişi, Richard Stallman tarafından başlatılan ve amacı UNIX türevi ve parasız dağıtılabilen bir işletim sistemi geliştirmek olan GNU projesine destek verdi. GNU daha sonra Free Software Foundation (FSF) projesi ile desteklendi. İstenilen özgürce dağıtılabilecek ve kaynak kodu açık yazılımlar geliştirmekti.

4. Linux Nedir? Linux Tarihi… • Linux’un Gelişimi… Universitelerde bilgisayar bilimi öğrencilerine işletim sistemlerini öğretmek için kullanılan Unix işletim sistemi, donanım üreticileri tarafından lisansı alınıp, satılmaya başlandıktan ve çeşitlilik arttıktan sonra yeni bir işletim sistemine gereksinim duyulmaya başladı. Bu amaçla Andrew Tannenbaum tarafından MINIX işletim sistemi geliştirildi. 1990 yılında Finli bir bilgisayar bilimi öğrencisi olan Linus Torvalds Intel mimarisindeki bilgisayarlarda hafıza yönetimi yapan bir yazılım üzerinde çalışmaya başladı ve bir süre sonra bu projenin büyüyerek UNIX çekirdeği gibi çalışabileceğini farketti 1991 yılında Linus, comp.os.minix haber grubuna Linux adını verdiği işletim sistemi projesini duyurdu. GNU projesindeki eksik olan parçayı , yani çekirdeği tamamlayan linux zamanla internet üzerindeki bir çok programcı tarafından geliştirildi.

5. Kısa Tarihçe: • 1985: GNU yazılımı Richard Stalman tarafından oluşturulur • 1991: Linus Torvalds mini çekirdeğini oluşturur. Bu olaydan sonra İşletim sisteminin ismi Linux/GNU olarak adlandırılır • 1994:Sabit çekirdek oluşturulur. • 1996:Los Alamos Ulusal Labaratuvar’da 68 PC’de Linux’i çalştırarak en güçlü 315.nci supercomputer oluşturmayı başarırlar.

6. Neden Linux? • Çok etkili bellek kullanımı • Reboot yapmadan 450 günden fazla çalışır. • Viruslere karşı daha güvenli Kullanıcı modunda iken bulaşılan virusler sadece o kullanıcı bölgesini etkiler, haricindeki (root) bölümler etkilenmez. • Linux’te aynı anda aynı bilgisayarda birden fazla kullanıcı çalışabilir. • Düşük donanım gereksinimi Pentium temelli bilgisayar 30 kullanıcılı hızlı bir mail serveri olarak kullanılabilir. • Çekirdek üzerinde bazı temel sınırlamaları hariç, oynama yapılabilir, isteğe bağlı diğer uygulamalara uyarlanabilir • Hiç bir kanun ihlali olmadan istenen sayıda makineye kurulum yapılabilir • Diğer alternatiflere göre düşük maaliyet Sun,Solaris, Novell, MS Windows • Herkesin ihtiyacı olan genel hazır programlar ücretsizdir. • Birden fazla işletim sistemini destekleme özelliği de bulunur.

7. Güvenilirlik • Yük Paylaşımı • Kümeleme • Güvenlik • Yüksek Erişebilirlik • Hibrit Ortamlarda Çalışma • Yenilikçilik • …..

8. Dağıtımlar • Linux, GNU projesinin çekirdeğe verilen isimdir. Dağıtımlar, bu çekirdeğe GNU yazılımlarının da ekleyerek sunan alternatif işletim sistemleridir. Yazılımlar GNU tarafından sağlandığı içinn Linux tabanlı işletim sistemleri GNU/Linux olarak adlandırılır. • En çok bilinen kullanılan dağıtımlar: RedHat, Fedora, Suse, Debian, Mandrake ve Slackware’dir. Bunların yanısıra doğrudan CD’den çalışan Knoppix, Kanotix, Pardus…gibi dağıtımlar vardır. • Dağıtımlar arasındaki farklar nelerdir? - Kurulum yöntemleri farklı - İçerdikleri paketler farklı - Sistem yönetiminde farklar var Grafik yönetim araçları Standartlaşma yolunda ilerlemeler

9. Lisanslar, Özgür Yazılım • Lisans, kullanıcıların yazılım üzerindeki hakları olarak özetlenebilir. Kullanıcılar belirli bir yazılımı kullanma, dağıtma, üzerinde değişiklik yapma ve değiştirdiği şeklini dağıtma haklarına sahip olabilirler. Kullanıcıların yazılımlar üzerinde değişiklik yapabilmeleri için yazılımın kaynak kodunun açık olması gerekmektedir. • GPL (GNU Public Licence) En yaygın kullanılan özgür yazılım lisansıdır. En çok kullanılan platformlardan birisi Linux işletim sistemidir. GPL kullanımının getirdiği tek kısıtlama, yazılım üzerinde değişiklik yapıp dağıtabilmek için yapılan değişikliklerle birlikte kaynak kodun verilmesi zorunluluğudur.

