بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم

2. کدگذاری و شناسه در انتشارات • حجت رازنهان • استاد مربوطه • دکتر سررشته داری • پاییز 92

3. برخی ازشناسهها شماره استاندارد بين‌المللي كتاب(ISBN) شماره استاندارد بين‌المللي موسيقي(ISMN) شماره استاندارد بين‌المللي نشرياتISSN)) شماره استاندارد بين‌المللي منابع ديداري ـ شنيداريISAN)) شناسه اشياي رقومي(DOI) كد استاندارد بين‌المللي متن(ISTC) شماره استاندارد بين‌المللي نام(ISNI) شماره تجارت جهاني محصول(GTIN) اسامي منبع متحد‌الشكل(URN) رمز استاندارد بين‌المللي مواد ضبط شده(ISRC) شماره كالا و خدمات(EAN) كد استاندارد بين‌المللي آثار موسيقيISWC)) شناسگر استاندارد بين‌المللي كتابخانه‌ها(شابكا)

4. DOIچیست؟ Direct Object Identifierیا شناسه دیجیتال، یک کد عددی است که همانند اثر انگشت برای هر مقاله بی همتاست. این کد همانند بارکد برای شناسایی محصولات آنلاین بکار برده میشود. کلید اصلی ارتباط این محصول آنلاین با سایر محصولات آنلاین (در اینجا سایر مقالات) در دنیای مجازی محسوب میشود. فراداده های(metadata) شی نیز بر اساس اسمDOIذخیره می شوند. این فراداده ها می توانند شامل اطلاعاتی درمورد شی باشند، از قبیلURL(آدرس) که به ما میگوید شی کجا قرار دارد.

5. استفاده از شناسهDOIدر مقالات علمی

6. بخش های DOI هر اسمDOIیک رشته حروفی است که از دو بخش پیشوند و پسوند تشکیل می شود که با علامت / از یکدیگر جدا شده اند. پیشوند نقش شناساندن ثبت کننده اسم را بر عهده دارد و پسوند، که توسط شرکت ثبت کننده انتخاب می شود، شی بخصوص مرتبط با آنDOIرا مشخص می کند. برای مثال در اسم DOI:10.1000/182 پیشوند 10.1000 است و پسوند 182 است. بخش «10» عامل ثبتDOI و «1000» شرکت ثبت کننده را مشخص می کند که در این مثال ثبت کننده خود بنیادDOIاست.پسوند «182» شناسه شی محسوب می شود و یک شی به خصوص را مشخص می کند (در این مثال این شی آخرین نسخه از کتابچه راهنمایDOIاست). نحوه احضار یا فراخوانی اسامیDOIباید به این شکل باشد: doi:10.1000/182. چنانچه این فراخوانی توسط یکLink(پیوند)صورت گیرد، بهتر است با اضافه کردن "http://dx.doi.org/" به اسم DOI وحذف عبارت “doi:” از ابتدای آن، آن را به صورتURLنوشت: http://dx.doi.org/10.1000/182

7. مراحل استفاده و بکارگیری DOI DOIتوسط نماینده اصلی خود شرکت(Crossref) به هر مقاله تعلق میگیرد. اولینقدم برای دریافتDOIداشتن یک لینکفناناپذیر و شماره پذیر برای مقالات است. 1- برای این منظور باید به خانوادهCrossrefبپیوندید. 2-مقاله خود را بطورHTMLfulltextآنلاین منتشر نمایید. 3-کلیه منابع موجود در مقاله خود را بااستاندارد درخواستیCrossrefبازنویسی نمایید. 4-Metadataمربوط به هر مقاله را با فرمتXMLمناسب برایCrossrefارسال نمائید 5- پس از ارایه درخواستDOIمربوطه اخذمیشود. 6-DOIمربوطه باید درresponsepageوب سایت در اختیار خوانندگان قرار بگیرد. 7-منابع بازنویسی شده و استاندارد در صفحهمربوطه در اختیار عموم قرار بگیرد.

