E N D
Spójrzmy przez okno: oto nasz świat. Pędzimy życie skrzętne, zapobiegliwe, staramy się żyć dostatniej, mieć więcej. [...] Wszyscy na swój sposób zapewniamy możliwie najlepsze warunki rozwoju i życia naszym dzieciom, wnukom. [...] Burzymy stare struktury społeczne iekonomiczne, budujemy w ich miejsce nowe, nie oparte na tradycji, lecz na współczesnych pomysłach i poglądach. [...] Czy potrafimy - tacy, jacy jesteśmy - zrozumieć ludzi z minionych epok, którzy wyznawali inna zasadę świata [...]? Byli mieszkańcami profanum, [...] i z obszaru profanum tęsknie spoglądali w kierunku sacrum. Czy możemy to zrozumieć my, którzy sami przebywamy w sacrum, gdzie wdarliśmy się po śmierci bogów? Czy zauważyliśmy, odurzeni pozycją, jaką zajmujemy w kosmosie, jaką sami sobie przyznaliśmy, że już przed ponad stu laty narodzili się dwaj bożkowie, a może tylko demony - Interes i Wydajność? Za jakiś czas zechcą zająć miejsce opustoszałe po prawdziwych wielkich bogach archaicznych. Jaka wówczas będzie pozycja człowieka? Krzysztof Kowalski „Eros i kostucha” LSW Warszawa 1990 str 276 Uniwersytet Otwarty AGH 20 listopada 2010
Społeczeństwo informatyczne nowa cywilizacja? Mariusz KLAPPER
W drugiej połowie XX wieku, a więc za życia jednego pokolenia dokonał się ogromny postęp w zakresie rozwoju i zastosowań technologii informatycznych, rozumianych zarówno jako technologie sensu stricte komputerowe, jak również wszelkie techniki i technologie wykorzystujące cyfrowy zapis informacji. Spowodował on głęboką przemianę cywilizacji stworzonej przez człowieka. Procesy te gwałtownie przyspieszyły na przełomie XX i XXI wieku. Obecny świat, w którym żyjemy bardzo różni się od świata, w którym narodziła się większość mojego pokolenia.Wielu współczesnych ludzi nie jest nawet w pełni świadomych zasięgu tych zmian, ani wpływu, jaki mają one obecnie i nadal będą miały na całe nasze życie. A jest to wpływ decydujący o losach i przyszłości całej naszej cywilizacji.
Jako zawodowy informatyk jestem świadkiem i współuczestnikiem tych procesów. Kiedy kończyłem studia i zaczynałem pracę zawodową, w Polsce zastosowania komputerów były jeszcze dziedziną dość elitarną, a ludzie kształceni w tym kierunku mogli opanować niemal kompletną wiedzę z tego zakresu. Obecnie nie byłoby to możliwe, gdyż następstwa rozwoju zastosowań technologii informatycznych zdominowały niemal wszystkie obszary współczesnej cywilizacji. Ludzie znający problem i nieco lepiej od pozostałych rozumiejący zachodzące zmiany mają moim zdaniem moralny i społeczny obowiązek dzielić się z innymi swoją wiedzą, doświadczeniem i refleksjami. Znajomość i rozumienie zachodzących zmian ma bowiem kluczowe znaczenie dla teraźniejszości i przyszłości świata w którym żyjemy.Stąd idea, cel i misja prezentowanego wykładu
? Krzywa rozwoju
POCZĄTKIIROZWÓJ czyli jak to się zaczęło i co było potem…
- pierwsze idee i zastosowania maszyn liczących - rozwój zapotrzebowania na moce obliczeniowe (fizyka jądrowa; kryptografia; meteorologia; astronomia; statystyka) - programy i potrzeby militarne (budowa i rozwój broni jądrowej, wyścig zbrojeń, rywalizacja w kosmosie, technologie satelitarne) - szybki rozwój technologii elektronicznej i wynikający z niego rozwój sprzętu informatycznego (przekaźniki, lampy elektronowe; tranzystor; proste układy scalone; układy scalone wielkiej skali integracji; układy scalone specjalizowane; hybrydowe układy bio-elektroniczne) - rozwój potencjału intelektualnego związanego z teorią i praktyką maszyn liczących (idee Pascal’a, Charlesa Babbage, Alana Turinga, Johna von Neumann’a, koncepcje systemów operacyjnych, maszyny samouczące się) - wzajemny związek pomiędzy rozwojem technologii a ich zaawansowaniem (oprogramowanie wspomagające konstruowanie i rozwój sprzętu i oprogramowania)
