Αστέρια-αστερισμοί , πλανήτες στη λαογραφία

1. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ :ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΑΪΟΣ 2010 Αστέρια-αστερισμοί , πλανήτες στη λαογραφία

2. Διδακτικοί στόχοι • Η διαθεματική προσέγγιση των ουρανίων σωμάτων και φαινομένων, μέσα από τον Πολιτισμό, την Παράδοση, την Τέχνη και την Επιστήμη • Η γνωριμία με θρύλους, παραδόσεις, προλήψεις του λαού, σε σχέση με τα αστέρια τους πλανήτες και τους αστερισμούς στη λαογραφία • Η εξοικείωση των μαθητών με την παρατήρηση, την περιγραφή, την ερμηνεία και την κατανόηση ζητημάτων λαογραφικού ενδιαφέροντος, ώστε να οικοδομήσουν κατάλληλες γνώσεις, να αναπτύξουν ενδιαφέροντα, κλίσεις και δεξιότητες, που θα συμβάλλουν στην καλλιέργεια της κριτικής και δημιουργικής σκέψης • Η προώθηση της ένταξης των μαθητών σε ομάδες, με την εφαρμογή ενεργητικών μεθόδων διδασκαλίας

3. Σύντομη περιγραφή του σχεδίου μαθήματος Το μάθημα είναι διάρκειας δύο ωρών . Γίνεται στην ώρα της ευέλικτης ζώνης . Η τάξη είναι η Στ΄ και ο αριθμός των παιδιών είναι 20 . Στη φάση της αφόρμησης αναφέρω τον τίτλο στα παιδιά και κάνω διάλογο μαζί τους για το τι τους έρχεται στο μυαλό όταν τον ακούν. Η αφόρμηση κρατά περίπου 15΄οπου και αναφέρονται κάποια γενικά στοιχεία ώστε να αντιληφθώ τι γνωρίζουν οι μαθητές και να γίνει η εισαγωγή στην ενότητα . Για τη φάση της αφόρμησης χρησιμοποιώ σαν μέθοδο κατευθυνόμενο διάλογο. Στη φάση της προσφοράς (διάρκεια 25’) συνεχίζω δίνοντας τους στοιχεία για τους μύθους και τους θρύλους που υπάρχουν γύρω από τα αστέρια και τους πλανήτες ,τις προλήψεις , πως ‘προβλέπουνμε ‘ τον καιρό από τα σημάδια των άστρων και τέλος αναφέρονται κάποια τραγούδια ,παινέματα και νανουρίσματα για τα στοιχεία αυτά .Σε αυτή τη φάση επίσης χρησιμοποιώ τον κατευθυνόμενο διάλογο έτσι ώστε το μάθημα να μην γίνεται κουραστικό (να μην γίνει μετωπική διδασκαλία). Στη φάση της επεξεργασίας ,τα παιδία χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες εργασίας (διάρκεια 25΄).Τους δίνονται φύλλα εργασίας και επεξηγήσεις για το πώς θα δουλέψουν. Η πρώτη ομάδα θα αναλάβει να μελετήσει διαφορετικούς μύθους για τις Πλειάδες . Η δεύτερη θα διαλέξει κάποιους από τους μύθους και θα δουλέψει διαθεματικά με την αισθητική αγωγή .Η τρίτη ομάδα διαθεματικά με τη φυσική θα μελετήσει τη σημασία του ήλιου για τον άνθρωπο και η τέταρτη θα δουλέψει διαθεματικά με το μάθημα της γλώσσας .Η μέθοδος που χρησιμοποιείται σε αυτή τη φάση είναι η ομαδοσυνεργατική. Στη φάση της αξιολόγησης (διάρκεια 25΄)ένας ή περισσότεροι μαθητές από κάθε ομάδα αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν το θέμα με το οποίο είχαν να ασχοληθούν και παράλληλα γίνεται διάλογος (ανάλογα με το θέμα το οποίο είχαν). Εργασία για το σπίτι δεν δίνεται. Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν για αυτήν τη διδασκαλία είναι :βιντεοπροβολέας ,Η/υ ,Φωτοαντίγραφα.

