NHÖÕNG DÒCH HAÏI CHÍNH TREÂN CAÂY LUÙA TAÏI LAÂM ÑOÀNG

1. NHÖÕNG DÒCH HAÏI CHÍNH TREÂN CAÂY LUÙA TAÏI LAÂM ÑOÀNG

2. NHÖÕNG ÑOÁI TÖÔÏNG GAÂY HAÏI CHÍNHTREÂN RUOÄNG LUÙA ÔÛ LAÂM ÑOÀNGTheo soá lieäu cuûa Vieän luùa quoác teá IRRI saâu beänh haïi luùa coù 27 loaïi saâu vaø 24 loaøi beänh haïi quan troïng. ÔÛ ñoàng baèng Soâng Cöûu Long soá lieäu cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô cho bieát coù 14 loaøi saâu haïi vaø 16 loaïi beänh haïi quan troïng. ÔÛ Laâm Ñoàng theo keát quaû ñieàu tra töø 1985 - 1995 cuûa Chi cuïc BVTV saâu beänh haïi luùa taïi Laâm Ñoàng veà thaønh phaàn saâu beänh haïi raát ña daïng, phong phuù nhöng taäp trung vaø gaây aûnh höôûng ñeán naêng suaát goàm coù 12 loaøi saâu haïi chính, 8 loaïi beänh gaây haïi, ngoaøi ra chuoät, oác, coû daïi, caàn ñöôïc quan taâm ñuùng möùc vaø coù bieän phaùp phoøng tröø kòp thôøi thích hôïp

3. A. SAÂU HAÏI LUÙA1. SAÂU CUOÁN LAÙ NHOÛ : Cnaphalocrosis medinalis GUENEÙE1.1. Ñaëc ñieåm hình thaùi : Böôùm daøi töø 10mm - 12mm, saûi caùnh roäng 19mm, neàn caùnh coù 3 soïc maøu naâu 2 soïc bìa daøi vaø soïc giöõa ngaén. Böôùm töø 5-7 ngaøy. -Tröùng : hình baàu duïc daøi 0,5mm maøu traéng. Tröùng töø 3 - 4 ngaøy - Saâu non : luùc môùi nôû maøu traéng söõa coù loâng phuû khaép mình. Saâu lôùn ñaãy söùc daøi khoaûng 19mm coù maøu xanh laù maï, saâu ñöôïc chia thaønh 5 tuoåi coù maøu vaøng nhaït. Saâu non töø 18 - 25 ngaøy. - Nhoäng : daøi 7 - 10mm coù maøu naâu. Nhoäng töø 6 - 8 ngay

4. 1. 2. Taäp quaùn sinh soáng vaø gaây haïi :Böôùm hoaït ñoäng veà ñeâm. coù xu tính maïnh vôùi aùnh saùng nhaát laø con caùi. Böôùm ñeû tröùng raûi raùc,hoaëc töøng oå ôû maët sau laù luùa trung bình töø 70 - 100 tröùng/1 con caùi. Saâu non môùi nôû raát linh hoaït, gaëm aên nhu moâ laù, beï laù chöøa laïi lôùp bieåu bì traéng. Saâu lôùn cuoán hai meùp laù laïi ñeå laøm thaønh toå. thöôøng chæ coù 1 saâu trong 1 toå. saâu hoùa nhoäng beân trong. Saâu gaây haïi naëng nhaát ôû vuï Ñoâng xuaân vaø giai ñoaïn luùa ñöùng caùi laøm ñoøng. Nhieät ñoä cao vaø khoâ haïn khoâng thuaän lôïi cho saâu Saâu cuoán laù lôùn

5. 1.3. Phoøng tröø :- Dieät coû daïi trieät ñeå trong ruoäng vaø xung quanh bôø (ñaëc bieät coû loàng vöïc).- Neáu maät ñoä böôùm ra roä coù theå duøng baãy ñeøn ñeå thu huùt. - Söû duïngù nhieàu loaïi ong kyù sinh . - Löïa choïn nhöõng loaïi thuoác coù tính choïn loïc vaø an toaøn vôùi ong kyù sinh. chæ phun khi maät ñoä saâu cao : + ÔÛ luùa ñeû nhaùnh : Khi maät ñoä 25 –50 con/m2. + ÔÛ luùa laøm ñoøng : 10 - 20 con/m2 . Caùc loaïi thuoác phoøng tröø saâu cuoán laù nhoû : Basudin 40EC, Bi 58 50EC, Padan 50SP, Bitadin 1 6.000 IU, Decis 25 tab, Nettoxin 1 8 DDChuù yù : Duøng caøo hoaëc caønh gai keùo löôùt phaù toå saâu tröôùc khi phun.

6. 2. SAÂU ÑUÏC THAÂN LUÙA : (HAY COØN GOÏI LAØ SAÂU OÁNG)Saâu ñuïc thaân luùa (hay coøn goïi laø saâu oáng hoaëc saâu naùch) bao goàm 4 loaïi sau ñaây :1. Saâu maøu vaøng : (Böôùm 2 chaám) (Schoenobius insertulas Walker) 2. Saâu 5 vaïch maøu ñen : Chilopolycrysus Walker 3. Saâu 5 vaïch ñaàu naâu : Chilosupressalis Walker 4. Saâu ñuïc thaân maøu hoàng (Saâu ñuïc thaân cuù meøo): Sesamia inferens Walker.

