Wielcy polscy matematycy znani i nieznani – Stanisław Ulam

1. Wielcy polscy matematycy znani i nieznani – Stanisław Ulam opracował Michał Hyla IV LO im. Bolesława Chrobrego w Bytomiu

2. Dzieciństwo Stanisława Ulama Stanisław Ulam urodził się w 1909r. we Lwowie. Pochodził z bogatej żydowskiej rodziny. Był bardzo mądrym dzieckiem – od najmłodszych lat interesował się matematyką. Odkrył sposób rozwiązywania równań kwadratowych zanim zaczął chodzić do szkoły średniej.

3. Dzieciństwo Stanisława Ulama Jego rodzina – w przeciwieństwie do Ulama– nie przejawiała zainteresowania matematyką. Tata Stanisława był adwokatem, dziadek – architektem oraz budowniczym, natomiast ojciec matki – handlarzem stalą. Tata Ulama zwykł chwalić się znajomym, że Stanisław rozumie nauki Alberta Einsteina. Albert Einstein to urodzony w Niemczech żydowski fizyk, w 1990r. w wyniku ankiet został uznany za fizyka wszechczasów. 

4. Sądziłem, że powinienem utrzymać zdobytą w ten sposób reputację, chociaż zdawałem sobie sprawę, że tak naprawdę nie rozumiem żadnego szczegółu.

5. Wojna i przeprowadzka 28 lipca 1914r. wybuchła I wojna światowa, której bezpośrednią przyczyną była śmierć arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w zamachu w Sarajewie. Po bitwie galicyjskiej oraz bitwie nad Rawą Ruską 3 września Rosjanie zajęli Lwów. Ich wejście do miasta zmusiło rodzinę Ulamów do ucieczki do Wiednia.

6. Obraz przedstawiający wspomniany zamach w Sarajewie. Gavrilo Princip, Serb należący z organizacji rewolucyjnej Młoda Bośnia, powiązany z terrorystyczną organizacją Czarna ręka, zastrzelił następcę tronu Austro-Węgierskiego Fryderyka Ferdynanda Habsburga I jego żonę Zofię.

7. Inny niż wszyscy Młody Stanisław Ulam, w przeciwieństwie do innych Polaków, którzy byli przeciwni Austro--Węgrom, popierał Państwa Centralne [sojusz wspomnianych Austro-Węgier, a także Niemiec, Imperium Osmańskiego oraz Bułgarii], a w wieku 8 lat napisałwierszyk pt.: „Wielkie zwycięstwa armii niemieckiej i austriackiej”. austro-węgierskie godło 

8. Powrót do Lwowa i nauka W 1918 roku młody Ulam wraz z rodziną wrócił do Lwowa, a rok później zdał egzaminy wstępne do gimnazjum. W 1927 roku zdobył maturę. Ojciec-adwokat chciał, by Stanisław poszedł w jego ślady i przejął po nim kancelarię, lecz zdał sobie sprawę, że syn nie ma prawniczych zdolności. Namawiany przez rodzinę młodzieniec poszedł na studia inżynierskie na Politechnice Lwowskiej, jednak częściej uczęszczał na seminaria matematyki niż kursy inżynierskie.

9. Politechnika Lwowska

10. Matematycy wiedzą bardzo dużo o niewielu sprawach, fizycy wiedzą bardzo mało o wielu sprawach.

11. Mądry młodzieniec Stanisław Ulam, mając osiemnaście lat, zaczął uczęszczać na wykłady z matematyki prowadzone przez Kazimierza Kuratowskiego. Wykładowca był zachwycony zdolnościami młodzieńca, gdyż wiedza Ulama okazała większa niż studenta drugiego roku. Mężczyźni często rozmawiali w trakcie przerw między wykładami, a także w drodze do domu.

12. Pierwsza publikacja W 1929r., za namową swojego nauczyciela Kazimierza Kuratowskiego, w matematycznym czasopiśmie „Fundamenta Mathematicae” Ulam opublikował swoją pracę o arytmetyce liczb kardynalnych. • Kazimierz Kuratowski pełniący funkcję sekretarza redakcji • czasopisma „Fundamenta Mathematicae” od 1928r.