ENIAC W 1946r. w USA zbudowano maszynę liczącą, do której budowy użyto lamp elektronowych. Maszynę nazwano ENIAC (skrót od ElektronicNumerical Integrator and Computer). Twórcami urządzenia byli John Presper Eckert i John Mauchly z Moore School of Electrical Engineering (University of Pennsylvania). ENIAC był elektronicznym sumatorem i kalkulatorem cyfrowym. Były to 42 szafy o wymiarach 300x60x30 cm każda, ustawione w kształcie litery U o rozmiarze 12x6 m. Używał on 18800 lamp elektronowych, 6000 komutatorów, 1500 przekaźników, 50000 oporników. Ważył 30 ton i pobierał 140 kW mocy w ciągu godziny. Do wentylacji ENIAC-a użyto dwa silniki Chryslera o łącznej mocy 24KM. Każda szafa była wyposażona w oddzielny nawilżacz. Wbudowano także termostat, który zatrzymywał urządzenie, gdy jego temperatura przekroczyła 48°C. Komunikacja z komputerem odbywała się za pomocą kart perforowanych. ENIAC działał w systemie dziesiętnym, operował liczbami dziesięciocyfrowymi, a dodanie 5000 takich liczb zajmowało sekundę. Pamięć mieściła 20 liczb dwudziestocyfrowych.
MANIAC ENIAC ICL 1900 1965 IBM 370 1960-70 IBM 650 1953 IBM PC 1981 ZX SPECTRUM
Gary Kidall CP/M APPLE Paul Allen i Bill Gates Steve Wozniak i Steve Jobs Microsoft Corporation 1978
INTERNET czyli globalna sieć. Na czym to polega…
- początki: sieci akademickie i militarne - rozwój technologii łącznościowych i technologii związanych z łączeniem komputerów w sieci lokalne i globalne - komputery osobiste jako istotny czynnik rozwoju sieci komputerowych - udostępnienie łączności internetowej w sieciach telekomunikacyjnych - rozwój szybkich i wydajnych połączeń telekomunikacyjnych
- cechy charakterystyczne Internetu: powszechna dostępność zasobów; szybkość, łatwość i swoboda komunikacji użytkowników; globalny zasięg informacji i kontaktów; pozorna anonimowość użytkowników; trudności z precyzyjną kontrolą przez odbiorcę faktycznych przepływów informacji z komputerów użytkowników
- pozytywne i negatywne cechy Internetu: bardzo wygodne narzędzie uzyskiwania wiedzy i nawiązywania kontaktów; globalny zasięg sieci; indywidualne uzależnienia; łatwość rozpowszechniania treści szkodliwych; „światowy śmietnik”; wirusy i szkodliwe oprogramowanie komputerowe; przestępstwa popełniane za pośrednictwem Internetu
STAN OBECNY czyli co się stało i co z tego wynika…
- skala zastosowań technologii informatycznych jest powszechna: informatyka; tania i sprawna łączność; medycyna; dostęp do wiedzy; gromadzenie informacji o świecie i ludziach; swoboda wymiany informacji; komunikacja międzyludzka; wsparcie i ułatwienia w pracy i życiu codziennym; powszechna dostępność dóbr kultury w zapisach elektronicznych najwyższej jakości; - T.I. stwarzają jednostkom i społecznościom możliwości jeszcze do niedawna nieosiągalne: bardzo złożone obliczenia naukowe; nowe teorie (fraktale, teoria chaosu); analiza DNA ludzkiego; tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny; diagnostyka i protezowanie medyczne; biznesowe obliczenia optymalizacyjne i analityczne; analizy i prognozy statystyczne; modelowanie zachowań i funkcjonowania organizmów i zjawisk w przyrodzie; meteorologia; projektowanie techniczne; świat wirtualny; sztuka komputerowa oraz wiele innych. - T.I. umożliwiają między innymi realokację zasobów ekonomicznych i intelektualnych w skali globalnej; stwarzają warunki dla wyrównywania szans rozwojowych społeczeństw w różnych regionach i odległych miejscach - T.I. wywołują jednak także skutki niekorzystne: utratę osobistej kontroli nad procesami; ograniczenie prywatności; podatność na niekontrolowaną inwigilację („świat Orwell’a”); silne uzależnienia od infrastruktury; całkowitą zmianę centrów i mechanizmów władzy;