7. 2.1 Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø taäp quaùn sinh soáng, gaây haïi :a. Saâu ñuïc thaân 2 chaám : - Böôùm ñöïc daøi 8 - 9 mm maøu vaøng nhaït, meùp ngoaøi caùnh coù 8 - 9 chaám nhoû . Böôùm caùi daøi 10 - 13 mm, caùnh tröôùc maøu vaøng nhaït, coù 1 chaám ñen roõ ôû giöõa, cuoái buïng coù chuøm loâng maøu vaøng lôït. - Tröùng ñeû thaønh oå coù lôùp loâng tô bao phuû beân ngoaøi moãi oå coù 50 - 200 tröùng. - Saâu non coù 5 tuoåi - Nhoäng maøu vaøng nhaït. - Voøng ñôøi : tröùng : 6 - 18 ngaøy. saâu non : 28 - 4 1 ngaøy, nhoäng : 7 - 18 ngaøy. tröôûng thaønh: 5-7 ngaøy.

8. - Böôùm coù xu tính maïnh vôùi aùnh saùng, hoaït ñoäng maïnh nhaát vaøo 8 - 1 1 giôø ñeâm, moãi böôùm caùi ñeû töø 1 - 5 oå tröùng, - Saâu non hoaït ñoäng nhanh nheïn, phaùt taùn nhanh baèng caùch nhaû tô buoâng mình xuoáng vaø ñuïc vaøo noõn luùa ñeå phaù hoaïi gaây hieän töôïng noõn heùo vaø boâng baïc. saâu di chuyeån sang caây khaùc khi heát dinh döôõng, saâu coù theå di chuyeån 2 -3 laàn

9. b. Saâu ñuïc thaân 5 vaïch (ñaàu naâu vaø ñaàu ñen): -Böôùm maøu vaøng nhaït coù 5 - 7 chaám nhoû ôû giöõa caùnh tröôùc. 2 - 7 ngaøy - OÅ tröùng xeáp hình vaûy caù, thöôøng ñeû ôû beï, maët döôùi laù, 2 beân gaân chính. 5 - 6 ngaøy. - Saâu non maøu vaøng nhaït coù 5 soïc tím doïc theo thaân. Tuøy theo loaøi coù maûnh ñaàu naâu hoaëc ñen. Saâu coù 5 - 6 tuoåi : 30-33 ngaøy..- Nhoäng coù maøu naâu, maët döôùi loaïi ñaàu naâu hôn nhoïn, loaïi maøu ñen coù 2 söøng. : 6-8 ngaøy - Gaây haïi töông töï saâu ñuïc thaân 2 chaám. Saâu non khi nôû ra coù tính soáng taäp trung, trong moät beï laù thaáy coù töø 2 - 20 con saâu non laøm cho beï laù bò uùa vaøng, quan saùt thaáy coù nhieàu loã ñuïc. Saâu ñuïc vaøo thaân gaây noõn heùo boâng baïc nhöng nheï hôn saâu ñuïc thaân 2 chaám.

10. c. Saâu ñuïc thaân cuù meøo :- Böôùm maøu naâu vaøng, giöõa caùnh coù 1 tia ñen xaùm.( 4 - 6 ngaøy). - Böôùm caùi ñeû tröùng trong beï laù thaønh oå, moãi oå 2 - 3 haøng. Khoaûng 30 - 100 tröùng /1 oå. (7 - 10 ngaøy) - Saâu non coù maûnh ñaàu maøu ñoû vaøng thaân tím hoàng, coù 5 tuoåi. ( 30 - 38 ngaøy) - Nhoäng maøu caùnh daùn. (6 - 8 ngaøy). Böôùm ít vaøo ñeøn hôn 3 loaïi treân, thöôøng ñeû ôû ruoäng gaàn bôø hay choã truõng. Saâu non tuoåi 1 - 2 soùng taäp trung phaù beï laù laø chính, laøm laù vaøng uùa sau ñoù ñuïc vaøo thaân laøm cheát noõn vaø gaây boâng baïc (chaäm hôn saâu 2 chaám). Laøm nhoäng ôû trong thaân hoaëc ngoaøi beï laù.

11. 2.3 Bieän phaùp phoøng tröø chung caùc loaïi saâu ñuïc thaân:- Caøy laät, ngaâm ruoäng,ñoát rôm raï ñeå tieâu dieät nguoàn saâu, nhoäng - Doïn saïch coû daïi. - Caáy ñuùng thôøi vuï vaø caáy taäp trung. - Khoâng neân boùn quaù nhieàu phaân ñaïm. - Neáu thaáy böôùm phaùt sinh coù theå duøng baãy ñeøn tieâu dieät. - Thuoác coù theå söû duïng : Bitadin 16.OOO IU, gaø noøi 95 SP. Padan50SP,Padan95WP,Supertox 5EC,Taginon 95WP. Binh dan 10H, Lorsban 15G, Lancer 40EC. Monster 40EC…

12. 3. SAÂU KEO : Spodoptera mauritta Boisduval3.1 Hình thaùi :- Böôùm daøi 14 - 16mm. Caùnh böôùm maøu ñen xaùm, ôû giöõa coù vaân hình quaû thaän maøu naâu den, quanh coù vieàn traéng. Caïnh ñoù coù vaân troøn traéng ôû giöõa coù ñoám naâu. Caùnh sau maøu traéng naâu. Giai ñoaïn böôùm : 3-10 ngaøy. - Tröùng : Ñeû thaønh oå coù loâng phuû maøu vaøng. Giai ñoaïn tröùng : 2-6 ngaøy. - Saâu non: maøu xanh coù soïc treân löng, doïc theo buïng coù moät chuoãi ñoám ñen hình baùn nguyeät, gaàn vaïch loã thôû coù maøu tím , ñaàu naâu coù vaân tam giaùc. Saâu non coù 6 tuoåi, giai ñoaïn saâu non : 15-26 ngaøy .