14. Inżynieria elektryczna czy matematyka Stanisław Ulam zastanawiał się, kim zostać w przyszłości. Rodzina sugerowała mu, by zajmował się inżynierią elektryczną i przeniósł się na drugi rok Wydziału Elektryki Wewnętrznej. Student postanowił spróbować swoich sił w matematyce, jeśli uda mu się rozwiązać problem z teorii mnogości. „Wypełnił on swe zadanie”, korzystając z indukcji pozaskończonej.

15. Sekretarz w PTM Gdy uczył się na drugim roku studiów, otrzymał od Włodzimierza Stożka propozycję zostania sekretarzem lwowskiego oddziału PTM - Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Przyjął on propozycję, gdyż posada była prestiżowa. Włodzimierz Stożek był przedstawicielem lwowskiej szkoły matematycznej, w 1921r. objął urząd kierownika Katedry Matematyki Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej. Ulam żartował sobie z jego łysiny i nazwiska.

16. Wbrew swojemu nazwisku [Stożek] wyglądał raczej jak kula.

17. Najmłodszy w grupie W 1929r. Stanisław Ulam pojechał do Warszawy na Kongres Matematyków Słowiańskich, a w 1931r. do Wilna. Z powodu swojego wieku padł obiektem drwin starszych matematyków, gdy chciał się napić alkoholu - był najmłodszy ze wszystkich. „Na drugim miejscu” uplasował się Stanisław Mazur. Między nimi były 4 lata różnicy.

18. Stół i zeszyt Nauczyciele Politechniki Lwowskiej często spotykali się w Kawiarni Szkockiej, gdzie dyskutowali o matematyce, plotkowali, żartowali oraz pisali obliczenia na stole. Ulam dostał się do tego grona dzięki Mazurowi.17 lipca 1935r. Łucja Banach – żona jednego z tychże matematyków – kupiła zeszyt, w którym mogli trwale zapisywać swoje obliczenia.

19. Kawiarnia Lwowska istniała przed wojną. Właścicielem lokalu był Brettschneider. Dopóki matematycy nie posiadali zeszytu, pisali w nim po stole. Udało im się zawrzeć umowę z właścicielem, aby następnego dnia do godziny jedenastej, nie zmywać ich obliczeń, by mogli je przepisać. Na pierwszym zdjęciu budynek, gdzie mieściła się przedwojenna kawiarnia.

20. Stefan Banach – pochodzący z rodziny góralskiej • przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej, • był nieślubny dzieckiem służącej i oficera armii • austro-węgierskiej.Wychowywał się w rodzinie • zastępczej. Zaliczył jedynie 2 lata studiów, • pisał do „Fundamenta Mathematicae”, • Współzałożył czasopismo „Studia Mathematica”. • Zostałwiceprazesemoraz późniejszym prezesem • Polskiego Towarzystwa Matematyków. Niektórzy • uważali go za alkoholika. Możliwe, że jego • przodkami byli greccy rycerze. Łucja Banach – fundatorka zeszytu oraz syn Banachów – Stefan Junior 

21. Zeszyt został nazwany Księgą szkocką – od kawiarni, w której przesiadywali matematycy. Studenci i profesorowie pisali w nim zadania oraz ich rozwiązania. Odnotowywali rodzaj nagrody za ich wykonanie, np. jedzenie, alkohol lub gęś. Stanisław Ulam obiecywał wino. Był osobą, które wymyśliła najwięcej zadań ,bo aż 62. Zapisano w sumie 193 polecenia. Niektórych z nich nadal nie udało się rozwiązać. Obecnie zeszyt znajduje się w Niemczech i jest w posiadaniu potomków Banachów.

22. Od trzeciego roku studiów większość moich matematycznych prac brała swój początek z rozmów z Mazurem i Banachem.

23. Szwajcarska i rosyjska propozycja W 1932r. w Zurychu w Szwajcarii odbył się międzynarodowy kongres matematyczny, na który zaproszono Stanisława Ulama. Został on również poproszony o wygłoszenie referatu. Student spotkał tam Pawła Aleksandrowa, który zaproponował mu posadę asystenta na Uniwersytecie Moskiewskim. Paweł Aleksandrowicz – rosyjski matematyk, absolwent oraz profesor Uniwersytetu Moskiewskiego. 

24. Uniwersytet Moskiewski został założony w 1755r., znajduje się w Moskwie, jest największym i najbardziej znanym uniwersytetem w Rosji. Na zdjęciu poniżej uczelnia, z lewej strony budynek Moskiewskiej Akademii Górniczej, a także logo i herb Uniwersytetu Moskiewskiego.