4. Αρχικά …… • Κάθε τόπος μέσα στις παραδόσεις του είχε και την πίστη, πότε βάσιμη, βασισμένη στην παρατήρηση και πότε αβάσιμη, σε κάποιες δοξασίες. Κάποιες από αυτές διακρίνονται από χιούμορ, κάποιες ίσως μας φοβίσουν, οι περισσότερες όμως μας δίνουν την εκδοχή των απλών ανθρώπων για την εξήγηση κάποιων φαινομένων, που έφτασε μέχρι τις μέρες μας. • Η απόσταση και η γοητεία των άστρων οδήγησε γρήγορα, τον άνθρωπο από τη φυσική παρατήρηση τους στη φαντασία και στις μεταφυσικές δοξασίες. Εκεί που ο λαός δεν μπορούσε να δώσει σαφείς εξηγήσεις και να μελετήσει από κοντά τα φαινόμενα, προχωρούσε στη μεταφυσική ερμηνεία τους, ιδιαίτερα με τον ανθρωπομορφισμό και την παμψυχία. Έτσι τα ουράνια φαινόμενα και τα άστρα, όχι μόνο είναι προσωποποιημένα, αλλά και θεωρούνται πως επενεργούν στα ανθρώπινα πράγματα και τα παρακολουθούν σαν αδελφές ψυχές ή και θεϊκές δυνάμεις. Οι κινήσεις και οι εκδηλώσεις τους, οι μεταβολές κι οι εντατικές ώρες τους, κάτι σημαίνουν για τον άνθρωπο. Έτσι, από τις φυσικές προβλέψεις ο λαός προχώρησε στις μεταφυσικές προσδοκίες, κι από τη φυσική αστρονομία-μετεωρολογία στη μαγικό-μαντική αστρολογία. • Συνήθη λαογραφικά παραδείγματα αστρολογίας είναι οι δοξασίες για τις Δρίμες (πρώτες ημέρες του Μάρτη και του Αυγούστου) που είναι βλαβερές, ότι το καινούριο φεγγάρι μπορεί να φέρει τύχη, ότι η ζωή του κάθε ανθρώπου ρυθμίζεται από το ζώδιο που γεννήθηκε κ. α. Πολλές από τις προλήψεις και τις δοξασίες, έχουν να κάνουν με το ουράνιο στερέωμα και τα στοιχεία που το απαρτίζουν. Οι προλήψεις που είναι σχετικές με τα αστέρια είναι απόρροια των αρχαίων αστρολογικών αντιλήψεων ότι αυτά έχουν επίδραση στη ζωή των ανθρώπων ( τα μυθολογικά τους ονόματα, οι απαγορεύσεις και δεισιδαιμονίες για το μέτρημα ή το κοίταγμά τους, ακόμα και η επίδρασή τους σε αντικείμενα όπως τα σπάργανα, το κόσκινο κ.α., που επιτρέπεται να εκτεθούν στο φως του)). Η πίστη στη μαγική δύναμη των αστεριών αποδεικνύεται από την επίδραση που νομίζεται ότι έχουν στη στάμνα του κλήδονα, καθώς και από το γεγονός ότι τα επικαλούνται, ιδίως τους πλανήτες, οι μάγισσες στις μαγγανείες τους. • Κάθε άνθρωπος έχει στον ουρανό το δικό του αστέρι που απεικονίζει την τύχη του. Οι διάττοντες αστέρες, που είναι σαν να σβήνουν και να πέφτουν, πιστεύεται ότι ανήκουν σε ανθρώπους που πεθαίνουν. Σε μερικούς τόπους θεωρείται αναλογικά ότι αυτοί υποδηλώνουν την απόδραση κατάδικου από τη φυλακή. Σύμφωνα όμως με γενικότερη πρόληψη οι διάττοντες αστέρες, όπως και οι κομήτες προμηνύουν πόλεμο και γενικά αιματοχυσία. • Πολύ παλιά, οι άνθρωποι τρομοκρατούνταν από τους κομήτες. Πίστευαν ότι η ξαφνική εμφάνιση στον ουρανό ήταν σημάδι ότι κάτι φοβερό θα συμβεί, όπως ένας πόλεμος ή μια επιδημία. Γι’ αυτό σε παλιά σε σχέδια βλέπουμε τους κομήτες να έχουν σχήμα σπαθιού ή άλλου όπλου Το 1195 π.Χ. οι Τρώες θεώρησαν την εμφάνισή ενός κομήτη ως σημάδι για ότι η πόλη τους θα καταστρεφόταν. Το 44 π.Χ. η εμφάνιση στον ουρανό ενός κομήτη συνέπεσε με τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα. Πάντως δεν ανησυχούσαν όλοι στο παρελθόν για τους κομήτες. Το 79 μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Βεσπασιανός είπε ότι το «μαλλιαρό αστέρι» που φάνηκε στον ουρανό εκείνη τη χρονιά δεν σήμαινε θάνατο για εκείνον που ήταν φαλακρός, αλλά προβλήματα για τον εχθρό του, τον βασιλιά της Παρθίας, ο οποίος είχε μακριά μαλλιά! • Με βάση το φόβο της βλαπτικής επίδρασης των αστεριών εξηγείται και η κατά μεταφορά δημιουργημένη πρόληψη ότι εκείνος που μετράει τα αστέρια θα εμφανίσει εξανθήματα στα χέρια του.