13. - Nhoäng : Daøi 17 - 18 mm, maøu naâu ñoû, ñoát buïng 2 - 7mm treân löng coù nhieàu chaám loõm, cuoái buïng coù gai moùc caâu lôùn. Giai ñoaïn nhoäng : 5-14 ngaøy3.2 Ñaëc ñieåm sinh hoïc vaø taäp quaùn sinh soáng :- Böôùm hoaït ñoäng veà ñeâm, coù tính höôùng saùng yeáu, öa muøi chua ngoït. Böôùm thöôøng ñeû töø 7-10 oå tröùng, moãi oå töø 100 300 quaû.- Saâu non tuoåi 1-2 aên beà maët laù, tuoåi 3 coù theå caén ñöùt laù maï. Saâu aên ban ñeâm vaø nhöõng ngaøy trôøi daâm maùt, möa nhoû. Saâu thöôøng laøm nhoäng ôû ñaát xung quanh goác luùa. Saâu thöôøng phaù thôøi kyø maï vaø luùa ñeû nhaùnh coù theå aên truïi töø ruoäng naøy ñeán ruoäng khaùc, saâu non chæ aên laù, saâu lôùn aên caû caây.

14. 3.3. Phoøng tröø :- Duøng baãy chua ngoït, ngoït hoaëc nhöõng boù rôm raï coù vaåy chua ngoït. - Ngaét nhöõng oå tröùng treân laù. - Maät ñoä saâu cao coù theå thaû vòt vaøo aên saâu. - Chæ neân aùp duïng khi maät ñoä saâu quaù cao, caùc loaïi thuoác coù theå söû duïng: Cyrin 10EC. Sherbush 5ND, Andoril 10ND, Meta 2.5EC, Bindan 18SL: Antaphos 5ND, Dòp 80SP, Macyny 45EC…Chuù yù : Khi maät ñoä saâu cao ôû ruoäng gaàn möông, suoái thay möïc nöôùc ruoäng quaù cao, thuaän lôïi cho saâu di chuyeån sang ruoäng khaùc, caàn bao vaây thaønh haøo chaén, phun xòt thuoác caû treân bôø möông.

15. 4. SAÂU PHAO : Nymphula fluctuosalis Zeller .4.1. Ñaëc ñieåm, hình thaùi :- Böôùm daøi 6 - 8mm caùnh traéng boùng, caùnh tröôùc coù nhieàu chaám naâu nhoû vaø 2 chaám naâu to ôû giöõa. Soáng treân 3 tuaàn vaø coù theå ñeû 50 - 70 tröùng. - Tröùng troøn, hôi deïp, ñöôøng kính cuûa tröùng 0,5mm, maøu vaøng lôït, coù theå ñeû ñôn ñoäc hoaëc thaønh haøng 5 - 10 tröùng treân beï hoaëc phieán laù gaàn maët nöôùc, thôøi gian tröùng 2 - 6 ngaøy. - Saâu non môùi nôû coù maøu traéng daøi 1 - 1,2 mm, ñaàu vaøng lôït. Caøng lôùn maøu chuyeån sang maøu xanh. Thôøi gian soáng khoaûng 20 ngaøy.

16. 4.2. Taäp quaùn sinh soáng vaø gaây haïi :Sau khi nôû saâu aên maët döôùi laù, sau ñoù 2 - 3 ngaøy cuoán laù thaønh phao.. Saâu ôû trong oáng phao khi aên thì ra ngoaøi. Saâu aên bieåu bì laù ñeå laïi veät maøu traéng. Ñoâi khi saâu buoâng mình cho phao rôi xuoáng maët nöôùc ñeå laáy nöôùc hoaëc troâi sang theo caây khaùc Khi lôùn saâu xuoáng goác luùa vaø gaén chaët vaøo ñoù ìaøm nhoäng. Trieäu chöùng deã nhaän : Laù luùa bò ñöùt ñaàu coù veät traéng ôû ngoïn, luùa bò haïi thaønh töøng veät. Thöôøng haïi luùa töø 2 thaùng tuoåi trôû leân. 4.3. Phoøng trò :- Laøm saïch seõ coû bôø ñeå traùnh nguoàn aån naáp. - Thaùo nöôùc caïn hoaëc daâng nöôùc cao ñeå vôùt phao tieâu dieät saâu. - Neáu maät ñoä cao (2501aù/m2 bò haïi trôû leân) (Cuïc BVTV) thì phaûi duøng thuoác. Coù theå duøng caùc loaïi thuoác :Taginon 95WP. Binh dan 1 0H, Me ta2.5EC, Videci 2.5D, Visher 1 0EW, Kinalux 25EC, Methink 25EC

17. 5. RAÀY NAÂU : Nilaparvata lugens5.1. Hình thaùi :* Tröôûng thaønh coù 2 daïng : - Daïng caùnh daøi : Phuû kín buïng, bay ñeå tìm thöùc aên. - Daïng caùnh ngaén : Phuû 2/4 thaân, loaïi naøy chæ sinh ra khi thöùc aên doài daøo, thôøi tieát thích hôïp vì vaäy khaû naêng ñeû tröùng raát cao. * Tröùng hình baàu duïc cong, 1 ñaàu to, ñaàu kia nhoû, trong suoát.Raày non coù 5 tuoåi, luùc nhoû maøu ñen xaùm sau thaønh vaøng naâu, thaân hình troøn trónh. • Raày coù caùnh • Raày khoâng caùnh.