Jednym z niekorzystnych następstw rozwoju T.I. jest elitarność ich powszechnej dostępności i nierównomierność rozmieszczenia infrastruktury. Wywołują ona i pogłębiają podziały i nierówności cywilizacyjne (społeczeństwa rozwinięte, kraje rozwijające się, „trzeci świat”)
Współczesny świat stał się „płaski”. Dawne ograniczenia i powiązania całkowicie zmieniły swój charakter. Skala zmian pozwala je określić jako nowe środowisko naturalne człowieka. Sprawne funkcjonowanie w nowym środowisku wymaga od ludzi umiejętności szybkiego przystosowywania się do gwałtownych i dynamicznych zmian. Stawia to współczesnych ludzi wobec nowych potrzeb nowych wyzwań i nowych zagrożeń.
Dziesięć „sił”, które według Friedmana „spłaszczyły świat”: Upadek barier politycznych i ekonomicznych dzielących społeczeństwa 2. Upowszechnienie i usprawnienie dostępności Internetu 3, Powstanie oprogramowania umożliwiającego „przepływy pracy” 4. Upowszechnienie spontanicznej twórczości użytkowników Internetu 5. Powstanie technicznych możliwości dla przepływów pracy (outsourcing) 6. Realokacja zasobów gospodarczych i pracy (off-shoring) 7. Znaczące usprawnienie tzw. „łańcuchów dostaw” (supply-chaining) 8. Rozproszenie usług specjalistycznych (insourcing) 9. Znaczące usprawnienie dostępności informacji w Internecie (in-forming) 10. Globalizacja poprzez Internet kontaktów i aktywności produkcyjnej Trzy główne czynniki „konwergencji” (ujednolicania) według Friedmana: 1. Przekształcenie odczuwanych następstw „spłaszczenia świata” w praktyczne rozwiązania zmieniające dotychczasowe nawyki i procedury 2. Zmiana zasad i metod pracy wykwalifikowanej kadry zarządzającej gospodarką i tworzącej rozwój 3. Wyrównywanie globalnych różnic pomiędzy różnymi regionami i społeczeństwami
Jednym z najważniejszych następstw „spłaszczenia świata” są fundamentalne zmiany w mechanizmach rządzących gospodarką i pracą. Dzięki upowszechnieniu dostępu do szybkich i wydajnych łączy telekomunikacyjnych możliwe stały się „przepływy pracy”. Znacznie poprawiły one wydajność i obniżyły koszty działalności gospodarczej. Wywołały jednak spore problemy socjalne i na rynku pracy. Szybkie i sprawne łącza telekomunikacyjne zmieniły także całkowicie logistykę przemieszczania zasobów w procesach gospodarczych. To w zasadniczy sposób poprawiło efektywność procesów wytwarzania i usług. Uzależniło jednak gospodarkę od infrastruktury technicznej, która nie zawsze jest kontrolowana i dyspozycyjna w zadawalającym stopniu. W zakresie stosunków społecznych i politycznych nastąpiły zasadnicze przemieszczenia centrów władzy oraz metod i środków wpływania na zachowania społeczne. Są to zjawiska bardzo niebezpieczne dla przyszłości społeczeństw, gdyż środkami często trudno zauważalnymi mogą doprowadzać do utraty spójności decyzji dotyczących funkcjonowania społeczeństw z rzeczywistymi ich interesami materialnymi i społecznymi. Internet jest bardzo ważnym źródłem wiedzy oraz narzędziem wymiany myśli i poglądów. Swoboda prezentowania idei poprzez Internet, połączona ze wzajemnym poszanowaniem i tolerancją, jest fundamentalnym warunkiem dla prawdy, wolności i nieskrępowanego rozwoju społeczeństw.