8. کاربرد DOI 1-DOIحداقل 30 ٪ در ضریب نفوذ(IF) افزایش ایجاد میکند. 2-بدونDOIعنوان مجله شما به هر صورتی ممکن استنوشته شود. مثال برای مجله هپاتیت ماهیانه ممکن استموارد ذیل توسط نویسندگان مختلف نوشته شوند: Hepat Mon | Hep Mon | Hepmon | Hepatitis Monthly 3-DOIحداقل 36 ٪ جایگاه واقعی دانشگاهها را در رتبه بندی بینالمللی دانشگاهها افزایش می دهد. 4-همیشه لینکهای شکسته بزرگترینعامل شکست علم سنجیمی باشند. حلمعضل لینکهای شکسته تنها باDOIامکانپذیرمی باشد. 5-DOIدر حقیقت اثر انگشت مقاله یا نوشته آنلاین شماست. 6-DOIیعنی پیوستن به میلیونها لینک علمی دیگر در دنیا 7-DOIعلاوه بر مقالات،به کتب و کتابچه خلاصه مقالات نیزارایه می شود.

9. مزایای DOI برای مقالات • 1-داشتن شناسه دایمی در همه مقالات • 2-جذب ترافیک بیشتر و موثرتر به مقالات • 3-تبدیل منابع به ابرلینک یا Hyperlink • 4-جلوگیری از خطاهای انسانی یا ماشینی در نگارش منبع یا Reference • 5-شمارش واقعی تعداد ارجاعات به مقالات و متعاقب آن محاسبه واقعی قدرت نفوذ یاImpact Factorبرای مجلات • 6-ارتقا شاخص واقعی علم سنجی (scientometrics)محققین و مالکین حقوقی مقالات همانند دانشگاههامیتواند بعنوان یک لینک ثابت و فناناپذیر،کلیه ارجاعات و بازدیدهای مربوط به یکمقاله را به کنترل خود درآورده و از هدررفتن ارجاعات جلوگیری نماید. • 7- DOIبا قابلیت تعریف تحت وب خودمیتواند کلیه خطاهای انسانی در نگارشمنابع را حذف نموده و موجب تجمیع همهارجاعات گردد. • 8-امکان مشارکت بیشتر با علم روز وهمچنین سایر مقالات را فراهم می آورد.

10. لیست مجلاتی که از DOIاستفاده می کنند تمامی ناشران بزرگ از جملهElsevier, Wiley Blackwell, Natureاز این سرویس برایمقالات و مجلات خود استفاده مینمایند. امروزه داشتن این کد برای مقالات به یک ضرورتتبدیل شده است.

11. شابک چیست؟ گسترش روز افزون انتشار و مبادله کتاب در سطح بين‌المللي كشورهاي جهان را بر آن داشت تا براي شناسايي، سفارش، فروش، انبارگرداني، توزيع و اطلاع‌رساني از يك نظام بين‌المللي شماره‌گذاري استفاده نمايند كه به نظام شماره‌ استاندارد بين‌المللي كتاب" شابک" معروف شد. شابك يا شماره استاندارد بين المللي كتاب(International Standard Book Number (ISBN))، شماره اي است كه قبل از چاپ به كتاب يا ويرايش جديدي از يك كتاب داده مي شود تا به واسطه آن، ناشر، عنوان، ويرايش و جلد كتاب مشخص شود. در حقيقت مي توان گفت كه اين شماره استاندارد بين المللي از طريق تخصيص شماره اي منحصر به فرد به هر كتاب، روشي جهت شناسايي كتب در سطح جهان را فراهم مي آورد.

12. تاریخچه شابک این استاندارد در سال ۱۹۶۶ در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه گذاری شد. اولين ويرايش شابك در سال 1972 ميلادي از سوي سازمان بين المللي استاندارد ارائه گرديد. بر اساس اين استاندارد، شابك از 10 شماره و 4 جزء زير تشكيل مي شد. در سال 1372، ايران به عضويت اين مؤسسه درآمد و شماره گروهي جمهوري اسلامي ايران در نظام شماره گذاري بين المللي كتاب عدد 964 تعيين شد. با توجه به افزايش ميزان انتشارات و در شرف به اتمام رسيدن شماره هاي شابك در گروه 964 در سال 1385 گروه ديگري به شناسه 600 به ايران اختصاص يافت.