18. 5.2. Taäp quaùn sinh soáng vaø gaây haïi.- Khi tröôûng thaønh ñöôïc 4 - 5 ngaøy thì raày ñeû tröùng trong beï laù, gaân laù. Moãi con coù theå ñeû töø 400 - 600 tröùng. Tröùng ñöôïc ñeû theo oå, moãi oå coù 1 - 2 haøng xeáp lieàn nhau, tröùng coù naép ñaäy. - Raày non thöôøng ít di chuyeån, thöôøng baùm taäp trung ôû döôùi goác luùa, chích huùt ñeå laáy thöùc aên töø caây luùa, luùa bò vaøng, heùo, khoâ raát deã nhaän bieát.. Raày coøn laø vectô truyeàn beänh vaøng luïi vaø beänh luùa coû. - Voøng ñôøi cuûa raày : Tröùng : 6 - 7 ngaøy. Raày non : 12 - 13 ngaøy Tröôøng thaønh : 10 - 20 ngaøy.

19. 5.3. Bieän phaùp phoøng trò :- Veä sinh ñoàng ruoäng - Söû duïng gioáng khaùng raày. - Neân gieo caáy thôøi vuï ñoàng loaït..- Saï ñuùng maät ñoä. boùn phaân phaûi caân ñoái. - Duøng vòt thaû vaøo ruoäng ñeå aên raày, ñuøng gasoil xòt leân maët nöôùc quô cho raày rôùt dính daàu bò cheát (duøng 5-7l ít/ha), baãy ñeøn ñoàng loaït töø 7-10 giôø ñeâm thu huùt raày coù caùnh vaøo baãy (chuù yù khoâng neân laøm leû teû). Duøng thuoác hoùa hoïc khi :+ Raày xuaát hieän sôùm ôû luùa ñeû nhaùnh ôû maät ñoä 5con/teùp (luùa saï) hoaëc 1 buïi (luùa caáy).+ Raày xuaát hieän khi luùa töø laøm ñoøng ñeán troå ôû maät ñoä 20con/teùp hoaëc 1 buïi (luùa caáy).Thuoác söû duïng ñaëc hieäu tröø raày nhö : Appaulô 25SC, Ranadi 10W, Carbosan 25EC, Difentox 20EC, Diditox 40EC, Just 050EC, Padan 4G, Padan 95SP, Trebon 20WP, Bassa 50EC, Vibasa 50ND,Bassan 50EC. Dibacide 50EC, Mipcide 20ND, Sai vin 430SC, Actara 25WG, Taginon 95WP…

20. Chuù yù : Neân söû duïng luaân phieân caùc loaïi thuoác ñeå traùnh hieän töôïng quen thuoác cuûa raày.+ Neân reû luùa theo haøng ñeå phun thuoác ñöôïc vaøo saùt goác luùa laø nôi raày sinh soáng.+ Phun thuoác ñoàng loaït ñeå traùnh söï di chuyeån cuûa raày.

21. 6. RAÀY LÖNG TRAÉNG : Sogatella furcifera6.1. Hình thaùi vaø taäp tính gaây haïi :- Thaân maøu ñen, daøi 3 - 4mm, giöõa ngöïc tröôùc coù 1 veät vaøng lôït. Caùnh trong suoát vaø coù 1 ñieåm ñen ôû ngay giöõa bìa sau cuûa caùnh tröôùc. Khi caùnh xeáp laïi taïo thaønh moät ñoám ñen to treân löng.- Tröùng gioáng nhö tröùng raày naâu, nhöng coù naép nhoïn vaø daøi hôn. Thöôøng ñöôïc ñeû vaøo trong beï hay gaân chính cuûa laù, thôøi gian ñeû 5 - 7 ngaøy. - Raày caùm khi môùi nôû maøu traéng söõa, nhöng sang tuoåi 2 coù maøu xaùm, treân löng coù moät ñoám traéng.

22. Coù tính höôùng quang raát maïnh. Raày caùm vaø tröôûng thaønh chích huùt luùa töø luùa non (maï) ñeán ñeû nhaùnh sau ñoù giaûm daàn cho ñeán luùc caây luùa troå boâng. Khoâng gaây haïi nhieàu cho caây luùa maëc duø cuõng coù tröôøng hôïp naëng gaây hieän töôïng “chaùy raày”. Raày löng traéng khoâng phaûi laø veùctô truyeàn moät soá beänh. Thieân ñòch cuûa raày löng traéng gioáng raày naâu.6.2. Phoøng tröø :Gioáng raày naâu.

23. 7. RAÀY XANH ÑUOÂI ÑEN : Nephotettix cinticeps7.1. Hình thaùi :- Raày tröôûng thaønh troâng töïa ve saàu, maøu xanh laù maï, cuoái caùnh tröôùc cuûa con ñöïc coù chaám maøu ñen vaø cuûa con caùi coù maøu naâu nhaït. Maët buïng cuûa con ñöïc maøu ñen, con caùi maøu naâu nhaït. - Tröùng hình quaû chuoái ñaàu to daàu nhoû, hôi cong ôû giöõa.- Raày caùm maøu xanh vaøng hay xanh laù maï khoâng coù caùnh. Raày coù 5 tuoåi: Tuoåi 1 - 2 maøu xanh nhaït; tuoåi 3 - 4 maøu xanh vaøng; tuoåi 5 maøu xanh laù maï.