Cechy technologii informatycznych - rozległa skala zastosowań technologii informatycznych: informatyka; łączność; medycyna; dostęp do wiedzy; gromadzenie informacji o świecie i ludziach; swoboda wymiany informacji; komunikacja międzyludzka; wsparcie i ułatwienia w pracy; powszechna dostępność dóbr kultury w zapisach elektronicznych najwyższej jakości - niewyobrażalne do niedawna rozszerzenie możliwości i wsparcia działań ludzkich technologiami informatycznymi: diagnostyka, terapia i protezowanie medyczne; łączność i przekaz informacji; wygody i ułatwienia życia codziennego; odciążenie od żmudnej pracy umysłowej - silne uzależnienie społeczeństw od dostępu do technologii informatycznych wynikające ze stopniowego zanikania tradycyjnych form więzi i przekazu informacji („tradycyjna” korespondencja, kontakty osobiste, wydawnictwa drukowane, kino, teatr, imprezy artystyczne, wspólnoty lokalne) - poważne, a często trudne do zauważenia uzależnienie jednostek i społeczeństw od zastosowań technologii informatycznych, oraz od błędów i nadużyć w ich działaniu: gigantyczne pomyłki obliczeniowe; skutki blokad serwerów sieci lokalnych i narodowych; nieoczekiwana utrata dostępu do łączy telekomunikacyjnych i do Internetu; ryzyko utraty informacji przechowywanych w komputerach; nowe i bardzo groźne źródło zagrożeń zewnętrznych (przestępczość, wrogie ataki np. terrorystyczne).
- znaczne poszerzenie technicznych możliwości ingerencji w prywatność jednostek i społeczeństw: „świat Orwell’a”; monitorowanie łaczności telekomunikacyjnej i sieciowej; gromadzenie informacji osobowych; utrata kontroli ludzi nad informacjami przechowywanymi na ich temat w komputerach; znaczne poszerzenie możliwości manipulowania opiniami i zachowaniami zbiorowości za pośrednictwem nowych narzędzi medialnych i informatycznych; możliwości tworzenia „światów wirtualnych” - pogłębianie różnicowania społeczeństw ze względu na dostępność i umiejętność korzystania z zastosowań technologii informatycznych: analfabetyzm funkcjonalny; problemy ludzi starszych i niezamożnych; silne uzależnienie dużych zbiorowości ludzkich od infrastruktury zewnętrznej; uzależnienie od jakości i poprawności oprogramowania; zagrożenie nowymi kategoriami przestępstw; uzależnienia osobnicze; - oddalanie człowieka od środowiska przyrodniczego i naturalnych warunków życia do których został on biologicznie dostosowany w procesie ewolucji; zanikanie więzi międzyludzkich - postępujące wyalienowanie jednostek i społeczeństw z naturalnych gatunkowi ludzkiemu zachowań i reguł współżycia jednostek i zbiorowości - trudno dostrzegalne ale zasadnicze zmiany centrów i mechanizmów sprawowania władzy oraz zmiany narzędzi kontroli i wpływania na życie i zachowania jednostek i społeczeństw
- podatność społeczeństw informacyjnych na nowe zagrożenia związane z technologiami informatycznymi: błędy i wadliwe funkcjonowanie technologii; nieumiejętne używanie urządzeń; łatwa i szeroka dostępność oraz napływ z Internetu treści szkodliwych lub niepożądanych; nowe formy i kategorie przestępstw i wrogich zachowań; podatność na manipulacje i przekłamania informacyjne. - utrata poczucia kontroli sytuacji i środowiska w którym się żyje; lęki i obawy związane z trudnościami w dostosowaniu się do nowych wymagań i potrzeb; uzależnienia indywidualne i zbiorowe;