13. اجزاء شابک ● جزء اول: معرف گروه(Group Identifier) گروه ها بر اساس مليت، جغرافيا، زبان يا ساير موارد مشابه تعيين مي شدند. ● جزء دوم: معرف ناشر(PublisherIdentifier) اين قسمت ناشر خاصي را در يك گروه مشخص مي كرد. به ناشراني كه تعداد زيادي كتاب انتشار مي دهند شناسه كوتاه تر و به ناشراني كه تعداد اندكي كتاب منتشر مي كنند، شناسه بلندتري اختصاص مي يافت. ● جزء سوم: معرف عنوان(TitleIdentifier) اين قسمت عنوان خاص يا چاپ خاصي از يك عنوان را مشخص مي كرد. اين شناسه از ميان دامنه شماره هاي اختصاص يافته به يك ناشر انتخاب مي شد. تعداد ارقام شناسه عنوان به طول شناسه ناشر بستگي داشت. ● جزء چهارم: رقم كنترل(CheckDigit) اين قسمت شامل يك تك رقم در انتهاي شابك بود كه روش خودكاري براي اطمينان از درستي شابك به دست مي داد. 3-909-56619-1

14. رقم کنترل به‌وسیله این رقممی‌توان صحت شابک موردنظر را بررسی کرد. رقم کنترل با استفاده از روش زیر محاسبه می‌شود: 1- هر یک از رقم های شناسه شابک (از چپ به راست) در وزنی که از ۱۰ تا ۲ بترتیب برای هر یک از آنها در نظرگرفته می‌شود، ضرب می‌گردد. 2- حاصل نتایج ضرب‌ها با هم جمع می‌شود. 3- رقم کنترل با استفاده از حاصل نتایج ضرب در مبنای ۱۱ تعیین می‌شود. مثلاً برای7-79-713-964:ISBN 10*9+9*6+8*4+7*7+6*1+5*3+4*4+3*7+2*9=301 عدد بعدی که مضربی از 11 است عبارتند از:«۱۱×۲۸ = ۳۰۸» 7=301-308 بنابراین رقم کنترل برای این شابک 7 می باشد.

15. دامنه شماره گذاری گروه 964

16. دامنه شماره گذاری گروه 600

17. اصلاحیه شابک • این شناسه از سال ۱۹۶۰ تا پایان سال ۲۰۰۷ ده‌رقمی بوده است و از آغاز این سال برای افزایش دامنه اختصاص شناسه، سیزده‌رقمی شده است. • بر اين اساس، شابك جديد از 13 رقم و 5 جزء تشكيل مي گردد: • ● جزء اول: معرف شماره بين المللي كالا (978 و 979) • هر زبان یا کشور دارای شماره خاص خود است. • ● جزء دوم: معرف گروه • ● جزء سوم: معرف ناشر • ● جزء چهارم: معرف عنوان • ● جزء پنجم: رقم كنترل

18. شاپا(ISSN) (International Standard Serial Number) شماره خاصی است که به هر نشریه ادواری تعلق می گیرد تا از بقیه نشریات متمایز باشد. نام کامل مرکز بین المللی اطلاعات پیایندها(International Serial Data System) می باشد. پيايند نشريه‌اي‌ چاپي‌ يا غيرچاپي‌ است‌ كه‌ به طور مسلسل و در فواصل زماني معين يا نامعين منتشر مي شود و به طور نامحدود ادامه مي‌يابد. پيايندها شامل‌ مجلات، روزنامه ها، سالنامه‌ ها (مثل‌ گزارشها، راهنماها، سالنماها)، خلاصه‌ مذاكرات‌ سازمانها، صورت‌ جلسات‌ همايشهاي‌ دنباله‌دار، گزارشهاي‌ انجمن‌هاي‌ علمي‌ است‌. اين‌ تعريف‌ شامل‌ آثاري‌ كه‌ در قسمتهاي‌ جداگانه‌ منتشر مي‌شود ولي‌ انتهاي‌ آن‌ از قبل‌ مشخص‌ شده‌ است‌ نمي‌شود. مثلاً آثار چند جلدي‌.