5. Προλήψεις…….. • Όσες προλήψεις αφορούν τον ήλιο αναφέρονται κυρίως στη δύση του, γιατί την ακολουθεί σκοτάδι, και κατά δεύτερο λόγο στην έκλειψή του, που φέρνει το σκοτάδι και κατ' αναλογία προμηνύει καταστροφές. Για τούτο θεωρείται πως ότι γεννιέται, άνθρωπος ή ζώο, κατά τη δύση του ήλιου δεν προκόβει, αντίθετα με ότι γεννιέται κατά την ανατολή. Κακό θεωρείται να σκουπίζει κανείς κατά τη δύση του ήλιου. Αν κάποιος δώσει ξίδι από το σπίτι του μετά τη δύση, το υπόλοιπο θα ξινίσει. • Η έκλειψη ηλίου και σελήνης θεωρείται ότι προμηνύει πόλεμο και αιματοχυσία. Επιπλέον, η έκλειψη ηλίου πιστεύεται ότι προμηνύει κακά για τους χριστιανούς, ενώ η έκλειψη σελήνης προμηνύει κακά για τους Τούρκους. Τη σελήνη επικαλούνται κατά κύριο λόγο οι μάγισσες κατά τις μαγγανείες τους. Μάλιστα, πιστεύεται ότι την κατεβάζουν στη γη, για να τη συμβουλευτούν καλύτερα. Μερικές φορές τη μεταμορφώνουν σε αγελάδα, την αρμέγουν και με το γάλα της έχουν επιτυχία στις μαγείες τους. Η έκλειψη σελήνης αποδίδεται στο κατέβασμά της αυτό από τις μάγισσες. • Η αρχαία αντίληψη για την προσωποποίησή της σελήνης διατηρείται σε μερικούς τόπους ακόμη και σήμερα. Οι κηλίδες πάνω της πιστεύεται ότι παριστάνουν τον αδελφοκτόνο Κάιν, ο οποίος καταδικάστηκε να βασανίζεται από τη σελήνη, που θεωρείται ανάλογη με τις αρχαίες Ερινύες. Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι η επιληψία αποδίδεται στην επίδρασή της. • Κατ' αναλογία, θεωρείται καλό να αναλαμβάνει κανείς κάποιο έργο όταν η σελήνη γεμίζει, και μάλιστα αυτός που προοδεύει στις δουλειές του θεωρείται ότι γεννήθηκε με πανσέληνο. • Το αντίθετο πιστεύεται για τη χάση της σελήνης, ιδιαίτερα τη νέα σελήνη (χασοφεγγιά ή χασοφεγγαριά). Τότε δεν φυτεύουν, γιατί το φυτό ξεραίνεται, δεν πλένουν γιατί τα υφάσματα χαλάνε, δεν παστώνουν λαχανικά ή ψάρια ούτε κόβουν ξύλα, γιατί σαπίζουν, δεν κλαδεύουν τα αμπέλια γιατί τον άλλο χρόνο δε θα κάνουν σταφύλια, γιατί αρρωσταίνουν κ.λ.π. • Γι' αυτό, όσοι βλέπουν για πρώτη φορά τη νέα σελήνη προβαίνουν σε συμβολικές πράξεις υποδηλώνοντας την επίδρασή της πάνω τους. Παραδείγματος χάρη, χτυπούν τις παλάμες και πηδώντας τρεις φορές εύχονται να είναι πάντα υγιείς όπως εκείνη τη στιγμή, ή ανακατεύουν τα χρήματα στο πορτοφόλι τους για να είναι πάντα γεμάτο. • Την τρίτη μέρα από το νέο φεγγάρι, μόλις το δούμε το σούρουπο, πρέπει να πιάσουμε κάτι χρυσό, για καλή τύχη: «χαρά στα μάτια που είδανε τριών ημερών φεγγάρι». • Επίσης κακό θεωρείται να δει κανείς τη νέα σελήνη για πρώτη φορά καθιστός. • Αν κουρευτείς στο γέμισμα του φεγγαριού, θα μαλλιά σου θα μακρύνουν πιο γρήγορα, ενώ αν κουρευτείς στο άδειασμα του φεγγαριού θα μεγαλώσουν πιο αργά αλλά θα ναι πιο γερά. • Αν μια γυναίκα γεννήσει στο γέμισμα του φεγγαριού, το επόμενο παιδί θα είναι του ίδιου φύλου. Αν γεννήσει στο άδειασμα του φεγγαριού, θα είναι του αντίθετου από το πρώτο.

6. Θρύλοι και μύθοι • Τα Παλάτια του Ήλιου Εκεί που τελειώνει ο ουρανός και ακουμπά στη γη, στη δύση, είναι μια τρύπα που μπαίνει ο ήλιος το βράδυ για να πάει στα παλάτια του. Άλλη μια τρύπα όμοια είναι στην ανατολή, και απ' αυτή βγαίνει ο ήλιος το πρωί. Αν ήταν δυνατό να περάσει και κανείς άνθρωπος απ' αυτές τις τρύπες, δεν θα μπορούσε να σταθεί πουθενά, παρά μόνο από πάνω από τον ουρανό. Εκεί από πάνω από την τρύπα που είναι στη δύση, βρίσκονται τα παλάτια του ήλιου, που τον περιμένει κάθε βράδυ τον ήλιο η μάνα του. • Ο Ήλιος και η Σελήνη Ο ήλιος παντρεύτηκε τη σελήνη. Την πήρε γυναίκα και την αγάπησε, αλλά και την ζήλευε πάρα πολύ. Για τούτο, όσο ήταν ο ήλιος στο σπίτι, η σελήνη δεν φαινόταν, αλλ' έμενε κρυμμένη. Ήθελε όμως να βγει και αυτή κομματάκι έξω, και τήραγε πότε θα βγει ο άντρας της, γιατί ήταν κυνηγός και πήγαινε κάθε μέρα στο κυνήγι. Όταν πέρναγε ο ήλιος πίσω από τα βουνά, άμα δεν άκουγε τα βήματά του, κοίταζε κουκουλωμένη ως τα μάτια πότε θα βγει. Αν έβλεπε την ακολουθία του, τις αχτίνες, έμενε σκεπασμένη άμα χανόταν και ο τελευταίος από την ακολουθία του ανδρός της, έβγανε το πρόσωπό της και χαιρόταν τον κόσμο. Άμα πάλιν έβλεπε από τα βουνά την ακολουθία στην ανατολή, έμπαινε μέσα. Έτσι, ζούσε πάντα καλά με τον άντρα της. • Η μαυρίλα του φεγγαριού Μια φορά μάλωναν ο ήλιος με το φεγγάρι ποιος είναι ομορφότερος. Θύμωσε ο ήλιος, άρπαξε μια χούφτα λάσπη και την έριξε στα μούτρα του φεγγαριού. Και από τότε έμεινε. • Τα άστρα Ο ουρανός ήταν πρώτα κολλητά με τη γη. Ο θόλος του ουρανού ήταν γυάλινος, και μεριές-μεριές μαλακός. Μερικοί άνθρωποι κάρφωσαν μια φορά εν' αρκουδοτόμαρο, και έγιναν άστρα. Και φαίνεται ακόμα και η ορά της αρκούδας εις τον ουρανό. Η παράδοση αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε από το Νικόλαο Πολίτη στη μελέτη "Οι περί αστερισμών μύθοι του καθ' ημάς λαού"(ΑτρικόνΗμερολόγιον 1882), και αργότερα στους Δημώδεις κοσμογονικούς μύθους (1892).

7. Θρύλοι και μύθοι συνέχεια…… • Η Πούλια Ήσαν τον παλαιό καιρό εφτά αδερφάδες, και τη μία από δαύτες την σκότωσαν οι άλλες. Και έγιναν όλες άστρα, και όλα μαζί είναι η Πούλια. Γι' αυτό το ένα από τα εφτά άστρα της Πούλιας δε φαίνεται τόσο καλά. Αυτή η εκδοχή μας παραπέμπει στη γνωστή από τη μυθολογία ιστορία: Απ’ τις εφτά αδελφές, κόρες του Ατλάντα και της Πλειώνης - ή της βασίλισσας των Αμαζόνων- η μια, η Μερόπη, έγινε γυναίκα του θνητού Σίσυφου. Αυτή είναι το έβδομο αστέρι της Πλειάδας, που δεν φαίνεται καλά. Σ' ένα ηπειρώτικο παραμύθι, η Πούλιω είναι μια κοπέλα, που ο Θεός την έκανε άστρο μαζί με το αδέλφι της, τον Αστερνό, για να τη γλιτώσει απ τα βάσανα: "Κι ο Θεός τα λυπήθηκε, κι έτσι γίνηκαν η Πούλιω Πούλια κι ο Αστερνός Αυγερινός". Σε μια άλλη εκδοχή, η Πούλια ήταν κλώσα με τα κλωσόπουλά της, κι έγιναν αστέρια. Μονάχα τα έξι της έζησαν, και γι’ αυτό έξι αστέρια στην Πούλια φαίνονται καλά. Καμιά φορά κατεβαίνει στη γη μ' όλη της τη φωλιά. Και γίνεται πολύς κρότος και ταραχή όταν κατεβαίνει, και αλίμονο σ' εκείνον που βρει μπροστά της εκείνη τη στιγμή. Εδώ βλέπουμε ότι το αρχαίο όνομα διατηρήθηκε παραφθαρμένο σε κάποιες ελληνικές περιοχές: Πλειά στη Ρόδο (πρβ. το δημοτικό "ομοιάζει τ΄ άστρα και την Πλειά"), Απλειά στη Λυκία, Οπλειά στην Κύπρο. Κατά τους μέσους χρόνους λεγόταν εξαστέριν και εξάστερον - ή, ακριβέστατα, επτά αστέρες και επτάστερον. Γνωστή όμως, και πιθανόν πιο εύχρηστη, ήταν η κοινή ονομασία Πούλια .Η λέξη μοιάζει να προέρχεται απ το πουλί (θηλ. πούλα ή πουλάδα). Ο ελληνικός λαός φαντάστηκε την Πούλια σαν κλώσα με κλωσόπουλα, αν και ποτέ δεν την αποκάλεσε έτσι, με μόνη εξαίρεση τη Μακεδονία, όπου λεγόταν Κλωσαριά. Οι αρχαίοι φαντάζονταν τις Πλειάδες σαν περιστέρια, ενώ στα λαϊκά παραμύθια η Πούλια είναι αδελφή του ήλιου και του φεγγαριού και βασίλισσα των πουλιών. • Τ' Αλετροπόδι Τ' Αλετροπόδι είναι αρραβωνιαστικός της Πούλιας, και κάθε τόσο την κυνηγάει. "Αλετροπόδι ή Αλετροπόδα" λεγόταν ο αστερισμός του Ωρίωνα σε όλη την Ελλάδα εκτός απ την Ικαρία, όπου τον ονόμαζαν Πήχες. Το όνομα αυτό-που απαντά και παραφθαρμένο ως Λιτρουπόδια ή Ποδαλέρκα .Ονομασίες αντίστοιχες με τις Ικαρίας απαντούν στη γερμανική γλώσσα (ραβδί ή ρόκα) και στις σλαβικές (επισκοπική πατερίτσα). Όπως σημειώνει ο Ν. Πολίτης, η παράδοση γεννήθηκε απ την κίνηση των άστρων στον ουρανό:" ...ο Ωρίων διατρέχει εν τω ουρανώ επί μήνας πέντε τροχιάνπλησίων των Πλειάδων και κατά την ακρόνυχωνεπιτολήν του Ωρίωνος, ήτις άρχεται ότε ο ήλιος ευρίσκετε είς τον Σκορπίων, ο αστερισμός των Πλειάδων καθώς και ο των Υάδων κινούνται πρό του Ωρίωνος". Η καταδίωξη των Πλειάδων απ’ τον Ωρίωνα αναφέρεται στους αρχαίους μύθους. Κατά τον Ησίοδο στο «Έργα και ημέραι», οι Πλειάδες δύουν στον Πόντο φεύγοντας "σθένος όμβριμον Ωρίωνος". • Ο Γιάννος και η Μάρω Ο Γιάννος και η Μάρω, τα δύο αστέρια που φαίνονταν στον ουρανό, ήσαν αρρεβωνιασμένοι, κι χάλασε ο γάμος. Ο κουμπάρος, όσοι έπαιζαν τ' όργανα, και όλο το συμπεθεριό έγιναν άστρα. Ο Γιάννος και η Μάρω όμως ανταμώνουν μια φορά μόνο το χρόνο. Και τότε, ή ο Γιάννος βγαίνει την ημέρα και η Μάρω τη νύχτα, ή το ενάντιο. Έτσι ζουν πάντα χωρισμένα και κυνηγούν το ένα το άλλο. Ο Γιάννος και η Μάρω είναι αδέρφια. Η Μάρω όμως είναι πολύ σκληρή αδερφή και πονηρή, και το Γιάννο τον καημένο, που είναι καλόβολος, τον στέλνει το χειμώνα να δουλεύει απάνω στα βουνά με τους πάγους, και το καλοκαίρι κάτω στους κάμπους, που τον πνίγει η φωτιά του ήλιου. Μόνο μια φορά το χρόνο πλησιάζει ο Γιάννος εις τη Μάρω, αλλά και τότε αυτή τον διώχνει ευθύς από κοντά της. Και στις δύο αυτές εκδοχές μιλάμε για δύο συγκεκριμένους πλανήτες (άστρα για τον απλό λαό). Το ένα άστρο είναι ο Ερμής και τ' άλλο η Αφροδίτη. Αλλού όμως, Γιάννος και Μάρω λέγονταν οι πλανήτες Δίας και Αφροδίτη. Στην Αχαΐα, τ' αστέρια είναι ο Στάχυς της Παρθένου και ο Βοώτης. Ο έρωτας του Γιάννου και της Μάρως αναφέρεται και σε δημοτικά τραγούδια, που όμως δεν μιλούν για την μεταμόρφωσή τους σε αστέρια.