24. 7.2. Taäp tính sinh soáng vaø gaây haïi :- Hoùa tröôûng thaønh roä luùc 7 - 8 giôø saùng, hoaït ñoäng luùc chieàu maùt khi maët trôøi laën raày hoaït ñoäng maïnh vaø di chuyeån, bay thaønh töøng ñaøn treân ruoäng ôû ñoä cao 3 - 5m. Raày coù xu tính maïnh vôùi aùnh saùng. - Sau khi hoùa tröôûng thaønh 3 - 7 ngaøy raày caùi baét ñaàu ñeû tröùng. Tröùng ñeû thaønh oå, xeáp thaønh daõy, ñeû saâu vaøo trong moâ cuûa beï laù ñeå laïi moät veát naâu hình thoi. Moãi oå töø 2 - 50 quaû, moãi con caùi ñeû trung bình 200 tröùng.. - - Raày huùt nhöïa laù luùa ñeå laïi nhöõng veát chaâm maøu traéng, haäu quaû laøm caùc laù bò uùa vaøng, luùc naøy raát khoù chöõa trò ñeå cöùu luùa. - Raày xanh ñuoâi ñen coøn laø moâi giôùi truyeàn beänh vaøng luïi raát nguy hieåm.7.3. Phoøng tröø :Gioáng nhö phoøng tröø raày naâu

25. 8. BOÏ TRÓ : Halothrips aculeatus Fabricius.8.1. Hình thaùi :- Boï tró coù kích thöôùc nhoû, daøi coù maøu naâu ñen hoaëc naâu ñoû. Hai ñoâi caùnh heïp coù nhieàu loâng. - Tröùng nhoû daøi, maøu traéng trong, saép nôû coù maøu vaøng. - AÁu truøng maøu vaøng lôït khoâng coù caùnh, con caùi ñeû töø 1 2 - 1 5 tröùng .

26. 8.2. Taäp quaùn sinh soáng vaø gaây haïi :- Tröùng ñöôïc ñeû vaøo caùc ñoït non sau 6 - 7 ngaøy aáu truøng ñöôïc nôû ra vaø thöôøng taäp trung ôû caùc ñoït laù non. - Thaønh truøng hoaït ñoäng raát nhanh nheïn, thích hoaït ñoäng luùc trôøi daâm maùt vaø ban ñeâm. Ban ngaøy trôøi naéng chuùng thöôøng aån trong caùc ñoït non hay choùp laù cuoán laïi, caû aáu truøng vaø thaønh truøng ñeàu haïi maï vaø luùa non. Neáu maät ñoä cao, laù luùa bò cuoán laïi toaøn boä vaø khoâ heùo.8.3. Phoøng trò :- Doïn saïch coû daïi trong ruoäng vaø bôø buïi xung quanh. - ÔÛ maät ñoä cao (treân 15% laù bò haïi) thì söû duïng thuoäc sau :Binhdan 1 8SL, Taginon 1 8SL, Cyrin 10EC, 20EC, Binh 58 40EC, Callous 500EC

27. 9. BOÏ XÍT HOÂI : Leptocorisa acuta Thunberg9.1. Hình thaùi :- Tröôûng thaønh maøu xanh pha naâu ôû treân löng vaø maøu vaøng naâu ôû maët buïng, mình thon daøi 14 - 18mm, chaân vaø raâu ñaàu daøi gaàn baèng thaân. - Boï xít ñeû tröùng thaønh 1 - 2 haøng khoaûng 10 - 15 quaû. Tröùng coù veát loõm ôû giöõa, môùi ñeû coù maøu traéng sau maøu naâu ñaäm. Boï xít non coù 5 tuoåi hình daùng gioáng tröôûng thaønh, coù maøu vaøng luïc.

28. 9.2 Taäp quaùn sinh soáng vaø phaù haïi :- Chæ phaù ôû ruoäng luùa thôøi kyø troå vaø coù boâng haït, laøm cho haït luùa leùp löõng hoaëc leùp hoaøn toaøn. - Boï xít soáng thaønh töøng ñaøn lôùn ôû nhöõng caây hoang hay coû daïi thuoäc hoï hoøa thaûo, khi luùa troå thì chuùng bay ñeán ñeå phaù haïi - Boï xít hoaït ñoäng maïnh vaøo buoåi saùng luùc trôøi daâm maùt. Ñeû tröùng treân hai maët laù luùa. Tröùng nôû vaøo buoåi saùng. Sau khi nôû 2 - 3 giôø boï xít ñaõ phaân taùn vaø chích huùt boâng luùa. - Nhöõng ruoäng luùa ven bìa röøng bò thieät haïi naëng. Veát chích ñeå laïi laø moät ñoám naâu treân haït do ñaõ bò moät loaïi naám beänh taán coâng qua veát chích. Thaønh truøng soáng khoaûng 2-3 thaùngvaø qua ñoâng.

