Pensiya qanunvericiliyində yeni dəyişikliklər nə vəd edir?

1. Qubad İbadoğlu, İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi Pensiya qanunvericiliyində yeni dəyişikliklər nə vəd edir?

2. Qanunvericiliyə əsasən pensiyaların aşağıdakı növləri mövcuddur: • a) əmək(sosial sığorta) pensiyaları: • yaşa (qocalığa) görə, • əlilliyə görə, • ailə başçısını itirməyə görə, • xidmət illərinə görə; • b) sosial pensiyalar. AZƏRBAYCANDA Pensiya qanunvericiliyi

3. Sığorta-pensiya sisteminin fəaliyyətinin aktuar modellər əsasında təkmilləşdirilməsi; • Məcburi dövlət sosial sığortası sahəsində fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi; • Əməkpensiyasıtəminatınıntəkmilləşdirilməsi; • Dövlətsosialsığortasistemindəfərdiuçotuninkişafı; • Sığorta-pensiyasistemindəyığımkomponentinintətbiqi; • Qeyri-dövlətpensiyainstitutlarınınyaradılmasıvəinkişafı. Dövlət ProqramInda 2009-2015-ci ilədək olan dövr üçün pensiya sisteminin islahatInIn əsas iqtiqamətləri

4. Kişilər üçün pensiya yaşı 2010-12-ci illərdə hər il 6 ay olmaqla 62-dən 63-ə, qadınlar üçünsə 2010-2015-ci ilədək hər il 6 ay olmaqla 57-dən 60-a qaldırılıb. • Əmək pensiyası almaq üçün tələb olunan 5 illik sığorta stajı 12 ilədək artırılıb. • Çoxuşaqlı anaların pensiyaya çıxmaq üçün imtiyazları azaldılıb ( 3 uşağı olan qadınlara 51, 4 uşağı olanlar 50, 5 uşağı olanlar 49, 6 uşağı olanlar 48, 7 uşağı olanlar 47, 8 uşağı olanlar 46, 9 uşağı olanlar 45, 10 və daha çox uşağı olanlar isə 44 yaşına çatdıqda pensiyaya çıxmaq hüququ verilirdi.) • Pensiyaların hesablanması mexanizmi dəyişdirilib. Nə dəyişir və necə dəyişir?

5. 2004-2005-ci illərin orta aylıq əməkhaqqı 111,5 manat (Bu məbləğdən hər ay 12,5 faiz fərdi uçota gedir. Bunu da 12 aya vurduqda təxminən 170 manat edir.) • Belə ki, bundan sonra hər bir şəxsin əmək kitabçası üzrə 2006-cı ilə qədər olan əmək fəaliyyətinin hər ili üçün 170 manat pensiya kapitalı verilir. Həmin illərin toplam məbləği 2006, 2007, 2008, 2009-cu illər üzrə inflyasiyaya uyğun indeksləşdirilir və toplanmış məbləğ şəxsin fərdi hesabında 4 il ərzində yığılan məbləğin üzərinə gəlir. Ümumi məbləğ 144-ə bölünəcək, bununla pensiyanın sığorta hissəsi müəyyən olunur və onun da üzərinə ölkədəki baza pensiyası əlavə olunur. PensiyanIN HESABLANMASI QAYDASI

6. Yaşagörəəməkpensiyasınınsığortahissəsininməbləğiaşagıdakıdüsturlamüəyyənedilir:Yaşagörəəməkpensiyasınınsığortahissəsininməbləğiaşagıdakıdüsturlamüəyyənedilir: SH = PSK/T, burada: SH - yaşagörəəməkpensiyasınınsığortahissəsidir; PSK - sığortaolunanınfərdihesabınınsığortahissəsindəyaşagörəəməkpensiyasınıntəyinolunduğutarixəqeydəalınmışpensiyakapitalıdır (buQanunun 27-ci maddəsinəuyğunolaraqsığortaolunanınfərdihesabınınsığortahissəsindəqeydəalınanpensiyakapitalıdadaxilolmaqla); T - gözlənilənpensiyaödənişimüddətininaylarınınsayıdır. YaşagörəəməkpensiyasInIn FORMULU