8. Λαο-μετεωρο-αστρο λογία • Ήλιος Όταν ο ήλιος ανατέλλει λαμπρός, η μέρα θα είναι αίθρια Όταν ανατέλλει άσπρος και θαμπός, έρχεται σκοτεινιά ή βροχή. Του ήλιου κύκλος άνεμος, του φεγγαριού, χειμώνας. Ήλιος που δύει σε κόκκινο ουρανό προμηνύει άνεμο. Ήλιος με ποδάρια, όστριες (Ν. άνεμος) και μαϊστράλια. Ήλιος ποδαράτος, αγέρας φουρτουνάτος. • Κομήτης Η εμφάνιση του γενικώς προμηνύει ξηρασία και χειμώνα ψυχρό με ανεμοταραχές. Εάν εμφανιστούν πολλοί, η χρονιά θα είναι άνομβρη. • Ουρανός Όταν πριν απ’ την ανατολή του ήλιου ο ουρανός είναι κόκκινος και χάσει το χρώμα αυτό, όταν ανατείλει ο ήλιος, θα βρέξει. Καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται. Υπερβολικά διαυγής ουρανός προμηνύει βροχή. Όταν μετά από θύελλα εμφανιστεί "φρύδι" (κυανόχρωμο τμήμα του ουρανού στο βάθος του ορίζοντα), έρχεται νηνεμία. Άστρα τον χειμώνα, σύννεφα το καλοκαίρι. • Πούλια Σημάδι ότι η σπορά πρέπει να ολοκληρωθεί, είναι το βασίλεμα της Πούλιας το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου: Όντας η Πούλια βασιλεύει, ο ζευγολάτης αποσπέρνει. Πούλια πλακωμένη (συννεφιασμένη), όστρια (Ν. άνεμος) καμωμένη. Τον καιρό που κάνει, όταν δύει, θα τον κάνει επί σαράντα μέρες. Όταν δύσει με καλοκαιρία, ο χειμώνας θα είναι ήπιος. Η Πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλνοντας: μήτε τσοπάνος στο βουνό μήτε ζευγάς στον κάμπο. • Φεγγάρι Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης. Δίπλα φεγγάρι, ορθός ο ναύτης. Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης. Ορθό φεγγάρι, δίπλα ο ναύτης. (Όταν το φεγγάρι εμφανίζεται πλαγιαστό, έρχεται κακοκαιρία. Και αντίστροφα. Άρα πρέπει να προσέχουν οι ναυ Τα δέντρα πρέπει να κλαδεύονται και να μπολιάζονται μόνο στη γιόμιση του φεγγαριού (με πανσέληνο) Το φεγγάρι σηματοδοτεί γεωργικές εργασίες όπως το φύτεμα που καλό είναι να γίνεται με το νέο φεγγάρι ή με πανσέληνο, ειδικά οι λαχανόκηποι. Οι βολβοί των φυτών γίνονται μεγάλοι, όταν φυτεύονται στις δέκα πρώτες ημέρες μετά από πανσέληνο. Το φύτεμα των κηπευτικών γίνεται όταν το φεγγάρι είναι στη χάση, όπως επίσης και το κλάδεμα γιατί τότε τα δέντρα δεν έχουν χυμούς. Εξαίρεση αποτελεί ο χειμώνας, γι’ αυτό και λένε: Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις.

9. Δημοτικά Τραγούδια…… Ο Ήλιος και τα’ αστέρια απαντώνται συχνά στα δημοτικά μας τραγούδια για να εκφράσουν αγάπη, θαυμασμό και τρυφερότητα ή για να λειτουργήσουν ανθρωπομορφικά. Συχνά επίσης θα τα δούμε σε μαντινάδες και σε παινέματα κάθε είδους και περίστασης, καθώς και σε νανουρίσματα.

