NOROWIRUSY JAKO PRZYCZYNA INFEKCJI JELITOWYCH

1. NOROWIRUSY JAKO PRZYCZYNA INFEKCJI JELITOWYCH Joanna Król Zakład Wirusologii Żywności i Środowiska Państwowy Instytut Weterynaryjny – PIB w Puławach

2. Ostry nieżyt jelitowy, określany jako infekcja pokarmowa, czasami zatrucie pokarmowe, może być wywołany zarówno przez bakterie m.in. Salmonella, Shigella, E. coli, Vibrio parahaemolyticus, Yersinia enterocolitica, Aeromonas hydrophila, Campylaobacter jejuni, jak i wirusy.

3. Wirusową etiologię infekcji jelitowych podejrzewamy, gdy: • występują wymioty i/lub wodnista biegunka, temperatura ciała lekko podwyższona • okres inkubacji choroby jest dłuższy niż 14 godzin (od 15 do 77 godzin, zwykle 24 - 48 godzin) • choroba trwa krótko, ok. 3 - 4 dni (w przypadku rotawirusów i adenowirusów – 7 - 8 dni) • zakażenie ma charakter masowy • wymioty występują u >50% pacjentów • wysoka zachorowalność, sięgająca 45% • wysoki odsetek zakażeń wtórnych

4. WIRUSY WYWOŁUJĄCE ZAKAŻENIA JELITOWE U LUDZI • Norowirusy • Rotawirusy (grupa A – C) • Adenowirusy (typ 40 i 41) • Astrowirusy • Enterowirusy • inne (np. koronawirus, parwowirus)

5. Czynnikiem etiologicznym infekcji jelitowych o wykluczonej etiologii bakteryjnej są najczęściej norowirusy. Wyniki badań wykazały, że w USA norowirusy były przyczyną 94% zarejestrowanych masowych infekcji jelitowych. Badania przeprowadzone na terenie Europy dały podobne wyniki. W Holandii, Szwecji, Finlandii i Wielkiej Brytanii norowirusy były przyczyną od 56% do 87% masowych infekcji jelitowych.

6. Największe udokumentowane masowe zatrucia jelitowe 2002 r – Francja i Włochy Zachorowania po spożyciu skażonych Norowirusem ostryg wyprodukowanych we Francji. We Francji zanotowano 14 ognisk, 69 potwierdzonych przypadków zakażeń. We Włoszech potwierdzono ponad 200 przypadków zakażeń. 1997 r. – Skandynawia Zachorowania po spożyciu skażonych Norowirusem ostryg wyprodukowanych w Europie. W Danii potwierdzono 356 przypadków zachorowań. Szacuje się, że tylko w Danii sprzedano ok. 35 000 zakażonych ostryg. Zachorowania odnotowano również w Szwecji, Holandii i Niemczech.

7. PRZYPADKI INFEKCJI JELITOWYCH W POLSCE

8. NOROWIRUSY • są najczęstszą przyczyną zbiorowych infekcji jelitowych, występujących w zamkniętych środowiskach: - szpitale - domy opieki - żłobki - kolonie - miejsca zbiorowego żywienia - statki

9. DROGI ZAKAŻENIA NOROWIRUSAMI • droga pokarmowa przez spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej fekaliami osób chorych • kontakt z chorym lub siewcą • w przypadku ognisk choroby możliwa jest transmisja na drodze oddechowej

10. ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA: • kontaminowana żywność - mięczaki (głównie ostrygi) sałatki (ziemniaczane, z kurczaka, owocowe) owoce (np. maliny, truskawki) warzywa (np. sałata) lody ciasta (głównie mrożone) kanapki mięso • skażona woda pitna • skażone wody rekreacyjne (baseny, kąpieliska)

11. NOROWIRUSY Po raz pierwszy wyizolowano z próbek kału pobranych od pacjentów z ogniska ostrego gastroenteritis w Norwalk, Ohio, w 1968 r., gdzie w ciągu 2 dni zachorowało 50% z 232 nauczycieli i uczniów szkoły podstawowej.

12. Rodzina Rodzaj Genogrupa Caliciviridae Norovirus Norovirus genogrupa I Norovirus genogrupa II Norovirus genogrupa III Norovirus genogrupa IV Norovirus genogrupa V - ludzie - ludzie - bydło - ludzie - myszy KLASYFIKACJA NOROWIRUSÓW

13. NOROWIRUSY • wirusy bezotoczkowe • wielkość 27 – 40 nm • nie namnaża się w warunkach in vitro • wyróżniamy 4 serotypy: 1- Norwalk virus 2- Hawaii virus 3- Snow Mountain agent 4- Taunton virus