10. Linux’un Temelleri • Dosya Sistemi • Kullanıcılar & Gruplar • İzinler • Paketler / Yazılımlar • Aygıtlar

11. Linux’un Temelleri • Dosya Sistemi • Dosya sistemi Hiyerarşisi • Dosyalar, İzinler, Linkler • Uzantılar (Özel anlamları yok)

12. Linux’un Temelleri • Kullanıcılar & Gruplar • Superuser: root • Kısıtlı Kullanıcılar • Yetki, dosya/dizin paylaşımı: gruplar • İzinler • Dosyalar: Okuma, Yazma, Çalıştırma • Dizinler: Listeleme, Geçiş, Dosya İşlemleri • Paketler / Yazılımlar • RPM (Red Hat Package Manager • Paket Türleri (dosya uzantıları) • .rpm, src.rpm, .deb • .gz, .bz2, .Z • .tar, .tar.gz, .tar.bz2, .tz • YUM (Yellow dog Updater, Modified)

13. Linux’un Temelleri • Aygıtlar • Aygıt Sürücüleri Aygıt sürücüleri /dev klasörünün altındaki dosyalar şeklinde görünür • – IDE(Integrated Drive Electronics) diskler: hd • – SCSI ( Small Computer System Interface)diskler: sd • – Disket sürücüler: fd • – Paralel portlar: lp • – Seri portlar: ttyS • – Uçbirimler: tty • Aygıtların İsimlendirilmesi Aygıt numaraları sıfırdan başlar. Birinci aygıtın numarası 0, ikincisi 1, ... • – Birinci disket sürücü: /dev/fd0 • – İkinci disket sürücü: /dev/fd1 • – Birinci paralel port: /dev/lp0 • – İkinci ağ kartı: /dev/eth1 Birinci aygıtın adı a, ikincisi b, … • /dev/hda, /dev/hdb

14. Linux Masaüstü

15. X Pencere Sistemi • X Pencere sistemi UNIX tbanlı bir işletim sistemine grafiksel arayüz sağlar. 1980’lerin başlarında MIT tarafından başlatılmış bir projedir ve X.org isimli açık kaynak projesi olarak devam etmektedir. • X Pencere sistemi X11R6, X11 veya X olarak adlandırılmaktadır. • X11 istemci/sunucu yapısında çalışır. X sunucusu, istemcinin istekleri doğrultusunda istemcideki pencereleri, iletişim kutularını ve butonların çizilmesini sağlar. İstemcinin belirli bir donanıma sahip olması gerekli değildir. Yani aynı X sunucusuna farklı donanımasahip istemciler bağlanabilirler. • X11’ın ağ üzerinden çalışabiliyor olması aynı anda birden çok iş istasyonun yönetimine, thin-client yapısının kurulmasına, uygulamaların uzakta çalıştırılmasına ve kurulumların standartlaştırılmasına imkan tanır. • Genellikle X sunucusunaistemciler yerel olarak bağlanır. Standart bir fedora kurulumunda hem X sunucusu hem de X istemcisi aynı makine üstünde çalışmaktadır. Merkezi bir X sunucusuna bağlı bir sistem kurmak sistem ve yazılım bakımlarını kolaylaştırır.

16. X11R6 • Fedora ile gelen X sunucusu X11R6 8.2’dir X sunucusununtemel konfigurasyon dosyası /etc/X11/xorg.conf’tur • X konfigurasyonunu yapmak için system-config-display komutu veya menüden Desktop-> System Settings ->Display seçeneği kullanılabilir. Kullanılan çözünürlük ve renk derinliği bu arayüz kullanılarak değiştirilebilir.

17. Display • Kullanılan monitör ve ekran kartı Hardware sekmesi kullanılarak ayarlanabilir

18. Pencere Yöneticisi • Pencere yöneticisi X sunucusunun başlamasının hemen ardından başlar. Pencere yöneticisinin görevi X istemcisindeki pencerelerin çizimi ve ekrandaki kontroller ve özelliklerin gerçekleşmesini sağlamaktır. Pencere yöneticisi olmadan ekrandaki pencereler taşınamaz, tekrar boyutlandırılamaz, küçültülemez…vs.. • Linux üstünde kullanılan bir çok pencere yöneticisi vardır. Bunlar:metacity, WindowMaker, Fluxbox, Enlightenment…