KRÓTKIE PODSUMOWANIE czyli czas na wnioski, albo - co ja o tym sądzę…
Jeśli jako „cywilizację” uznać zespół zasad i mechanizmów regulujących współistnienie i funkcjonowanie ludzi i społeczeństw, to NASTĘPSTWEM GWAŁTOWNEGO ROZWOJU TECHNOLOGII INFORMATYCZNYCH W OSTATNIM PÓŁWIECZU JEST NIEWĄTPLIWIE POWSTANIE NOWEJ CYWILIZACJI: CYWILIZACJI SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO Sytuacja ta w istotny sposób zmienia środowisko naturalne, w którym obecnie przychodzi nam żyć. Z jednej strony przynosi nam to wiele ważnych korzyści: ułatwia życie codzienne, rozszerza możliwości intelektualne, poprawia jakość i długość życia, umożliwia lepszy kontakt ze światem i innymi ludźmi. Równocześnie stwarza to dla nas wiele nowych, dotychczas nieznanych problemów i zagrożeń: wymaga ciągłej nauki i ciągłego dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia; utrudnia, lub wręcz uniemożliwia kontrolę zjawisk i procesów w których współuczestniczymy, lub którym bardziej albo mniej zmuszeni jesteśmy podlegać; oddala nas od naszej „biologiczności” powstałej w wyniku długotrwałej ewolucji
Zaszłe dotychczas i wciąż zachodzące zmiany poprawiły w sposób niezwykły możliwości intelektualne i jakość życia zarówno jednostek, jak i całych społeczności. Można uznać, że rewolucja przemysłowa w XIX wieku wyzwoliła ciało człowieka od biblijnej „klątwy Adama”, czyli uwolniła go od wykonywania ciężkiej pracy fizycznej. Rewolucja informacyjna z przełomu XX i XXI wieku wyzwoliła umysł człowieka, czyli uwolniła go od ciężaru żmudnej pracy umysłowej. Ceną, jaką ludzkość zapłaciła za rewolucję przemysłową było zniszczenie środowiska naturalnego i dehumanizacja życia codziennego. Ceną, jaką ludzkość zapłaci za rewolucję informacyjną będzie utrata harmonii pomiędzy „biologicznością” natury ludzkiej, a automatyzmem środowiska w którym człowiek będzie żył.
NA ZAKOŃCZENIE:MEMENTO czyli o czym powinniśmy pamiętać aby przetrwać…
Gatunki, które nie potrafią w porę dostosować się do zmian warunków otaczającego je świata i nie są w stanie samodzielnie rozwiązywać swoich problemów ani prawidłowo wybierać i określać swoich interesów oraz swojego losu są skazane na wyginięcie. To jest ogólne prawo natury. Człowiek jako gatunek został ukształtowany do życia gromadnego i współpracy wewnątrz gromady. Następstwa rozwoju technologii informatycznych oddalają go od tej zasady. Za jedno z największych zagrożeń cywilizacyjnych związanych z rozwojem technologii informatycznych uważam usprawnienie, umasowienie i uatrakcyjnienie środków i narzędzi masowego rozpowszechniania informacji. W połączeniu z elitaryzacją ośrodków sterujących doborem i przepływami informacji oraz możliwościami technicznego kontrolowania i blokowania kanałów przepływu informacji powoduje to podatność odbiorców na przyswajanie informacji zafałszowanej, oraz naraża ich na zagrożenie utratą prywatności. Powszechność, taniość i łatwość dostępu do informacji zwielokrotnia ryzyko takich zagrożeń. Obok uzależnień osobniczych jest to najpoważniejsze niebezpieczeństwo dla naszego rozwoju cywilizacyjnego związane z rozwojem technologii informatycznych.