14. NOROWIRUSY • genom wirusa stanowi jednoniciowa cząsteczka RNA (+) o długości 7,5 – 7,7 kpz • w obrębie genomu wyróżniamy 3 otwarte ramki odczytu (ORF). ORF1 zlokalizowana na 5’ końcu koduje białka niestrukturalne, w tym RNA-zależną polimeraza RNA ORF2 koduje główne białko strukturalne kapsydu – VP1 (56 – 58 kDa) Otwarta ramka odczytu 3 koduje białko kapsydu VP2 (22,5 kDa)

15. STABILNOŚĆ WIRUSÓW W ŚRODOWISKU • Wykazano, że norowirusy są niezwykle stabilne w środowisku i oporne • na działanie czynników zewnętrznych. • Wirus jest oporny między innymi na: • zamrażanie (nawet przez kilka lat) • temperaturę 60°C przez 30 min. • wysokie stężenia związków chloru (6,25 mg/L) przez 30 min. • pH 5 - 10

16. NOROWIRUSY • bardzo niska dawka zakaźna – od 10 do 100 cząstek wirusowych może wywołać objawy chorobowe • po wniknięciu do organizmu NoV replikuje w komórkach błony śluzowej jelita cienkiego. Wirus uszkadza kosmki jelitowe i zaburza wchłanianie D-ksylozy, laktozy i tłuszczów. U osób zainfekowanych obserwuje się również zaburzenia czynności ruchowych żołądka i jego opóźnione opróżnianie • okres inkubacji choroby - 1 - 2 dni (do 60 godz.) • czas trwania choroby - 2 - 3 dni • wirus siany jest z kałem i wymiocinami • siewstwo rozpoczyna się w okresie inkubacji (ok. 15 godz. po zakażeniu) i trwa do 2 tygodni po ustąpieniu objawów klinicznych

17. NOROWIRUSY • na zakażenie podatne są osoby w każdym wieku • objawy kliniczne obejmują nagłe wystąpienie nudności, wymioty i biegunkę • wymioty najczęściej stwierdza się u dzieci, u dorosłych objawem dominującym jest biegunka • objawom mogą towarzyszyć: bóle głowy, podwyższenie temp. wewnętrznej ciała, dreszcze i bóle mięśniowe

18. Gorączka Bóle mięśni Dreszcze Bóle brzucha Bóle głowy Wymioty Nudności Biegunka 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA POSZCZEGÓLNYCH OBJAWÓW KLINICZNYCH

19. Choroba kończy się samoistnym wyleczeniem • Sporadycznie obserwuje się przypadki śmiertelne, które dotyczą głównie osób starszych i niemowląt • Przypuszcza się, że śmierć pacjenta następuje w wyniku znacznego odwodnienia organizmu

20. ODPORNOŚĆ PO ZAKAŻENIU • mechanizm powstawania odporności po zakażeniu nie jest wyjaśniony • przeciwciała utrzymują się tylko przez kilka miesięcy i nie chronią przed reinfekcją • wyniki badań wskazują, że wrażliwość na zakażenie norowirusami może być uwarunkowana genetycznie. Wydaje się, że u osób z grupą krwi „0” zakażenie częściej ma ostry przebieg.

21. LECZENIE • uzupełnianie płynów • uzupełnianie elektrolitów W przypadku odwodnienia dużego stopnia uzupełnianie płynów drogą dożylną

22. PROFILAKTYKA • higiena osobista • mycie rąk

23. DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA • mikroskopia elektronowa (EM) • RT-PCR • RT-PCR z zastosowaniem starterów wewnętrznych (N-PCR) • hybrydyzacja i sekwencjonowanie jako techniki potwierdzające

24. POBIERANIE PRÓBEK DO BADAŃ Próbki do badań należy pobrać w czasie od 48 godz. do 72 godz. od wystąpienia objawów klinicznych. Do badań wirusologicznych należy pobierać PRÓBKI KAŁU od 10 pacjentów Nie są zalecane do badań próbki: • Wymazy kałowe • Wymazy z gardła

25. TRANSPORT I PRZECHOWYWANIE PRÓBEK DO BADAŃ • próbki do badań z zastosowaniem EM: próbki nie mogą być zamrożone przechowywanie w temp. 4 ºC (2 – 3 tygodnie) w czasie transportu próbki do badań powinny być schłodzone do temp. ok. 4°C • próbki do badań z zastosowaniem RT-PCR: w czasie transportu próbki do badań powinny być schłodzone do temp. ok. 4°C jeżeli próbki będą przechowywane przez okres dłuższy niż 2 tygodnie, należy je zamrozić w temp. –80ºC

26. PODZIĘKOWANIA Françoise S. Le Guyader IFREMER Laboratoire de Microbiologie Nantes, FRANCJA Jadwiga Pacuła-Hebzda Małopolska Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ul. Prądnicka 76 31-202 Kraków

27. Zakład Wirusologii Żywności i Środowiska Al. Partyzantów 57 24-100 Puławy Tel. (81) 886 30 51 fax (81) 886 25 95