29. 9.3 Phoøng tröø :- Veä sinh ñoàng ruoäng ,laøm saïch coû haïn cheá nôi aån naáp cuûa boï xít. - ÔÛ maät ñoä cao 2con/10 buïi hoaëc 8con/m2 (luùa saï) coù theå phun thuoác ñeå tröø. Caùc loaïi thuoác söû duïng :Alphacy 10EC, Vifast 10SC, Unitox 5EC, Cymbush 5EC, Shertox 10EC, Tungrin 10EC, Dizorin 35EC, Fenbis 25EC. Bifentox 30ND, Perkill 10EC, Per annong 500EC, Pounce 10EC, Arriphos 40EC, Nugor 40EC, Watox 400EC, Bitam 2.5EC, Diptecide 90WP, Sumi-alpha 5EC…

30. 10. BOÏ XÍT ÑEN : Scotinophara lurida Burmeister10.1. Hình thaùi :- Thaønh truøng maøu ñen daøi 8 - l0mm, thaân gaàn nhö coù 5 caïnh; ngöïc coù vaøi ñoám maøu vaøng lôït, coù 2 gai beân goùc sau. Tröôøng thaønh coù theå soáng ñeán 7 thaùng, ñeû töø 150 - 180 tröùng. - Tröùng hình truï, maët treân baèng vaø maët döôùi troøn, luùc môùi ñeû maøu xanh lôït, gaàn nôû chuyeån sang maøu naâu ñoû hay naâu xaùm, giai ñoaïn tröùng töø 4 - 7 ngaøy. - Boï xít non môùi nôû hình hôi troøn daøi ñoä laøm, maét keùp maøu ñoû, toaøn thaân coù maøu naâu, khi ñaãy söùc coù maøu tro naâu. Giai ñoaïn saâu non töø 27 - 30 ngaøy

31. 10.2 Taäp quaùn sinh soáng vaø phaù haïi :- Boï xít coù tính höôùng quang nhaát laø khi coù traêng. Ban ngaøy naèm ôû döôùi goác luùa gaàn maët nöôùc, chieàu vaø nhöõng ngaøy trôøi maùt môùi leân laù vaø thaân caây luùa. -Tröùng thöôøng ñeû ôû goác luùa hoaëc ôû beï laù, xeáp thaønh haøng töø 40 - 50 tröùng. -AÁu truøng môùi nôû soáng quanh goác, khi lôùn môùi sang choã khaùc. AÁu truøng vaø thaønh truøng ñeàu huùt nhöïa ôû thaân beï laù vaø caû boâng luùa laøm caây bò ruõ xuoáng, luøn laïi, vaøng cheát vaø haït bò leùp. -Luùa töø giai ñoaïn laøm ñoøng ngaäm söõa thích hôïp cho boï xít hôn.

32. 10.3. Phoøng tröø : - Veä sinh saïch coû trong ruoäng vaø bôø buïi. - Do thöôøng ñeû ôû goác luùa, neáu thaáy maät ñoä boï xít cao vaø gaàn ñeû neân ruùt caïn nöôùc sau vaøi ngaøy laïi naâng cao möïc nöôùc trong 24 giôø, laøm nhö vaäy 3 laàn seõ haïn cheá ñöôïc löùa boï xít môùi xuaát hieän. Neáu maät ñoä cao treân 5 con/buïi thì duøng thuoác ñeå phoøng töø gioáng nhö boï xít hoâi.

33. 11. BOÏ GAI : Dicladispa armigera11.1 Hình thaùi :- Thaønh truøng coù maøu ñen oùng aùnh, ngöïc treân vaø caùnh cöùng coù nhieàu gai. Boï gai soáng ñöôïc töø 1 - 2 thaùng. Con caùi ñeû tröùng rieâng reû khoaûng 50 tröùng/con. Tröùng nhoû hình baàu duïc maøu traéng, thôøi gian nôû töø 4 - 7 ngaøy. - Saâu non (aáu truøng) coù maøu traéng söõa daøi 10 - 12mm, thôøi gian aáu truøng khoaûng 10 - 15 ngaøy. Khi ñaãy söùc hoùa nhoäng. Nhoäng maøu traéng söõa sau maøu vaøng naâu, nhoäng soáng töø 5 - 7 ngaøy.

34. 11.2 Taäp quaùn sinh soáng vaø gaây haïi :- Tröùng boï gai ñöôïc ñeû gaàn ñaàu laù non, ghim phaàn vaøo maët döôùi laù vaø moät phaàn loài ra ngoaøi. - Khi nôû ra aáu truøng ñuïc vaøo beân trong nhö saâu ñuïc laù vaø aên phaàn xanh tröø laïi lôùp maøng, baïc traéng, hoùa nhoäng giöõa hai lôùp bieåu bì cuûa laù. - Khi hoùa tröôûng thaønh saâu gai aên maët treân cuûa laù vaø ñeå laïi soïctraéng ôû maët döôùi. Thöôøng phaù giai ñoaïn luùa taêng tröôûng vaø luùa non.

35. 10.3. Phoøng tröø : - Veä sinh saïch coû trong ruoäng vaø bôø buïi. - Do thöôøng ñeû ôû goác luùa, neáu thaáy maät ñoä boï xít cao vaø gaàn ñeû neân ruùt caïn nöôùc sau vaøi ngaøy laïi naâng cao möïc nöôùc trong 24 giôø, laøm nhö vaäy 3 laàn seõ haïn cheá ñöôïc löùa boï xít môùi xuaát hieän. - Neáu maät ñoä cao treân 5 con/buïi thì duøng thuoác ñeå phoøng töø gioáng nhö boï xít hoâi.