25. Rosyjska propozycja i „traktat” z nauczycielami Ulam odrzucił propozycję Aleksandrowa, gdyż nie chciał przeprowadzać się do ZSRR. W tym roku miał zdawać egzamin magisterski. Jego nauczyciele byli przekonani, że otwiera się przed nim kariera naukowa, więc pozwalali mu przez poprzednie 2 lata nie zdawać „normalnych” egzaminów, lecz musiał napisać pracę magisterską – co uczynił, wracając z konferencji.

26. Koniec studiów W 1933r. Ulam stał się doktorem matematyki, a jego praca dotycząca teorii mnogości została wydana przez „Ossolineum”. Został pierwszym doktorem nobilitowanym przez Wydział Ogólny Politechniki Lwowskiej.

27. Podróżnik Gdy Stanisław Ulam ukończył studia, zaczął podróżować po Europie, gdyż nie miał dużych szans na zostanie nauczycielem matematyki. Przyczyną było jego pochodzenie. Doktor zaczął podróżować po Europie. Odwiedził uczelnie w Szwajcarii, Francji oraz Anglii.

28. Uniwersytet Paryski [Sorbona] i jego godło. Doktor zwiedził ten uniwersytet podczas swoich podróży po Europie.

29. Uniwersytet w Cambridge i jego godło. Ulam odwiedził ten uniwersytet podczas swoich podróży po Europie.

31. Girton College – kolegium Uniwersytetu w Cambridge, gdzie uczyły się kobiety. Ulam zwiedził placówkę podczas podróży po Europie i był pierwszym mężczyzną, który wykładał w kolegium tuż po zniesieniu zasady uprawniającej do tego jedynie kobiety.

32. Adolf Hitler Stanisław Ulam dzięki podróżom chciał udowodnić, że jest dobrym matematykiem. Przyczyną był agresywny antysemityzm w Europie, który pojawił się po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w 1933r. Adolf Hitler – Austriak, który w 1933r. został kanclerzem Niemiec, a rok później Führerem [kanclerzem i wodzem], winny wywołania II wojny światowej, odpowiedzialny za politykę Holokaustu – ludobójstwa Żydów.

33. Kolega z Princeton Pod koniec 1934r. Stanisław Ulam zaczął pisać z Johnem von Neumannem w sprawie teorii miary i całki. John był profesorem w IAS w Princeton w New Jersey w USA. Twierdzenie Carathéodory’ego wchodzące do teorii miary i całki John von Neumann

34. IAS [Institute of AdvancedStudies], Instutut Studiów/Badań Zaawansowanych znajdujący się w Princeton w USA, założony w 1930r. – budynek i loga.

35. Princeton W 1935r. John von Neumann, wracają z kongresu w Moskwie, zawitał to Warszawy, gdzie spotkał się z Ulamem. Zaproponował Polakowi, by ten uczęszczał do IAS w zamian za stypendium wynoszące 300$. Stanisław przystał na propozycję Węgra i w grudniu przyjechał do Princeton. John von Neumann, Richard Feynman [jeden z najlepszych 10 fizyków wszechczasów] i Stanisław Ulam. 

36. Członkowstwo w Society of Fellows W 1936r. Stanisław Ulam otrzymał propozycję pracy na Uniwersytecie Harvarda i dołączenie do Society of Fellows – organizacji, do której należą osoby wybierane za pomysłowość, inicjatywę i ciekawość intelektualną. Polak był jej członkiem do 1939r., później jego kontrakt wygasł, a Ulam– ze względu na swój wiek – nie mógł ubiegać się już o członkowstwo, jednak otrzymał pozwolenie na pozostanie na Harvardzie przez rok w zamian za prowadzenie wykładów.

37. Uniwersytet Harvard [potocznie Harvard] został założony w 1638r., znajduje się w dzisiejszym Cambridge. Organizacja Society of Fellows powstała w 1933r. Jej członkowie musieli pracować w laboratoriach lub biurach w czasie semestru, przebywać w tym czasie w Cambridge lub w pobliżu oraz wspólnie spożywać lunch i obiad. Powyżej logo Harvardu z hasłem obowiązujący od XVIIIw., lecz motto zostało przyjęte w 1643r. „Veritas” to łacińskie słowo oznaczające prawdę. Na rysunku obok przedstawiający Harvard grawerunek Paula Revere.