7. Pensiya yığımlarında azalma (Qlobal maliyyə böhranının və sair təsirlərdən) • Pensiya yaşlı əhalinin sayında gözlənilən dəyişiklik (demografik göstəricilərlə bağlı) • Pensiya ödənişlərində kəskin differensasiya (gəlirlərin dominant rolundan sui-istifadə hallarının çoxalması) • Pensiya sistemının təkmilləşdirilməsi (Avropa standartlarına yaxınlaşma və sair əsaslar) PENSİYA QANUNVERİCİLİYİNDƏ DƏYİŞİKLİK ZƏRURƏTİ NƏDƏN YARANDI?

8. DSMF-nun gəlirləri, 2009

9. 2003-2008-ci illərdəsosial sIğortaödənişləriüzrəyIğIm tempi

10. Sosialsığortaödənişləriiləsosialsığortahaqlarıarasındakınisbətdayanıqlıinkişafıtəminetməyəkifayətetmir. Beləki, Azərbaycanda 01 yanvar 2009-cu iltarixəolanstatistikayaəsasən, əməkpensiyasıalanşəxslərinsayı 2008-ci ilinəvvəliiləmüqayisədə 26 455 nəfərartaraq1.275.138 nəfərəçatıb. DövlətSosialMüdafiəFondununfərdiuçotsistemindəfərdişəxsihesabıolansığortaolunanlarınsayıisə 2008-ci ilinəvvəliiləmüqayisədə 185 min nəfərartıb və 1.516.100nəfərəçatıb. • Beləliklədəstatistikməlumatlarəsasındaaparılmışhesablamalargöstərirki, 1 nəfərpensiyaçıya1,188 nəfərsığortaolunandüşür. Bu isəpensiyasisteminindayanıqlıinkişafınıtəminetməyəkifayətetmir. PensiyaçILAR/SIĞORTAŞILAR

11. Doğulanlar, ölənlər, əhalinin təbii artİmİ

12. 2006-cı ilin 1 yanvarından, yeni sistem fəaliyyətə başlayandan 2009-cu ilin 1 oktyabrına qədər DSMF orqanları tərəfindən 167 891 nəfərə yaşa görə pensiya təyin olunub, onların 64,4 faizivəya 101370 nəfəri minimum pensiya, yəni 75 manatlatəminolunub. Təxminən 6700 nəfər, yəni 4 faizisə 300 manatdanyuxarıpensiyaalır. 680 nəfərə 1000 manatdanyuxarıpensiyatəyinolunub. Bu gün böyük məbləğdə pensiya alan təxminən 13 min nəfər təşkil edir. Pensiya ödənişlərində differensasiya

13. Avropa standartları nədir: hər bir şəxsin 12 il pensiya almaq hüququ yoxsa, pensiya yaşınadək dünyasını dəyişmə riski? Pensiya yaşını müəyyənlədirilməsində orta ömür uzunluğunun rolu nə qədərdir? Kimdir haqlı DSK, yoxsa ÜST? Avropa sosial xartiyası nə deyir? Yaş həddinin avropa standartlarIna çatdIrIlmasI

14. Yaş həddinin avropa standartlarına çatdırılması Pensiyaların hesablanması formulunun sadələşdirilməsi Pensiya sistemində şəffaflığın artırılması, e-pensiya sisteminin yaradılması və korrupsiya ilə mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi Pensiya sisteminin təkmilləşdirilməsi, yoxsa?

15. Doğulanda gözlənilən ömür uzunluğu, DSK

16. Orta ömür uzunluğu, ÜST

17. BMT-nin «Dünyaəhalisi 2008-ci ildə» adlıhesabatındaAzərbaycandakişilərüçünortaömüruzunluğu 63,9, qadınlarüçün 71,2 yaşgöstərilib • Dövlət Stаtistikа Kоmitəsinin 1 аprеl 2008-ci il tаriхinə təqdim еtdiyi məlumаtа əsаsən Аzərbаycаndа kişilərin оrtа ömür müddəti 69,7 il, qаdınlаrın isə 75,1 ildir. Orta ömür uzunluğu nə qədərdir?