10. Επεξεργασία : Α΄ - Μύθοι Διαβάστε και συγκρίνετε τους παρακάτω μύθους. Τι παρατηρείτε ;για ποιον αστερισμό μιλούν . Ποιες ομοιότητες και διαφορές διακρίνετε ; • Κάποτε, εφτά νεαρές κοπέλες ενώ έπαιζαν απομακρύνθηκαν χωρίς να το καταλάβουν από το χωριό τους. Μια αγέλη από αρκούδες τις είδε και άρχισε να τις κυνηγάνε. Οι εφτά μικρές βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση: ήταν πολύ μακριά για να γυρίσουν πίσω στο χωριό τους και πολύ αργές για να ξεφύγουν από τα ζώα. Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να ανέβουν στην κορυφή ενός μικρού βράχου και να προσευχηθούν στο βράχο να τις σώσει. Οι νεαρές κοπέλες είχαν αγνή καρδιά και έτσι το πνεύμα του βράχου άκουσε την προσευχή τους. Ξαφνικά η πέτρα άρχισε να ανυψώνεται, μεταφέροντας τις εφτά κοπέλες στον ουρανό. Οι αρκούδες χίμηξαν στην πέτρα και άρχισαν να σκαρφαλώνουν προς την κορυφή που βρίσκονταν οι νεαρές, αλλά δεν μπόρεσαν να τις φτάσουν. Ο βράχος έφτασε τελικά πολύ ψηλά, και όταν σταμάτησε οι εφτά μικρές αδερφές βρήκαν τις θέσεις τους στο ουράνιο στερέωμα, όπου ακόμη μπορούμε να τις βλέπουμε. Η πέτρα που τις έσωσε υπάρχει ακόμα. Οι Kiowa την αποκαλούν MateoTipi, αλλά οι αγγλική μετάφραση είναι "Πέτρα του Διαβόλου", που βρίσκεται στο Γουαϊόμινγκ. • Οι Πλειάδες κατά τη μυθολογία ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και της Πλειώνης, αδελφές των Υάδων. Την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν απ' τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεώτερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Γεννήθηκαν στο όρος Κυλλήνη και θεωρούνταν θεότητες του βουνού. Από την ένωσή τους με το Δία γεννήθηκαν θεοί και ήρωες. Οι Πλειάδες ήταν εφτά, όπως και τα αστέρια του αστερισμού που είναι ορατά με γυμνό μάτι. Σχετικά με το πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η επικρατέστερη είναι πως αυτοκτόνησαν απ' τον καημό τους για την τιμωρία του πατέρα τους Άτλαντα να σηκώνει στους ώμους τον άξονα του κόσμου, ή για το χαμό των αδελφών τους Υάδων. Η Βοιωτική παραλλαγή του μύθου λέει πως ο γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις απαγάγει. Η καταδίωξη συνεχίστηκε για πέντε χρόνια, οπότε οι Πλειάδες κατέφυγαν στο Δία, που τις έκανε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες, που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν. • Oι Πλειάδες, από τους ωραιότερους σχηματισμούς στον ουρανό, θεωρούνταν από τους αρχαίους Eλληνες ως η Ουράνια κατοικία των Θεών και το κέντρο του σύμπαντος. Οι Πλειάδες, η γνωστή μας Πούλια, είναι το πιο γνωστό αστρικό σμήνος. Αποτελείται από μερικές εκατοντάδες άστρα, 6 από τα οποία είναι ορατά με γυμνό μάτι. Είναι όλα σχετικά νέα άστρα που γεννήθηκαν στην ίδια περιοχή. Με ένα τηλεσκόπιο μπορεί κανείς να διακρίνει το μπλε χρώμα των πιο λαμπρών από τα αστέρια του σμήνους. • Κατά τη νεοελληνική παράδοση η Πούλια ήταν «κλώσσα με εφτά κλωσσόπουλα» από τα οποία επέζησε το ένα, ενώ τα άλλα έγιναν αστέρια, από όπου και το όνομα «Κλωσσαριά»

11. Επεξεργασία : ομάδα Β΄- Θέατρο • Διαλέξτε από τους μύθους που αναφερθήκαν όποιον σας άρεσε και δραματοποιήστε τον. Στη συνέχεια παρουσιάστε τον στους συμμαθητές σας.