Pierwszymi „ofiarami” gwałtownego rozwoju technologii informatycznych stają się coraz częściej prywatność i prawda. Zagrożenie jest tym większe, że jest trudno dostrzegalne i jeszcze trudniejsze do indywidualnego eliminowania. Technologie informatyczne znakomicie poprawiają jakość i komfort życia. Niestety prowadzą one także do postępującej dehumanizacji życia ocenianej poprzez zgodność wrodzonych potrzeb człowieka z warunkami środowiska, w którym on żyje. „Wirtualna rzeczywistość” tworzona z wykorzystaniem T.I. może służyć do oszukiwania naszych zmysłów. Medialne środki masowego przekazywania informacji wykorzystujące narzędzia T.I. mogą służyć do oszukiwania naszej inteligencji. Nie wolno się godzić i nie wolno dopuścić do tego, aby nowe technologie zdominowały naszą biologiczną naturę, ani zastępowały nam nasze środowisko naturalne. Nie wolno dopuścić do uzależnienia podstaw naszej cywilizacji od sprawności i rzetelności środków technicznych, które powinny być jedynie narzędziem, a nie dominantą albo niekontrolowanym demiurgiem nowej rzeczywistości, w której się znaleźliśmy. Nikt nie jest w stanie uwolnić człowieka od potrzeby i obowiązku szukania prawdy jako fundamentu wolności i ładu moralnego. Nie ma prawdziwej wolności jednostek i społeczeństw bez zagwarantowania im nieskrępowanego dostępu do prawdy, oraz bezwarunkowego poszanowania ich prywatności.
Jeszcze kilka cytatów… „poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” [słowa Chrystusa] . W słowach tych zawiera się podstawowe wymaganie i przestroga zarazem. Jest to wymaganie rzetelnego stosunku do prawdy jako warunek prawdziwej wolności. Jest to równocześnie przestroga przed jakąkolwiek pozorną wolnością, przed wolnością rozumianą powierzchownie, jednostronnie, bez wniknięcia w całą prawdę o człowieku i o świecie Jan Paweł II encyklikaRedemptorhominis (1979). Ludzie nie chcą prawdy, chcą wiary. Wiara jest tania. Prawda jest niebezpieczna, męcząca, trudna; trzeba za nią zapłacić. Trzeba dążyć, szukać jej, i nie ma gwarancji, że się ją znajdzie. Nie ma gwarancji, że gdzieś jest jakaś prawda. Może wcale nie istnieje? Ludzie chcą wiary. […] Wierzący nie jest poszukiwaczem. Wierzącemu nie chce się szukać, dlatego wierzy. Wierzący chce uniknąć poszukiwania, dlatego wierzy. […] Prawda jest indywidualna, tłum nie dba o prawdę. Obchodzi go pocieszenie i dobre samopoczucie. Tłum nie składa się z badaczy ani poszukiwaczy - ludzi, którzy zgłębiają nieznane: nieustraszonych - ryzykujących życiem, żeby znaleźć sens i znaczenie istnienia - zarówno swojego, jak i całej egzystencji, Tłum chce słyszeć słodkie stówka uspokajające i miłe, Osho „Podróż w nieznane. O życiu i umieraniu”
Spójrzmy przez okno: oto nasz świat. Pędzimy życie skrzętne i zapobiegliwe; staramy się żyć dostatniej, mieć więcej. [...] Wszyscy na swój sposób zapewniamy możliwie najlepsze warunki rozwoju i życia naszym dzieciom, wnukom. [...] Burzymy stare struktury społeczne i ekonomiczne, budujemy w ich miejsce nowe, nie oparte na tradycji, lecz na współczesnych pomysłach i poglądach. [...] Czy potrafimy - tacy, jacy jesteśmy - zrozumieć ludzi z minionych epok, którzy wyznawali inna zasadę świata [...]? Byli mieszkańcami profanum, [...] i z obszaru profanum tęsknie spoglądali w kierunku sacrum. Czy możemy to zrozumieć my, którzy sami przebywamy w sacrum, gdzie wdarliśmy się po śmierci bogów? Czy zauważyliśmy, odurzeni pozycją, jaką zajmujemy w kosmosie, jaką sami sobie przyznaliśmy, że już przed ponad stu laty narodzili się dwaj bożkowie, a może tylko demony - Interes i Wydajność? Za jakiś czas zechcą zająć miejsce opustoszałe po prawdziwych wielkich bogach archaicznych. Jaka wówczas będzie pozycja człowieka? Krzysztof Kowalski „Eros i kostucha” LSW Warszawa 1990 str 276
DZIĘKUJĘZA SPOTKANIE Zapraszam 15 stycznia 2010 roku na rozważania na temat problemów ludzi starszych w społeczeństwie informacyjnym Uniwersytet Otwarty AGH 20 listopada 2010