19. Masaüstü Ortamı • Masaüstü ortamında bir veya daha fazla pencere yöneticisi ve ortak kütüphanelerden geliştirilmiş bir çok uygulamayı içerir. Masaüstü ortamı ile uygulamaların bir birine benzemesi ve bir birleriyle rahatlıkla iletişim kurması sağlanmıştır. • Fedora ile gelen varsayılan masaüstü ortamı GNOME’dur. Bunun dışında KDE de dağıtımla birlikte gelir. • GNOME’nin varsayılan pencere yöneticisi metacity’dir. KDE pencere yöneticisi olarak kwin kullanılır. Bunların dışında bir çok masaüstü ortamı vardır. Ör: Xfce, CDE, Xpde…

20. GNOME • Kullanılan masaüstü ortamını veya pencere yöneticisini değiştirmek için logout olarak tekrar session bölümünden değiştirilebilir.

21. GNOME • GNOME (The GNU Network Oject Model Environment) projesi 1997 yılında Miguel de Icaza ve Federico Mena tarafından KDE’nin yaşadığı lisans problemlerinden dolayı başlatıldı. • GNOME masaüstü C programlama dilinde yazılmıştır ve C++, Java, Ruby, C#, Python, Perl gibi birçok programlama dilinde uygulama geliştirmeye imkan tanımaktadır. Gnome, GNU projesinin resmi masaüstü yazlımıdır. Gnome üstünde çalışan birçok yazılım vardır…bunlara http://www.gnomefiles.org adresinden ulaşıla bilir

22. GNOME • Üst panelde menüler, kısayollar ve uygulamacıklar bulunur. Panel üstüne sağ tıklanıp Add to Panel seçeneği ile kısayol veya uygulamacıklar eklenebilir. • Menüye Alt+F1 tuş kombinasyonu ile ulaşılabilir. • Alt panelde açılan uygulamalar ve Sanal Masaüstü bulunur. Sanal Masaüstleri pencerelerin dolmasını engeller.

23. GNOME • GNOME’un görünümü Desktop -> Preferences menüsündeki seçeneklerden değiştirilebilir.

24. Program Çalıştırma • -Alt+F2 tuş kombinasyonu ile istenilen bir program çalıştırılabilir.

25. Klavye • -Desktop -> Preferences ->Keyboard Klavye ile ilgili ayarlar yapılabilir

26. Fare • -Desktop -> Preferences ->Mouse -Fare ile ilgili ayarlar yapılabilir

27. Tema • -Desktop -> Preferences ->Theme -Temalar arasında geçiş ve temalarda değişiklik yapılabilir

28. Arkaplan • -Desktop -> Preferences -> Desktop Background -Arkaplan ile ilgili değişiklikler yapılabilir

29. Gnome Araçları • Gnome ile birlikte temel araçlar: • - Metin düzenleyici – gedit • - Hesap Makinası • - Sistem Monitörü • - Paket Yöneticisi

30. Metin Düzenleyici (gedit) • Applications -> Accesories -> Text Editor Aynı anda birden fazla dosya açabilir, renklendirme yapar.

31. Hesap Makinası • Applications -> Accesories -> Calculator

32. Sistem Monitörü • Applications -> System Tools-> System Monitor • Çalışan programlar incelenebilir veya durdurulabilir.

33. Paket Yöneticisi • Applications -> System Tools-> Add/Remove Applications • Kurulu Paketler görülebilir, listelenebilir, veya yeni paketler kurulabilir

34. Gnome Uygulamaları Gnome ile birlikte gelen bazı uygulamalar: • OpenOffice • Archive Manager – Arşiv Yöneticisi • Gnome Meeting – VOIP destekli iletişim • Mozilla Firefox – Web tarayıcısı • Evolution – E-posta, takvim ve ajanda • Gaim – Messenger • The GIMP – Resim düzenleyici • Nautilus – Dosya Yöneticisi • Rhythmbox – Müzik yönetim yazılımı • Totem – Video Oynatıcısı

35. Diğer Masaüstü Uygulamaları • Azureus: Dosya Paylaşımı Programı • XMMS: Müzik dinlemek için kullanılan yaygın bir oynatıcı, Winamp benzerliği ile dikkat çeker • Xine: Multimedia dosyalarını oynatabilen gelişmiş uygulamadır

36. Yardım • X masaüstü ortamında Konqueror yardım için kullanılabilir • man ve info sayfalarına arayüz üstünden erişimi sağlar • Konqueror’a ulaşmak için menüden Application -> Internet -> Konqueror

37. Yardım – man, info • Adres alanına man:konu yazarak istenilen konu ile ilgili yardıma ulaşılabilir • Sadece man: yazıldığında kurulu olan bölümlerine ulaşılır. • Adres alanına info:konu yazarak istenilen konu ile ilgili yardıma ulaşılabilir • Sadece info: ile ulaşılabilinecek yardım konularının listesine erişilebilir