18. 2003-2008-ci illərdə ayliq pensiyanIn orta məbləğinin artIm tempi

19. Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna dövlət büdcəsindən asılılığı artır; Yeni pensiya sisteminin fəaliyyətə başlamasından əvvəlki dövrdə qazanılmış pensiya hüquqlarının pozulur; Pensiya yaşının artırılması işsizliyin səviyyəini artırır; Pensiya təyinatının avtomatlaşdırılması işi ləngiyir; Xarici ölkələrdə əmək miqrantları kimi fəaliyyət göstərən Azərbaycan vətəndaşlarının gələcək pensiya təminatında suallar qalır; Dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun inkişafı və tətbiqi məqsədi ilə ötən dövr ərzində normativ hüquqi baza təkmil deyil, zəruri infrastrukta yoxdur; Qeyri-dövlət pensiya institutlarının formalaşmaması. Problemlər

20. Tədqiqat göstərdi ki, pensiya sistemləri ölkənin iqtisadi inkişafının səviyyəsi və dayanıqlığından, iqtisadiyyatın miqyasından, sosial təminat sahəsində toplanmış təcrübədən, ənənədən, muzdlu işçilərin mütəşəkkillik dərəcəsindən, pensiya təminatının institutsional inkişafından asılıdır. Ölkələrarası müqayisələr və aparılmış təsnifatlar əsasında belə nəticəyə gəlmək olar ki, pensiya sisteminin strukturunda önəmli yeri mahiyyətinə görə pensiya təminatının reallaşdırılması aləti olan pensiya fondları turur. Apardığımız tədqiqatlar bu nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, pensiya sistemlərinin tipi aşağıdakı iqtisadi və siyası amillərdən asılıdır: ÜDM səviyyəsi, dövlət büdcəsinin gəlirləri, əmək haqqı və inflyasiya, qiymətli kağızlar bazarının inkişaf səviyyəsindən və kredit sistemindən və ilaxıradan, həmçinin demoqrafik amillərindən: doğumun və ölümün səviyyəsindən, ömürün uzunluğundan, pensiyaçıların sayı ilə əməkqabliyyətli əhalinin nisbətindən və sairdən. Nəticələr

21. Makroiqtisadi, demoqrafik və  pensiya sisteminin fəaliyyətini bilavasitə xarakterizə edən göstəricilərin proqnozlaşdırma işinin təşkili; • E-pensiya proqramının işlənilməsi və bu sistemdə avtomatlaşdırma səviyyəsinin yüksəldilməsi ilə pensiyaçılarla hesablamaların sürətinin artırılması və onların daha çevik üsullarla məlumatlandırılması; • Mövcud sığorta-pensiya sisteminin dayanıqlı inkişafının təminatı üçün məcburi dövlət sosial sığorta haqları ilə sosial sığorta ödənişləri arasında birbaşa əlaqənin təmin edilməsi; • Sığorta ödəyicilərinin sayının atırılması məqsədi ilə mövcud işəgötürənlər və yeni iş yerləri yaradan sahibkarların biznes fəaliyyətində stimullaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi; • Dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun inkişafı və tətbiqi məqsədi ilə zərurui normativ hüquqi bazanın yaradılması və infrastrukturun qurulması; • Pensiya yaşının və çox uşaqlı anaların imtiyzaların mövcud dövrün tələbərinə uyğunlaşdırılması və çevik üsullaral tənzimlənməsi; • Qeyri-dövlət pensiya institutlarının formalaşdırılması və fəaliyyətinin təşkili. Tövsiyələr

22. İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi C.Cabbarlı 44, Kaspian Plaza İİİ, 9-cu mərtəbə Telefon:+ (99412) 4373230 Faks: +(99412)4373240 Mobil: + (99450) 2122710 E-mail: erc-az@azeurotel.com www.erc-az.org Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm