LUBELSZCZYZNA

1. LUBELSZCZYZNA Projekt „Piękna nasza Polska cała” zespół: Gabriela Kurzac Kacper Koźluk Alicja Rzetelska Jan Magnuszewski

2. Położenie Województwo lubelskie jest położone we wschodniej części Polski, między Wisłą a Bugiem (jedynie część powiatu puławskiego leży po zachodniej stronie Wisły). Graniczy z: -Białorusią na długości 165,2 km na wschodzie - Ukrainąna długości 282,5 km na wschodzie oraz z województwami: - podkarpackimna długości 297,4 km na południu - podlaskimna długości 3,9 km na północy - mazowieckimna długości 362,6 km na północy i zachodzie - świętokrzyskimna długości 33,1 km na zachodzie

3. Informacje ogólne Lubelszczyzna to ogromna i urozmaicona kraina położona na prawym brzegu Wisły. Swoją nazwę zawdzięcza głównemu miastu Lublinowi. Posiada klimat kontynentalny z długimi, słonecznymi latami, mroźnymi zimami i umiarkowanymi opadami. Większość terenów Lubelszczyzny to użytki rolnicze. Długie, obłe pagóry pokryte szachownicą pól to charakterystyczny i malowniczy obrazek tej krainy. Na tym tle wyróżniają się okolice Wąwolnicy i Kazimierza Dolnego, gdzie występuje największe nagromadzenie wąwozów lessowych w Europie (11 km na 1 km kwadratowy). Najbardziej wartościowym przyrodniczo obszaremLubelszczyzny są Lasy Janowskie, w których znajdują się duże obszary stawów hodowlanych.

4. godło flaga

5. Historia • Historia województwa Lubelskiego sięga X wieku. Był to teren sporny między Rusią a państwem polskim. W XIV wieku powrócił do Polski za sprawą Kazimierza Wielkiego. • W 1474r. król Kazimierz Jagiellończyk wydzielił z województwa Sandomierskiego, województwo lubelskie jako odrębny teren. • W połowie XVI wieku, na tereny Lubelszczyzny zaczęli zjeżdżać rzemieślnicy, kupcy i mieszkańcy miast, co spowodowało rozkwit tych ziem. Powstały wówczas ogromne majątki znanych rodów magnackich: Potockich, Zamoyskich, Czartoryskich i Firlejów. • W 1975 r. nastąpił podział administracyjny kraju, a tereny województwa Lubelskiego były podobne do dzisiejszych. Obecny kształt granic województwo uzyskało w 1999r.

6. Stroje ludowe Lubelszczyzna jak każdy region ma swoje stroje ludowe.

7. GWARY

8. Współczesne woj. lubelskie obejmuje kilka głównych krain historycznych: • - ziemię lubelską, • ziemię łukowską, • ziemię stężycką, • część ziemi radomskiej, • część Podlasia, • część ziemi chełmskiej, która należała do Rusi Czerwonej, • część Polesia. Województwo lubelskie ma powierzchnię 25 122,49 km², co stanowi 8% powierzchni Polski (3 miejsce). Siedzibą władz wojewódzkich jest Lublin

9. Ludność Pod względem liczby ludności, województwo lubelskie zajmuje 7 miejsce w kraju. Mieszka tu 5,8%ludności Polski 2 ,24 mln osób.Gęstość zaludnienia 89 osób/km2(średnia krajowa 124 osoby/km2).Na Lubelszczyźnie jest 40 miast. Największe z nich: Lublin (360 tys.), Chełm (ok. 70 tys.), Zamość (ok. 65 tys.), Biała Podlaska (ok. 60 tys.), Puławy (ok. 55 tys.), Kraśnik (47 tys.), Świdnik (40 tys.), Łuków (ok. 32 tys.), Biłgoraj (28 tys.), Lubartów (23 tys.).Lubelszczyzna posiada 20 powiatów i 4 miasta na prawach powiatów. Największe powiaty: bialski, zamojski, chełmski, lubelski i biłgorajski.

10. Topografia terenu Pod względem fizycznogeograficznym region lubelski leży w strefie pogranicza dwóch jednostek: obszaru Europy Wschodniej i obszaru Europy Zachodniej. Najwyższym punktem jest położony na Roztoczu Wschodnim Krągły Goraj, wzgórze ostańcowe o wysokości 388,7 m n.p.m. Najniżej, na wysokości nie przekraczającej 109 m n.p.m., znajduje się dno doliny Wisły w gminie Stężyca. Rzeźba województwa układa się w 3 szerokie pasy: kotlin podgórskich, wyżyn i nizin.

11. Krainy geograficzne - niziny staroglacjalne Nizina Południowopodlaska Polesie Zachodnie -wyżyny wapienne i lessowe Wyżyna Lubelska Wyżyna Wołyńska Polesie Wołyńskie Roztocze -kotliny podkarpackie Kotlina Sandomierska Kotlina Hrubieszowska

12. Wyżyna lubelska Wyżyna Lubelska prawie w całości leży na terenie województwa lubelskiego, jedynie małe wykraczają na tereny województw sąsiednich. Największe miasta Wyżyny Lubelskiej to Lublin, Zamość i Kraśnik. Wyżyna słynie z wąwozów lessowych w okolicach Kazimierza Dolnego, Bochotnicy i Kraśnika. Jest lekko pofałdowana, pocięta wąwozami i dolinami rzecznymi o łagodnych zboczach. Po ulewnych deszczach powstają w nim małe zagłębienia, które z czasem przekształcają się w wąwozy potem w parowy.

13. Wyżyna lubelska Gleby Wyżyny Lubelskiej utworzone zostały na lessach, którymi pokryta jest cała wyżyna. Występują mady, bogate w próchnicę gleby brunatne i czarnoziemy, rędziny – gleby zasobne w wapń. Są również mniej żyzne gleby takie jak płowe i bielicowe z małą warstwą próchniczą. Odpowiedni klimat stworzył świetne warunki do uprawiania pszenicy, tytoniu i chmielu. Dzięki żyznym glebom Wyżyna Lubelska jest jednym z najbardziej rozwiniętych rolniczoobszarów Polski. Najważniejszą rośliną jest burak cukrowy.

14. Lubelszczyzna to duże kompleksy leśne: Lasy Janowskie i Puszcza Solska, Lasy Sobiborskie , Włodawskie, Parczewskiei Kozłowłeckie. Występujące najczęściej gatunki drzew: buk pospolity , jodła pospolita , dąb bezszypułkowy . Szczególnie cenny przyrodniczo, obok Roztoczańskiego Parku Narodowego jest obszar Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego - jedynego pojezierza w Polsce znajdującego się poza zasięgiem ostatniego zlodowacenia. W 2002 roku obszarowi temu UNESCO nadało status Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie". W centralnej części tego rezerwatu znajduje się Poleski Park Narodowy. Docelowo będzie to jeden z nielicznych na świecie trójpaństwowych rezerwatów biosfery: polsko-ukraińsko-białoruski.

16. Roztoczański Park Narodowy - oddzielna prezentacja Poleski Park Narodowy – oddzielna prezentacja

18. Surowce podstawowe Województwo lubelskie jest na tle kraju dość zasobne w surowce mineralne. Z surowców podstawowych jedynie zasoby węgla kamiennego posiadają znaczenie ponadregionalne. Stanowią 15% zasobów krajowych. Znaczną część zasobów krajowych stanowią również złoża ziemi krzemionkowejkoło Rejowca (43,5%) i występujące w Annopolu złoża fosforytów (21,3%). Do pozostałych zasobów należą złoża:• ropy naftowej (w rejonie Lublina);• gazu ziemnego (głównie koło Świdnika i Tarnogrodu);• węgla brunatnego (w Sierskowoli k. Ryk i Trzydniku);• piasków szklarskich (koło Biłgoraja);• piasków formierskich (w rejonie Lubartowa).

19. Wody powierzchniowe Całe województwo znajduje się w dorzeczu Wisły. Środkowa część województwa znajduje się w dorzeczu (drugiego stopnia) Wieprza, wschodnia – Bugu (Narwi). Największą rzeką w lubelskiej części dorzecza Bugu jest Krzna, której zlewnia zajmuje północno-wschodnią część województwa. Na Lubelszczyźnie po południowej stronie Roztocza największą rzeką jest Tanew. W południowej części Polesia Zachodniego znajduje się zespół jezior krasowych.

20. Lublin – stolica regionu Prawo lokacyjne miasto otrzymało w 1317 roku od księcia Władysława Łokietka. Najstarsze zabytki architektury pochodzą z VII-IX wieku. Średniowieczny Lublin, w granicach murów miejskich, zajmował obszar ok. 7 ha. Miasto miało targowy i rzemieślniczy charakter. W 1341 roku prawie doszczętnie zniszczyli je Tatarzy. W 1342 roku król Kazimierz Wielki nadał Lublinowi nowy przywilej lokacyjny, a miasto zostało opasane murami obronnymi i basztami.