12. Επεξεργασία : ομάδα Γ΄- Ο Ήλιος Διαβάστε τα παρακάτω κείμενα και σκεφτείτε :Είναι σημαντικός ο ήλιος για τη ζωή του ανθρώπου ; Ποιους τομείς της επηρεάζει; Τα παλαιότερα χρόνια ήταν τόσο σημαντικός; Από πού το καταλαβαίνουμε; • Στα Σανσκριτικά Σουρια, Ραβι και Βιβασβαν είναι μερικά από τα ονόματα του ήλιου και γκραχα σημαίνει πλανήτης ο οποίος έχει λάβει λίγη από την ενέργεια του Κυρίου έτσι ώστε να επηρεάζει τα τεκταινόμενα στη γη. Τα φώτα ,Σελήνη Ήλιος δεν είναι απλοί πλανήτες ,αντιπροσωπεύουν την πνευματική αρχή στην θηλυκή (Σελήνη) και αρσενική (Ήλιος) έκδοση της. Ο Ηλιος σαν Atman ,εκφραστής της πνευματικής ενέργειας σηματοδοτεί την αγνή συνείδηση του φωτισμένου νου. Κατά τις Βεδικές γραφές ο πρώτος που έλαβε τον πνευματικό ήχο των Βεδων είναι ο Σουρια η Βιβασβαν. Κατά συνέπεια ο Σουρια δεν αποτελεί μόνο την Ζωοδόχο πηγή της ζωής στον πλανήτη αλλά και τον αυθεντικό πνευματικό διδάσκαλο ,πατέρα όλων των θρησκειών. • Για τη μεγάλη του λοιπόν σπουδαιότητα, ο ήλιος λατρεύτηκε σ' όλα τα μέρη σαν θεός. Οι αρχαίοι Έλληνες μη μπορώντας να εξηγήσουν το φυσικά φαινόμενα που προκαλούσε και ανίκανοι να προστατευτούν από το παντοδύναμο αυτό στοιχείο, το θεοποίησαν και έπλασαν πολλούς μύθους και θρύλους γύρω από τον ήλιο. Τον θεωρούσαν γιο του Υπερίωνα και της Θείας. Πίστευαν πως με το άρμα του, που το έσερναν 4 κάτασπρα άλογα (ο Αίθοψ, ο Αίθων, ο Λάμπος και ο Φλέγων), ξεκινούσε το πρωί από την ανατολή, διέσχιζε το θόλο του ουρανού, σκορπίζοντας το φως και τέλος βυθιζόταν στη δύση, αφήνοντας πίσω του νύχτα. Ο Ήλιος από την Κλυμένη, κόρη του Ωκεανού, απόκτησε τον Φαέθοντα. Παιδιά του Ήλιου ήταν επίσης η Φαέθουσα, ο Αίθωνας, η Κίρκη, η Λαμπετίη κ.ά. Και πολλοί άλλοι λαοί, βόρειοι ή μεσογειακοί, λάτρεψαν τον ήλιο. Βάαλ, Άμμωνας, Όσιρις, Μολώχ, Μίθρας κ.ά. είναι θεότητες παρόμοιες με τον Ήλιο ή τον Απόλλωνα. Πέρα όμως από τη μυθολογική εξήγηση, που έδιναν οι αρχαίοι στον ήλιο, έκαναν προσπάθειες να τον εξηγήσουν επιστημονικά, σύμφωνα βέβαια με τις γνώσεις της εποχής. • Αν έσβηναν τα άστρα, απλώς δε θα τα βλέπαμε, ενώ αν έσβηνε ο ήλιος, αυτόματα θα σταματούσε κάθε κίνηση και ζωή πάνω στη Γη. Ή και μόνο να άλλαζε θέση ο ήλιος, ή πιο κοντά στη Γη ή πιο μακριά, η επίδραση θα ήταν σημαντική για τη ζωή πάνω στη Γη. Με τις φωτεινές και θερμικές ακτίνες του, τα πράσινα μέρη των φυτών, με τον πολύπλοκο μηχανισμό της φωτοσύνθεσης διασπάνε το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας σε άνθρακα και σε οξυγόνο, κρατάνε τον άνθρακα και τρέφονται, ενώ το οξυγόνο επιστρέφει ελεύθερο στην ατμόσφαιρα. Χωρίς τις ηλιακές ακτίνες δε θα υπήρχαν δάση και βλάστηση, από όπου τρέφεται το ζωικό βασίλειο. Επίσης δε θα υπήρχε το κάρβουνο και το πετρέλαιο που δημιουργούνται από δέντρα που μένουν θαμμένα στο χώμα πάρα πολλά χρόνια. Η αδιάκοπη εξάτμιση των νερών των θαλασσών από τις ηλιακές ακτίνες τροφοδοτεί τις λίμνες και τα ποτάμια, που είναι πηγή υδροηλεκτρικής ενέργειας για τα εργοστάσια. Οι ακτίνες θερμαίνουν το μισό μέρος της Γης, ενώ το άλλο μισό ψύχεται και δημιουργούνται οι άνεμοι. Οι ηλιακές ακτίνες βοηθάνε και στην ομαλή ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού και μας απαλλάσσουν από πολλές αρρώστιες, γιατί σκοτώνουν πολλά μικρόβια. Οι επιστήμονες επίσης εξετάζουν τις δυνατότητες να βρουν τρόπους να χρησιμοποιούμε απευθείας την ηλιακή ενέργεια, σε περίπτωση που θα τελειώσουν οι άλλες μορφές ενέργειας (κάρβουνο, πετρέλαιο κλπ.).

13. Επεξεργασία : ομάδα Δ΄- Λογοτεχνία Φανταστείτε ότι είστε μια ομάδα: συγγραφέων- ποιητών –λογοτεχνών Γράψτε κι εσείς ένα ποίημα ή μια ιστορία για τα αστερία, τον ήλιο ,το φεγγάρι, ή για όλα μαζί και παρουσιάστε την.

14. Βιβλιογραφία – πηγές • Από την ιστοσελίδα http://www.astrovox.gr/ • http://2tee-n-smyrn.att.sch.gr/pol2007.htm • Τα Άστρα Και Οι Μύθοι Τους : Εισαγωγή Στην Ουρανογραφία, Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης, Εκδοτικός Οίκος: Δίαυλος