19. تاریخچه در 6 نوامبر 1972 مدير كل‌ يونسكو از تأسيس‌ اين‌ مركز خبر داد و از همه‌ كشورهاي‌ عضو خواست‌ كه‌ مركز ملّي‌ISSNخود را تأسيس‌ نمايند. در سال‌ 1353 براي‌ اولين‌ بار در مقدمه‌ راهنماي‌ مجله‌هاي‌ ايران‌ لزوم‌ اخذ شماره‌ISSNبراي‌ پيايندها و چگونگي‌ ارتباط‌ با دفتر آن‌ در پاريس‌ تشريح‌ شد.

20. ارقام شاپا ISSN از هشت رقم تشکیل شده که هفت رقم آن، شماره منحصر به فرد برای پایند است و رقم آخر عدد کنترل کننده به شمار می آید. 0378- 7443 ISSN ارقام فوق معرف پیایند هستند و رقم هشتم صحت هفت رقم قبلی را مشخص می کند. هریک از 7 رقم اولISSN از چپ به راست به ترتیب در 7،6،5،4،3،2، 8ضرب می شود. مجموع حاصلضرب ها بر 11 تقسیم می شود و سپس 11 از باقیمانده کسر می گردد و عدد کنترل بدست می آید.

21. مزایای شاپا 1- شاپا حاوي‌ مشخصات‌ كامل‌ يك‌ پيايند است‌ و در نتيجه‌ بدون‌ دانستن‌ زبان‌، يا كشور منتشركننده‌، مجله‌ قابل‌ شناسايي‌ است‌. 2- شماره‌ شاپا آسان‌ترين‌ وسيله‌ براي‌ برقراري‌ ارتباط‌ بين‌ ناشران‌ است‌ و نظام‌ توزيع‌ جهاني‌ را كارا و سريع‌ مي‌كند. 3- شاپا در كتابخانه‌ها سهل‌ترين‌ وسيله‌ براي‌ شناسايي‌، سفارش‌ و كنترل‌ و نيز پيگيري‌ نسخه‌هاي‌ دريافت‌ نشده‌ است‌. 4- چون‌ شاپا يك‌ رمز رقمي‌ است‌ براي‌ استفاده‌ در كامپيوتر بسيار مناسب‌ است‌ و عمل‌ روزآمدكردن‌، الفبايي‌ كردن‌، بازيابي‌ و انتقال‌ اطلاعات‌ توسط‌ آن‌ با سرعت‌ و كارآيي‌ بيشتري‌ انجام‌ مي‌گيرد.

22. PMID PubMedسرویس انجمن ملی سلامت آمریکاست که اطلاعات بیش از 22 میلیون مقاله در حوزه های مختلف بیوتکنولوژی را فهرست کرده است. PMIDشماره منحصر به فرد هر مقاله در این پایگاه می باشد که در لینک مقاله وجود دارد. برای مثال اگر لینک مقاله به صورت زیر باشد: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7556032 PMIDآن 7556032 خواهد بود.

23. شناسه در کتابخانه جدول مقایسه موضوعی رده‌بندی دهدهی دیوئی و رده‌بندی کتابخانه کنگره دو سیستم مهم طبقه بندی و سازماندهی منابع کتابخانه‌ای (اطلاع رسانی) است که به طور گسترده‌ای در سراسر جهان استفاده می‌شود. این دو سیستم رده‌بندی براساس نگرش فلسفی و کلی-جزیی تدوین شده‌اند و همه دانشها را دربر می‌گیرد.

24. با تشکر از توجه شما