21. Lublin – stolica regionu Czasy największego rozkwitu przypadły od XVI do XVII wieku. W tym czasie Lublin stał się miejscem zjazdów i sejmików oraz poważnym ośrodkiem kulturalno - oświatowym. Zaczęły powstawać szkoły i drukarnie. W architekturze wykształciła się nawet lokalna odmiana polskiego renesansu zwana renesansem lubelskim. W tym stylu zbudowano prawie wszystkie domy w obrębie starego miasta. W okresie międzywojennym miasto rozwijało się nadal. Powstawały nowe zakłady przemysłowe, min. pierwsza w Polsce fabryka samolotów. Obecnie Lublin jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, naukowym i kulturalnym.

22. Lublin Lu­blin na­zy­wa­ny jest sto­li­cą wschod­niej Pol­ski - jest naj­więk­szym i naj­pręż­niej roz­wi­ja­ją­cym się mia­stem po tej stro­nie Wisły. Naj­sław­niej­sza ulica Lu­bli­na - Kra­kow­skie Przed­mie­ście - to od­ci­nek sta­re­go trak­tu bie­gną­ce­go od zamku przez Grodz­ką, rynek i Bramę Kra­kow­ską ku daw­nej sto­li­cy Pol­ski. W 1569 r. w Lu­bli­nie ze­brał się sejm, który uchwa­lił umoc­nie­nie związ­ku Pol­ski i Litwy.

23. Lublin Wartościowa architektura Lublina skupia się przede wszystkim na Starym Mieście. Obok średniowiecznej Bramy Krakowskiej, neostylowy zamek lubelski stanowi drugi rozpoznawalny symbol architektoniczny miasta. Budowę grodu na wzgórzu zamkowym przypisuje się Bolesławowi Chrobremu. Najstarszymi zachowanymi budowlami są: kaplica św. Trójcy oraz XIII-wieczny donżon. Z XIV wieku pochodzi również gotycka baszta obronna tuż obok Bramy Krakowskiej.

24. Zamość – „perła renesansu”, „Padwa Północy” Miasto otaczają renesansowe fortyfikacje bastionowe. Większość zabudowy stanowią renesansowe kamienice, a katedra (d. kolegiata) należy do najwybitniejszych osiągnięć architektury późnego renesansu. W 1992 roku zamojskie Stare Miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

25. Kazimierz Dolny Cen­trum miej­sco­wo­ści leży w prze­ślicz­nej do­li­nie, oto­czo­nej wy­so­ki­mi na kil­ka­dzie­siąt me­trów za­le­sio­ny­mi wzgó­rza­mi, prze­ora­ny­mi przez głę­bo­kie les­so­we wą­wo­zy. Ka­me­ral­ność, urze­ka­ją­cy wdzięk sta­rej za­bu­do­wy i ar­ty­stycz­ny kli­mat skła­da­ją się na nie­za­po­mnia­ny na­strój mia­stecz­ka. Główne zabytki to: kościół farny św. Jana Chrzciciela, ruiny zamku z XIV w., kamienice przy rynku i spichlerze z XVII w.

26. Janowiec Na­prze­ciw Ka­zi­mie­rza, na lewym brze­gu Wisły leży Ja­no­wiec. Jest to oto­czo­ne la­sa­mi spo­koj­ne letni­sko, przy­cią­ga­ją­ce tu­ry­stów pięk­ną sce­ne­rią i wi­docz­ny­mi z od­le­gło­ści kilku ki­lo­me­trów ruinami zamku. W XX w był jedynym pry­watnym zamkiem w kra­jach de­mo­kra­cji lu­do­wej. Ostat­ni wła­ści­ciel Leon Ko­złow­ski sprze­dał ruinę państwu, które utwo­rzy­ło tu muzeum i roz­po­czę­ło trwa­ją­cy do dziś re­mont.

27. Puławy – „Polskie Ateny” Słyną z kla­sy­cy­stycz­no-ro­man­tycz­ne­go ze­spo­łu pa­ła­co­wo-par­ko­we­go Czar­to­ry­skich (XVIII-XIX w.). Ksią­żę Adam Czar­to­ry­ski stwo­rzył tu ory­gi­nal­ną osadę, budynków w duchu an­ty­ku: pa­ła­c, pa­ła­cy­k Ma­ryn­ki, ko­ściół NMP, Świą­ty­nia Sy­bil­li, Domek Grec­ki, Brama Rzym­ska Domek Żół­ty. Dwa obiek­ty neo­go­tyc­kie (Domek Go­tyc­ki) i orien­tal­ne (Al­ta­na Chiń­ska). Ro­man­tycz­ne­go cha­rak­te­ru osady dopeł­nia kra­jo­bra­zo­wy park an­giel­ski z la­bi­ryn­tem grot, ar­ka­do­wych bram i tara­so­wych scho­dów.