36. B. BEÄNH HAÏI LUÙA1. BEÄNH ÑAÏO OÂN : Pyricularia oryzae Cav et Bri1.1 Trieäu chöùng beänh :Beänh phaù haïi treân moïi boä phaän cuûa caây luùa -Treân laù : Ñoám beänh hình thoi, roäng ôû giöõa vaø nhoïn hai ñaàu, veát beänh coù theå nhoû nhö muûi kim vaø roäng ñeán 1.5cm. Ñoám beänh maøu naâu ôû giöõa xaùm traéng. -ÔÛ coå laù veát beänh laøm cho laù khoâ mau leï. .

37. -ÔÛ treân thaân beát beänh laøm cho caây toùp laïi. -ÔÛ treân coå boâng veát beänh cuõng coù maøu xaùm xanh ñeán naâu xaùm naâu ñen thaét laïi vaø loõm vaøo, laøm cho haït bò löûng, leùp, neáu beänh naëng boâng bò khoâ vaø baïc traéng. - Neáu beänh xuaát hieän treã khi luùa vaø maåy boâng luùa bò gaõy, ñieåm bò gaõy coù maøu naâu vaø thoái muïc, ôû treân haït veát beänh coù ñoám maøu naâu, taâm xaùm traéng

38. 1.2. Taùc nhaân gaây beänh :Do naám Pyricularia oryzae gaây neân.1.3. ñieàu kieän ñeå beänh laây lan vaø gaây haïi naëng :a. Thôøi tieát: Trong ñieàu kieän trôøi maùt + aåm + söông muø laø toái öu cho beänh. Nhieät ñoä thích hôïp töø 24 ñeán 28 ñoä vaø aåm ñoä töø 90 - 95%.b. Ñaëc ñieåm sinh tröôûng phaùt duïc cuûa caây luùa : ÔÛ giai ñoaïn luùa ñeû roä , giai ñoaïn laøm ñoøng, luùa caàn haøm löôïng ñaïm cao luùc naøy ñaïm cuõng seõ ñöôïc tích luõy nhieàu laøm cho beänh deã phaùt sinh beänh..c Cheá ñoä phaân boùn : Nhöõng chaân ruoäng haåu, nhieàu buøn, caáy daøy vaø ruoäng boùn phaân ôû möùc cao laø ñieàu kieän toát cho beänh phaùt sinh vaø phaùt trieån.d. Cheá ñoä nöôùc : Haïn quaù, beänh deã daøng phaùt sinh Caøng khoâ haïn + söông muø thì beänh caøng taêng.e. Gioáng luùa : Bieåu hieän raát roõ gioáng khaùng vaø maãn caûm,

39. 1.4. Bieän phaùp phoøng tröø :a. Phoøng beänh :- Choïn nhöõng gioáng khaùng beänh. - Veä sinh ñoàng ruoäng vaø coû daïi - Xöû lyù haït gioáng caån thaän (coù theå duøng Rovral, (Copper B hoaëc Fundazol...) - Phaân boùn caân ñoái N.P.K. Khoâng neân boùn ñaïm cao hôn 100kg N/ha. Phaân loaïi ruoäng cao thaáp hoaëc caáy sôùm caáy muoän, chaát ñaát xaáu hay toát ñeå coù cheá ñoä boùn phaân hôïp lyù. - Giöõ nöôùc thöôøng xuyeân, khoâng ñeå cho maï hoaëc luùa bò haïn.

40. b. Tröø beänh :- Khi beänh ñaõ xuaát hieän treân ñoàng ruoäng, phaûi tieán haønh tröø dieät beänh thaät sôùm baèng caùc loaïi thuoác ñaëc trò sau Arin 50SC, Zoom 50EC, Dizeb-M45 80WP, Folpan 50 WP, One-over 40EC, Fusione 40EC, Tridozole 75WP, Exin 4.5HP, Soâng lan 333 50ND, Cantazin 50EC, Kasai 21 .2WP, Vihino 40ND…

41. 2. BEÄNH KHOÂ VAÈN : Rhizoctonia solani Kuhn2.1. Trieäu chöùng beänh :- Thöôøng gaây haïi ôû beï laù vaø treân laù hay xuaát hieän töø döôùi leân treân. Veát beänh khoâng coù hình daïng nhaát ñònh coù maøu xaùm xanh. - Luùc ñaàu ôû beï laù gaàn möïc nöôùc, nhoû moät vaøi cm, nhieàu veát beänh lieân keát thaønh nhöõng veät lôùn loang loå taïo nhö nhöõng vaån maây, rìa coù maøu naâu, phía trong maøu xaùm xanh hoaëc vaøng. - Neáu bò naëng choài luùa seõ chaùy khoâ, boâng leùp. Treân ruoäng thöôøng taïo thaønh nhöõng ñaùm beänh vaø hay ôû ven bôø nôi coù nhieàu coû daïi.2.2. Taùc nhaân gaây beänh :Do naám Rhizoctonia Solani Kuhn gaây ra. Trong chu kyø phaùt trieån cuûa naám ñaõ sinh ra haïch naám, coù maøu naâu ñen naèm treân beà maët cuûa laù beï beân ngoaøi moâ Haïch naám laø nguoàn beänh ñeå laây lan ngay luùc ñoù cuõng nhö veà sau naøy.

