AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

1. AZƏRBAYCANDÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ • Aqronomluqixtisasıüzrə • Fitopatologiyakursu

2. IIBölmə: Bitki xəstəlikləri • Mövzu 2. Dənli –paxlalı və yonca bitkilərinin • xəstəlikləri, onlarla mübarizənin • başlıca prinsipləri • Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, • professor əvəzi İbrahim Cəfərov

3. P L A N: 3.1 Dənli-paxlalı bitkilərin göbələk xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas şərtləri 3.2 Dənli-paxlalı bitkilərin bakteriya mənşəli xəstəlikləri və onlarla mübarizə 3.3 Dənli-paxlalı bitkilərin virus mənşəli xəstəlikləri və onlarla mübarizə 3.4 Yonca bitkisinin əsas xəstəlikləri və onlarla mübarizənin başlıca prinsipləri

4. Ədəbiyyat 1.Cəfərov İ.H. Kənd təsərrüfatı fitopatologiyası. Bakı: «Elm», 2001, 277 s. 2.Cəfərov İ.H. Ümumi fitopatologiya. Bakı: «Elm», 2007, 388 s. 3.Cəfərov İ.H. Tarla bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Elm», 2009, 326 s. 4.Rəhimov Ü.A. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Maarif», 1988, 160 s. 5.Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 415 с. 6.John М. Kraft Compendium of Pea Diseases and Pests. The American Phytopathological Society, 2001, 66 p. 7.Howard F.Schwartz, James R.SteadmanCompendium of Bean Diseases. The American Phytopathological Society, 2005, 108 p. 8.Elgin J.H. A Compendium of Alfalfa Diseases. The American Phytopathological Society, 1979, 65 p.

6. 2.1 Dənli-paxlalı bitkilərin göbələk xəstəlikləri və onlarla • mübarizənin əsas şərtləri • Dənli-paxlalı bitkilərin unlu şehi – Erysiphe communis • f. pisi (H.A.Dietr.) Jacz. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Erysiphalessırası, Erysiphaceaefəsiləsi, Erysiphecinsi Biolojiqrupu: Biotrof

7. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikyarpaqvəpaxlalardabaşverir. Göbələkağtorluörtükəmələgətirir. Müəyyənmüddətdənsonraörtükbozrəngalır. Yarpaqlarqıvrılırvəölürlər. Sirayətlənmişcavanpaxlalartoxumvermirlər, gecyoluxmadaisəqınmeyvələrdədərinyaralarəmələgəlir. Vegetasiyadövrügöbələkkonidi (anamorf) vəkisə (teliomorfa) spormərhələləriniəmələgətirir. Konidimərhələsibirhüceyrəli, rəngsiz, elliptikkonidilərlətəmsilolunur. Onlarınölçüləri 28-44 x 17-18 mkm-dir. Vegetasiya-nınsonundakisəmərhələsibaşverir. O, sarıtəhərvəya tünd-qonurkleystotesilərdənibarətdir. Meyvəbədəni- kleystotesilərşarşəkilli, 160 mkmdiametrli, çoxsaylıçıxıntılıdır (10-28 ədəd). Çıxıntılarrəngsiz, radikalyerləşmiş, kütucbudaqlarınamalikdir. Kisələrellepsoidal, 4-6 askosporludur. Askosporlarbirhüceyrəlidir, rəng-sizdir, ölçüləri 16-22 x 9-12 mkm-dir. Xəstəliktörədicinoxuddanəlavəvika(Viciacativa L.) yemlipaxlaları(Viciafabae L.) vələrgəni(Lathyrispratensis L.) dəyoluxur.

11. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

13. MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ

14. Noxudunalternariozu- Alternariaalternata (Fr.) Keissl. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Alternariacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

15. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Göbələyinparazitlikkeyfiyyətləriadətənzəifləmişvəyazədələnmişbitkilərdəözünübiruzəverir. Mikroorqanizmməhvolmuşbitkiqalıqlarındainkişafedir, məxmərizeytuniörtükəmələgətirir. Beləörtükgöbələyinmitselvəkonidilərindənibarətdir. Konidilərzeytuni, qaraqonur, əkssan-caqşəkilli, 3-6 eninəvə 1 uzununaarakəsməlidir. Onlardağılanzəncirlərəmələgətirəbilirlər. Vegetasiyadövrügöbələkkonidilərləyayılır. Yayılması. Kosmopolitdir. Ölkəmizdədəbuxəstəlikqeydəalın-mışdır. Ekologiyası. Xəstəliktörədicigeniştemperatur 18-280Chəddindəvəyüksəkrütubətdəinkişafedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Noxudbitkisinəəhəmiyyətlizərərvurabilmir, lakintoxumlarıncücərməqabiliyyətiazalır. Mübarizətədbirləri. Yüksəkaqrotexnika, əkinmaterialınınsaxlanmaşəraitinəəməledilməsi, bitkiqalıqlarınınməhvedilməsizəruritədbirlərdəndir.

18. Göbələyin konididaşıyanları (1) və konidiləri (2)

19. Noxudunyalançıunluşehi - PeronosporapisiSyd. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Peronosporalessırası, Peronosporaceaefəsiləsi, Peronosporacinsi Müasiradı: Peronospora viciae f.sp. pisi Boerema & Verh. Biolojiqrupu: Biotrof

20. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlik 2 formadaəmələgəlir, diffuzvəyaümumi, lokalvəyayerli. Yoluxmanəticəsindəyarpaqlarda, yarpaqyanlığıvəkasayarpaqlardasarıtəhərvəyaqəhvəyiləkələrmeydanaçıxır. Yarpağınalttərəfindəgöbələyinkonidispormərhələsindənibarətolanboztəhər- bənövşəyiörtükinkişafedir. Paxlalardasirayətlənmiştoxumasolğunlaşır, sonratündqəhvəyiçalaramalikolur. Xəstəliyindiffuzformasınınxarakterikəlamətibitkilərincırtdanlaşmasıvətədricənrənginidəyişməsidir. Konididaşıyanlarqəhvəyi-bənövşəyi, dixotamikbudaqlanandır, konidilərsarıtəhər, ellipsoidal, ölçüləri 18-28 x 17-22 mkm-dir. Gö-bələkeynizamandacinsispormərhələsindəinkişafedirvəoosporlarverir. Onlarşarşəkilli, sarıtəhər-qəhvəyi, qalınbüzməliörtüklü, 30-35 mkmölçülüdür. İnfeksiyanınilkinmənbəyisirayətlənmişbitkiqalıqlarıdır. Patogenməhzoosporlarlabitkiqalıqlarındaqışlayırvəgələnililkininfeksiyanıtörədir. Bütünvegetasiyamüddətindəxəstəliktörədicikonidilərləyayılır. Əkinnoxudundan (Pisumsativum L.) əlavəPisumelatiusBieb. dəyoluxur.

23. Göbələyin konididaşıyanları və konidiləri

24. Yayılması. Peronosporoz və ya yalançı unlu şeh xəstəliyi Avropa, Hindistan, Şimali Amerika, Afrika və Yeni Zellandiyada geniş yayılmışdır. MDB məkanında bitkinin becərildiyi bütün rayonlarda (Orta Asiyanın bəzi ölkələri istisna olmaqla) rast gəlinir. Azərbaycandanoxudəkinlərinəzərərvuranəngenişyayılmışxəstəliklərdəndir. Ekologiyası. Peronosporozuninkişafınarütubətlisoyuqhava (ortagündəliktemperatur 15-170C) zəminyaradır. Eynizamandasoyuqgecələrvəşehdəxəstəliyininkişafınamüsbəttəsiredənamillərdəndir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. D.S.Makaşova (1973) göstərirki, xəstəlikgüclüinkişafedənzamandənməhsulununitkisi 25-75%, yaşılkütlə 15-20% vədahaçoxolabilir. Mübarizətədbirləri. Növbəliəkindövriyyəsinəəməledilməli, paxlalıbitkilərəvvəlkiəkinyerinə 3-4 ildənqaytarılmalı, erkənmüddətlisəpinlər, toxumlarındərmanlanmasıönəmlidir. Toxumluqsahədəxəstəliyinilkinsimptomlarıgöründükdəmonikobordo 4,0 kq/ha, kurzat 1,8 kq/ha, iteral 0,2 kq/ha, ridomilqoldMS 2,0 kq/hapreparatlarındanbiriiləçiləməaparılır. Sonrakıçiləmələrxəstəliyininkişafıvəmeteorolojişəraitnəzərəalınmaqlatəkraredilir.