28. Chełm Chełm, z pięk­ny­mi barokowy­mi bu­dow­la­mi i pod­ziem­nym la­bi­ryn­tem wy­ku­tym w kre­do­wym pod­ło­żu na­le­ży do najpiękniej­szych miast wschod­niej Pol­ski. Centrum mia­sta to podłuż­ny rynek wytyczony w średnio­wie­czu - ota­cza­ją go XIX- i XX-wiecz­ne domy. Najcenniejszym zabytkiem jest kościół po­pi­jar­ski - świą­ty­nia póź­ne­go ba­ro­ku w Pol­sce. Ko­niecz­nie trze­ba zwie­dzić wy­ku­te w kre­do­wej skale pod­zie­mia - ko­ry­ta­rze utwo­rzy­ły w końcu nie­zwy­kły, 15-ki­lo­me­tro­wy la­bi­rynt, któ­re­go 2-ki­lo­me­tro­wy od­ci­nek udo­stęp­nio­ny jest tu­ry­stom.

29. Nałęczów miasto-ogród Po­ło­żo­ny po­śród bo­ga­tych lasów i wą­wo­zów, gdzie występują prze­pięk­ne zdro­jo­we wille, wzo­ro­wa­ne na do­mach z ta­trzań­skich i al­pej­skich ku­ror­tów. W końcu XIX w. był to już bar­dzo znany ku­rort, ulu­bio­ny przez naj­wy­bit­niej­szych pol­skich pi­sa­rzy: Hen­ry­ka Sien­kie­wi­cza, Bo­le­sła­wa Prusa, Ste­fa­na Że­rom­skie­go. Cen­trum uzdro­wi­ska sta­no­wi roz­le­gły Park Zdro­jo­wy z kla­sy­cy­stycz­nym Pa­ła­cem Ma­ła­chow­skich. Nałęczów sły­nie także z do­sko­na­łych wód mi­ne­ral­nych, Są tu wy­twór­nie zna­nych w całym kraju "Na­łę­czo­wian­ki" i "Ci­so­wian­ki".

30. Romanów Ro­ma­nów to miej­sce lat dzie­cin­nych i późniejszych po­wro­tów Jó­ze­fa Igna­ce­go Kraszew­skie­go - najpopularniej­sze­go polskie­go pi­sa­rza historyczne­go XIX wieku. Tu­tej­szy dwór, od­bu­do­wa­ny po znisz­cze­niach wojennych, pełni od 1962 roku rolę Muzeum Jó­ze­fa Igna­ce­go Kra­szew­skie­go. Mo­że­my oglą­dać tu zbiór rę­ko­pi­sów oraz pu­bli­ka­cji książ­ko­wych "ojca pol­skiej po­wie­ści". Kra­szew­ski wydał 586 dzieł w 600 to­mach.

31. Włodawa Wło­da­wa za­cho­wa­ła dawny kli­mat współistnie­nia trzech re­li­gii i kul­tur - ka­to­li­cy­zmu, pra­wo­sła­wia i ju­da­izmu. W pej­za­żu Wło­da­wy gó­ru­ją wieże wspaniałego ba­ro­ko­we­go ko­ścio­ła pau­li­nów z XVIII w., wieże ru­sko-bi­zan­tyj­skiej cer­kwi z XIX w. oraz dach wiel­kiej sy­na­go­gi z II poł. XVIII w. Od kilku lat je­sie­nią organizowany jest Festiwal Trzech Kul­tur, obej­mu­ją­cy kon­cer­ty, wy­sta­wy, spek­ta­kle, warsz­ta­ty, a nawet na­bo­żeń­stwa w po­szcze­gól­nych świą­ty­niach.

32. Dęblin – forteca obronna Dę­blin to jeden z naj­więk­szych ze­spo­łów for­tecz­nych wy­bu­do­wa­nych przez woj­ska car­skie na zie­miach pol­skich. Wznie­sio­no go w wy­ni­ku re­ali­za­cji planów obronnych Rosji na po­cząt­ku lat trzydziestych XIX wieku. Pierw­szym dzie­łem for­tecz­nym o za­ry­sie ba­stio­no­wym - wznie­sio­nym we­dług systemu fran­cu­skie­go in­ży­nie­ra mar­szał­ka Se­ba­stia­na Vau­ba­na był pię­cio­bocz­ny fort-cy­ta­de­la. W ko­lej­nym eta­pie wznie­sio­no na jej ob­wo­dzie sześć for­tów artyleryjskich. Roz­miesz­czo­no je na oby­dwóch brze­gach Wisły i na lewym brze­gu Wie­prza w pro­mie­niu od 2,5 km do 3,6 km od cy­ta­de­li.

