E N D
Azja-część świata, razem z Europą tworząca Eurazję, największy kontynent na Ziemi. Z powodów historycznych i kulturowych sama Azja bywa również nazywana kontynentem.Sąsiaduje z Europą od zachodu, Afryką od południowego zachodu Oceanem Indyjskim i Australią od południowego wschodu, oraz Pacyfikiem od wschodu. Dokładny przebieg zachodniej granicy geograficznej przedstawiony jest w haśle granica Europa-Azja.
Rzeki [edytuj]Najdłuższymi rzekami Azji są: Jangcy (6380 km), Huang He (inaczej Huang Ho lub Rzeka Żółta) (5464 km), Amur (4510 km), Mekong (4500 km), Lena (4400 km), Jenisej (4102 km), Ob (4338 km), Indus (3180 km) i Syr-daria (3078 km). Najdłuższą rzeką Azji, stanowiącą dopływ innej rzeki, jest wpadający do Obu Irtysz (4248 km). Największe dorzecza posiadają rzeki syberyjskie: Ob (2975 km²), Jenisej (2580 km²), Lena (2490 km²) i Amur (1855 km²). Najwięcej wody do Oceanu Spokojnego odprowadza Jangcy (35 tys. m³/s), największą ilość zawiesiny (2,18 mld t rocznie) niosą Ganges z Brahmaputrą, tworzące u wspólnego ujścia potężną deltę. W środkowej i zachodniej Azji wiele rzek ma charakter okresowy lub epizodyczny. Liczne rzeki, powstające w górach, mają w górnym biegu charakter stały, ale kończą swój bieg w niewielkich bezodpływowych jeziorach (np. Tarym o długości 2030 km) lub wręcz w piaskach pustyń.
Regiony w Azji:- Azja Północna (Syberia)-Azja Środkowa-Azja Zachodnia (Bliski Wschód)-Azja Południowa-Azja Wschodnia (Daleki Wschód) -Azja Południowo-Wschodnia
Budowa geologiczna [edytuj] Budowa geologiczna Azji jest bardzo złożona. Najstarszymi jej elementami strukturalnymi są krystaliczne platformy prekambryjskie: syberyjska, chińska, dekańska i arabska. Dwie ostatnie stanowią fragmenty dawnego kontynentu Gondwany i zostały połączone z Azją dopiero w kenozoiku. Mniejsze krystaliczne masywy prekambryjskie występują m.in. w: Tybecie, Kotlinie Kaszgarskiej, Mandżurii, na Półwyspie Koreańskim i w środkowo-wschodniej części Półwyspu Indochińskiego. Obok prekambryjskich struktur platformowych występują też platformy paleozoiczne – są to położone w zachodniej Azji płyty turańska i zachodniosyberyjska. Pozostałą część obszaru Azji zajmują różnowiekowe orogeny. Najstarsze z nich, tzw. struktury bajkalskie, pochodzą z przełomu prekambru i paleozoiku. Orogeny kaledońskie występują przede wszystkim w Azji Środkowej, należą do nich. m.in.: Sajany, część Tien-szanu i Pogórze Kazachskie. Struktury hercyńskie prócz granicznego Uralu i położonego na północy półwyspu Tajmyr zajmują wielkie przestrzenie Azji Środkowej, obejmując m.in.: Ałtaj, Wyżynę Mongolską, Wielki i Mały Chingan, a także część Tien-szanu i Kunlunu
Jeziora [edytuj] Największe jeziora występują w północnej, środkowej i zachodniej części Azji, są to – oprócz Morza Kaspijskiego – silnie wysychające obecnie Jezioro Aralskie (ok. 33,6 tys. km²), najgłębszy na świecie Bajkał (powierzchnia 31,5 tys. km²) i częściowo słone jezioro Bałchasz (17–22 tys. km²). Syberia, szczególnie zachodnia, jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych.
Lodowce [edytuj] • Współczesne zlodowacenie Azji zajmuje największe przestrzenie na wyspach arktycznych, w daleko na północ wysuniętych górach Syberii: Byrranga (Tajmyr), Czerskiego, Wierchojańskich (Jakucja), Koriackich (Kamczatka) oraz w wysoko wzniesionych pasmach Azji Centralnej (Karakorum, Himalaje, Hindukusz, Pamir, Tien-szan, Kunlun, Ałtaj) i Zachodniej (Kaukaz). Linia wiecznego śniegu, przebiegająca na wyspach arktycznych na poziomie morza, najwyżej wznosi się w Azji Środkowej, w wysokich pasmach górskich, położonych w skrajnie suchym, kontynentalnym klimacie zwrotnikowym. W Tybecie, w Transhimalajach dochodzi do 6100 m n.p.m. Największe lodowce znajdują się w: Karakorum (Sjaczen – 1189 km², Baltoro – 755 km², Hispar – 622 km²), Pamirze (Fedczenki – 995 km²) i Tien-szanie (Inylczek Południowy – 500 km²).