42. Beänh khoâ vaèn do naám Rhizoctonia solani

43. 2.3. Ñieàu kieän ñeå beänh laây lan vaø gaây haïi :- Haïch naám ñöôïc taïo ra töø caùc veát beänh; haïch coù hình khoái troøn hôi deïp, ñöôøng kính töø 1 - 5mm. Haïch rôi xuoáng ñaát, nöôùc troâi noåi treân maët nöôùc sau baùm vaøo caùc raõnh luùa vaø baét ñaàu phaùt trieån thaønh sôïi naám baùm vaøo beï, laù, thaân taïo neân veát loeùt. - Ngoaøi ra veát beänh coøn laây theo chieàu ñöùng qua beï laù vaø caû boâng luùa tröôøng hôïp naøy gaây thieät haïi raát lôùn. - Ruoäng nöôùc caøng saâu beänh phaùt sinh caøng maïnh. - Ruoäng luùa quaù daøy cuõng laøm cho beänh phaùt sinh nhanh vaø naëng hôn.- Boùn phaân ñaïm quaù nhieàu vaø boùn khoâng caân ñoái - Ruoäng coù nhieàu coû daïi vaø nhaát laø caây luïc bình

44. 2.4. Bieän phaùp phoøng tröø :a. Caøy ñaát, doïn saïch taøn dö, coû daïi b. Ñieàu chænh möïc nöôùc trong ruoäng hôïp lyù . c. Boùn caân ñoái N-P-K töø ñaàu vuï d. Söû duïng thuoác hoùa hoïc ñeå tröø beänh khi caàn thieát baèng caùc loaïi thuoác ñaëc trò sau : Monceren 25WP. Vicuron 25BTN, Validacin 3L, Vivademy 3DD, Crop-care 500SC, Benvil 50SC, Folpan 50WP, Forwanil 50SC, Dizeb M45 80WP, Anvil 5SC….

45. 3. BEÄNH ÑOÁM NAÂU : Helminthosporium oryzae Breda de Haan 3.1. Trieäu chöùng :Beänh gaây haïi ôû laù vaø haït. Veát beänh hình baàu duïc maøu naâu caû hai maët, xung quanh coù vaàng vaøng, coù theå coù nhöõng vaân. Môùi ñaàu veát beänh laø nhöõng ñoám nhoû coù ñöôøng kính töø 0,5 - lmm. Veát beänh lôùn daàn tôùi lmm, ôû veát beänh lôùn coù taâm maøu xaùm hay hôi traéng. 3.2. Taùc nhaân gaây beänh :Do naám Helminthosporium Oryzae gaây neân.

46. 3.3. Ñieàu kieän ñeå beänh laây lan vaø gaây haïi :- Beänh phaùt sinh chuû yeáu khi luùa ôû giai ñoaïn cuoái maï hoaëc giai ñoaïn laøm ñoøng - troå trôû ñi. - Beänh phaùt trieån chuû yeáu döïa vaøo cheá ñoä dinh döôõng vaø söùc soáng cuûa caây luùa, - ÔÛ tænh Laâm Ñoàng beänh thöôøng phaùt sinh ôû vuøng Ñaï Teûh, Ñaï Huoai, Caùt Tieân naêm 1995 (tænh phaûi khaån tröông caáp kinh phí cho 3 huyeän naøy), tænh mua thuoác vaø phaân boùn cöùu 200 ha Heø Thu.

47. 3.4. Bieän phaùp phoøng tröø : - Tuyeät ñoái khoâng ñeå khoâ haïn, thieáu phaân. Phaân boùn caân ñoáiXöû lyù haït gioáng tröôùc khi gieo saï - Keát hôïp boùn phaân qua ñaát vôùi phun hoãn hôïp phaân boùn qua laù vaø caùc chaát kích thích sinh tröôøng, caây seõ ñöôïc hoài phuïc nhanh choùng. - Neáu beänh naëng khi boùn phaân keát hôïp phun moät soå loaïi thuoác gioáng nhö tröø beänh ñaïo oân seõ cho keát quaû toát.

48. 4. BEÄNH CHAÙY BÌA LAÙ ( BAÏC LAÙ ): Xanthomonas oryzae Dowson4.1. Trieäu chöùng beänh :Khi môùi nhieãm beänh, choùp vaø meùp laù coù maøu xanh ñuïc sau chuyeån sang maøu vaøng, ranh giôùi choã bò beänh vaø choã khoûe raát roõ reät vì moät ñöôøng ngaên caùch baèng moät gôïn soùng röïc vaøng. Cuõng coù khi ñöôøng ngaên caùch chaïy doïc theo gaân chính keùo daøi tôùi beï laù. Daàn daàn ñaàu choùp laù vaø phieán laù khoâ quaên laïi, chuyeån sang maøu xaùm naâu roài xaùm traéng (neân ñöôïc goïi laø baïc laù).4.2. Taùc nhaân gaây beänh :Do vi khuaån Xanthomonas oryzae Dowson,

49. Beänh chaùy bìa laùdo vi khuaånXanthomonas oryzae

50. 4.3. Ñieàu kieän ñeå phaùt sinh phaùt trieån vaø gaây beänh : - Nhieät ñoä thích hôïp cho vi khuaån xaâm nhieãm töø 24 - 32 ñoä C. - Caây luùa töø giai ñoaïn laøm ñoøng trôû ñi laø giai ñoaïn maãn caûm vôùi beänh. - ÔÛ nhöõng vuøng ñaát truõng, nhieàu nöôùc beänh naëng hôn. - Neáu boùn ñaïm quaù sôùm hoaëc quaù muoän cuõng laøm cho beänh deã daøng phaùt sinh vaø phaùt trieån.