33. Kodeń Kodeń sły­nie z sank­tu­arium ma­ryj­ne­go z cudownym wi­ze­run­kiem Ma­don­ny de Guadalupe, wykra­dzio­nym przez Mi­ko­ła­ja Sapiehę z ka­pli­cy papie­skiej w Rzy­mie. Pa­pież ob­ło­żył klą­twą zu­chwa­łe­go Po­la­ka, dał się jed­nak prze­bła­gać, kiedy po­boż­ny ma­gnat do­pro­wa­dził do ze­rwa­nia sejmu, na któ­rym miano przy­znać in­no­wier­com wol­ność re­li­gij­ną. W rok póź­niej Sa­pie­ha po­je­chał po pa­pie­skie bło­go­sła­wień­stwo do Rzymu, a po po­wro­cie do­koń­czył bu­do­wy wiel­kie­go ko­ścio­ła, wzorowa­ne­go na ba­zy­li­ce Św. Pio­tra.

34. Wola Okrzejska Wola Okrzej­ska to nie­wiel­ka wieś, miej­sce uro­dze­nia Hen­ry­ka Sien­kie­wi­cza. W od­re­stau­ro­wa­nej ofi­cy­nie dwor­skiej dzia­ła od 1966 roku mu­zeum wiel­kie­go pisa­rza i no­bli­sty. Muzeum zawiera w swoich zbiorach ponad 1500 tomów dzieł Sien­kie­wi­cza, ana­liz i innych opra­co­wań. To­wa­rzy­szą im barw­ne re­kwi­zy­ty i pla­ka­ty fil­mo­wych ad­ap­ta­cji, m.​in. "Pana Wołody­jow­skie­go", "W pu­sty­ni i w pusz­czy" oraz "Quo vadis".

35. Sobibór Obok wsi So­bi­bór, w środ­ku lasu, znaj­du­je się sta­cja ko­le­jo­wa. Przy sta­cji dzia­łał w la­tach 1942-1943 nie­miec­ki obóz za­gła­dy. Za­mor­do­wa­no tam ponad ćwierć miliona ludzi. 14 paź­dzier­ni­ka 1943 w obo­zie wy­buchł bunt więźniów, w wy­ni­ku któ­re­go zo­sta­ło za­bi­tych dwu­na­stu es­es­ma­nów, a trzy­stu więź­niom udało się uciec z obozu. Na postawie tej hi­sto­rii powstał filmu "Uciecz­ka z So­bi­bo­ru". Obecnie mieści się tam muzeum i pomnik upamiętniający dawny obóz.

36. Cmentarzysko Gotów II-IV w. koło Hrubieszowa Ludność plemienia gockiego zatrzymała się w Kotlinie Hrubieszowskiej w trakcie swej długiej wędrówki z Pomorza nad Morze Czarne. Znalezione w 600 grobach fragmenty strojów, ozdób, naczyń i narzędzi radykalnie zmieniły dotychczasowe poglądy na kulturę ludów określanych jako barbarzyńskie. Goci okazali się zdolnymi rzemieślnikami. Opanowali tkactwo, garncarstwo i kowalstwo, jubilerskie ozdoby ze złota i srebra. Poziom ich rzemiosła znacznie przewyższał naszych praprzodków Słowian. Odkrywane groby dowodzą istnienia wśród mieszkańców osady niezrozumiałych rytuałów pogrzebowych. Bardzo mało tu pochówków mężczyzn, a wśród szkieletów kobiet często są znajdowane części bez głów i oddzielnie chowane kończyny. Świadczy to o dość makabrycznym obyczaju kawałkowania zwłok. Najciekawsze eksponaty pochodzące z masłomęckich wykopalisk można oglądać w Muzeum Zamojskim.

37. Ciekawostki W województwie lubelskim znajduje się mała miejscowość Jeruzal w której kręcony jest serial TVP „Ranczo”

38. Ciekawe miejsce - Kozłówka Oddzielna prezentacja

39. Źródła • www.lubelskie.pl • www.lublin.uw.gov.pl • Dr hab. Andrzej Kokowski, Katedra Archeologii Wydziału Humanistycznego UMCS w Lublinie • www.lubelszczyzna.edu.com.pl • www.wrotalubelszczyzny.eu • www.lubelskie.bix.pl • www.pieknywschod.pl • www.paiz.gov.pl • sigma.wszia.edu.pl • teatrnn.pl • www.nid.pl • lubelskie.polskamultimedialna.pl • www.polskieszlaki.pl