Ludność [edytuj] • Azję zamieszkuje blisko 4,1 mld ludzi (dane z 2006 roku), co stanowi około 62% ludności świata. Obszar cechuje się wysokim średnim wskaźnikiem przyrostu naturalnego (17‰), przy czym najwyższe wartości osiąga on w Syrii (37,1‰), Iraku (36,8‰) i Jemenie (36,7‰), najniższy – w Japonii (3,2‰). • Średnia gęstość zaludnienia 93 osoby/km². Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Obszary Niziny Hindustańskiej, Jawy i Niziny Południowochińskiej stanowią najgęściej zaludnione obszary świata (powyżej 600 osób/km²). Inne tereny, m.in. wysokie góry, pustynie Azji Środkowej, daleka Północ, są praktycznie niezaludnione. • Największymi miastami Azji są: Bombaj (Mumbaj) (13,0 mln), Karaczi (12,0 mln), Delhi (11,0 mln), Seul (11,0 mln), Stambuł (10,3 mln), Szanghaj (10,0 mln), Dżakarta (9,2 mln), Tokio (8,5 mln), Pekin (7,5 mln), Teheran (7,3 mln), i Bangkok (7,0 mln). • Największe zespoły miejskie tworzą: Bombaj (Mumbaj) (20,0 mln), Nowe Delhi (20,0 mln), Seul (16,5 mln), Kalkuta (15,6 mln), Pekin (15,0 mln), Osaka (13,5 mln), Szanghaj (13 mln), Tokio (13 mln). • Azja jest kolebką najstarszych cywilizacji globu ziemskiego: sumeryjskiej, hetyckiej, hebrajskiej, perskiej, indyjskiej, chińskiej, mongolskiej itp. Badaniem tych kultur zajmują się odpowiednie działy orientalistyki.
Rekordy kontynentu azjatyckiego [edytuj] • Największy półwysep – Półwysep Arabski – 2 780 tys. km²Największa wyspa – Borneo – 746 tys. km²Największy archipelag - Archipelag MalajskiNajwiększe jezioro – Morze Kaspijskie – 374 tys. km²Najgłębsze jezioro / największa kryptodepresja – Jezioro Bajkał – 1 637 m p.p.m.Najdłuższa rzeka – Jangcy – 6 300 kmNajwyższy szczyt – Mount Everest (Czomolungma) – 8 850 m n.p.m.Największa depresja – Morze Martwe – ~398–408 m p.p.m.Najwyższa wyżyna – Wyżyna Tybetańska – 5500 m n.p.m. /2,5 mln. km²Największa delta rzeczna – Ganges z Brahmaputrą – 2/3 powierzchni PolskiNajniższa temperatura – Ojmiakon – -77,8 st. C.Najwyższa temperatura – Półwysep Arabski – 52 st. C. w cieniuNajwiększe opady – Czerapundzi – ~11 tys. mm / w 1861 r. – 22987 mmNajludniejsze państwo – Chiny – ~1,32 mld (2007 r.)Największe państwo – Rosja – ~17 075 253 km²Państwo o największej gęstości zaludnienia – Singapur – 6751 osób/km²Państwo o najniższej gęstości zaludnienia – Mongolia- 1,89 osób/km²Najludniejsze miasto – Tokio (aglomeracja) – 27,9 mln (2005 r.)
Ważniejsze dane:Ilość Państw: 43 Powierzchnia: 44 mln/km2Najdłuższa rzeka: Jangcy 6380 kmNajwiększe jezioro: Kaspijskie 37400 km2Największy Szczyt: Mount Everest 8848 m.n.p.m. Gęstość zaludnienia: 109 os. na 1km2Największe Miasto: Seul 11,6 mln Ludność: około 3,5 mld.Największy Półwysep: Arabski 273000 km2Największa Wyspa: Borneo 746000 km2Średnia wysokość terenu: 990 m.n.p.m.