38. Dobry brat W czasach, gdy Ulam uczęszczał na Harward, każde wakacje spędzał w Polsce. Jednak w 1939r. nie wrócił z nich sam – zabrał ze sobą swojego siedemnastoletniego brata Adama. Powrót nastąpił około 1,5 tygodnia przed wybuchem II wojny światowej rozpoczętej atakiem Niemiec na Polskę. • Adam Ulam – wyjechał z bratem • do USA tuż po ukończeniu liceum, • uczył się i wykładał na Uniwersytecie • Harvard oraz Browna, był historykiem. Statek MS Batory nazywany szczęśliwym statkiem, to na nim bracia Ulam odpłynęli do USA .

39. Uniwersytet Brown powstał w 1764r., znajduje się w stanie RhodeIsland. Stanisław oraz Adam Ulamowie wykładali na tym uniwersytecie.

40. Żegnajcie bliscy Gdy bracia Ulamowie znajdowali się w Nowym Jorku w hotelu, odebrali telefon o ataku Niemiec na Polskę. Już nigdy nie zobaczyli swojej rodziny, która pozostała w kraju.

41. W tym momencie poczułem się, jakby kurtyna spadła na moje przeszłe życie...

42. Obywatel Stanów Zjednoczonych W 1941r. Stanisław Ulam otrzymał pracę na Uniwersytecie Wisconsin w Madison oraz amerykańskie obywatelstwo.

43. Gorszy niż miejscowi Nie był on jednak zadowolony z nowej posady, ponieważ uważał, że zasługuje na lepsze stanowisko, ale nawet uczeni pochodzący z Europy, którzy byli od niego bogatsi, nie otrzymywali dobrych funkcji ze względu na ksenofobię Amerykanów. Polak przyjął propozycję, gdyż miał dostawać 2300 $ na rok, co było dla niego korzystną ofertą, jednak nigdy nie czuł zadowolenia z wyjazdu do Madison.

44. Byłem pewien, że Madison, o którym nic nie wiedziałem, przypomina Syberię i czułem się jak zesłaniec.

45. Kobieta życia W tym samym roku ożenił się z François Aron – Francuzką, która studiowała literaturę angielską. W 1939r. przyjechała do USA na wymianę studencką i 2 lata później spotkała Ulama w Cambridge.

46. Wojskowy uczeń i egzaminator W 1942 i 1943r. Stanisław Ulam uczęszczał na wykłady dla rekrutów marynarki wojennej oraz dorabiał, sprawdzając prace z algebry i arytmetyki, które pisali żołnierze chcący uzupełnić wykształcenie.Za sprawdzenie jednego testu otrzymywał 35 centów, dzięki czemu miał drugą pensję do czasu wprowadzenia limitu prac przypadających na jedną osobę.

47. Tajne sprawy Wiosną 1943r. Stanisław Ulam napisał list do Johna von Nuemanna, w którym wyraził wolę pracy na rzecz wojny dla USA, a jesienią spotkał się z nim w Chicago, gdzie dowiedział się o tajnym Projekcie Manhattan polegającym na konstruowaniu bomby atomowej.

48. Tajne sprawy Jeszcze tej samej wiosny polski matematyk otrzymał list z propozycją pracy nad wspomnianym wcześniej projektem. Ulam pojechał pociągiem do Los Alamos w Nowym Meksyku, gdzie znajdowało się laboratorium, w którym miał pracować.

49. Hazard W latach 1943-1955 Ulam zajmował się dyfuzją neutronów i opracował metodę Monte Carlo – służy ona do obliczania bardzo złożonych procesów. Jej nazwa pochodzi od kasyna Monte Carlo - metoda jest powiązana z liczbami losowymi, a konkretnie z hazardową grą ruletką.

50. Wielki „Little Boy” W 1945r. Ulam skończył pracę nad bombą atomową „Little Boy” [mały chłopiec]. 16 lipca została ona przetestowana na zamkniętym wojskowym terenie w Nowym Meksyku. Informacje o pocisku nie zostały ujawnione – nadano jedynie komunikat o wybuchu magazynów z amunicją. 6 sierpnia „Little Boy” został zrzucony na Hiroszimę, w wyniku czego zginęło około 80000 ludzi.